معیارها و محورهای ایجاد و توسعه مدارس آینده

‌رضامراد صحرایی در آیین رویداد ملی مدارس آینده اظهار کرد: یکی از مهمترین ویژگی‌های آموزش و پرورش، آینده‌نمایی است و آموزش و پرورش، آیینه‌ای است که هم گذشته و هم آینده ما را نشان می‌دهد.

وی تصریح کرد: هر تصویری از آینده می‌خواهیم ببینیم، کافی است نگاهی به آیینه امروز آموزش و پرورش و مدرسه‌ها بیندازیم‌.

صحرایی افزود: آینده و آموزش و پرورش ۲ عنصر غیر قابل تفکیک از همدیگر بوده و در ارتباط و تعامل دقیق با یکدیگر هستند و با اطمینان تمام می‌گویم که میزان اهتمام تمام ارکان مدیریت کشور به مدرسه، نسبت مستقیمی با اعتقاد آن‌ها به آینده دارد.

وی ادامه داد: از روز نخست، شعار «مدرسه قوی ایران قوی» را به عنوان راهبرد اساسی خود برگزیده‌ایم به دلیل اینکه سخت بر این باوریم که قوی شدن کشور از مسیر مدرسه‌ها می‌گذرد و بذر آینده کشور در همه ساحت‌ها در مدرسه کاشته می‌شود و مسیری غیر از مدرسه، تضمین‌کننده اقتدار کشور نیست و اقتدار ما در گرو اهتمام به مدرسه‌هاست.

وزیر آموزش و پرورش با بیان اینکه مفهوم آینده به عنوان انگاره جدید در نظام تعلیم و تربیت بسیار مورد توجه قرار گرفته است، گفت: رشد فزاینده و سریع فناوری، ما را باید دائم در میز بررسی قرار دهد. جنبه‌ها و معیارهای زیادی برای واکاوی در کار مدارس آینده وجود دارد که نخستین آن معرفتی و شناختی است. مدرسه آینده، جایی است که قوه تخیل دانش‌آموزان در آن باید فعال شود و یافته‌های حوزه تعلیم و تربیت به راحتی باید به آن راه یابد.

وی اظهار کرد: معیار بعدی، مربوط به کالبد و محیط مدرسه است. از فناوری‌های نوین برای ساخت مدارس مقاوم، دوستدار محیط زیست و جذاب برای ‌دانش‌آموزان و متناسب با آینده باید بسازیم. معیار سوم، جنبه عملکردی و نظام یادگیری مبتنی بر آینده است که پیشران موفقیت را در مدارس باید آموزش دهند. امروز مدرسه‌ها به جای دالان دانشگاه باید دالان کار و زندگی باشد. مدرسه، جایی است که ۱۲ سال از بهترین سال‌های عمر انسان در آن سپری می‌شود و مدارس آینده باید نسبت به اینکه در این ۱۲ سال به ۱۲ سال‌های بعدی چه کرده‌اند، پاسخگو باشند.

صحرایی، معیار چهارم را جنبه اجتماعی دانست و خاطرنشان کرد: مدرسه، نقطه قوت تولید امید و امیدستان هر کشور است و نشاط اجتماعی در آنجا پی‌ریزی می‌شود. بنابراین به مدارس باید توجه کرد. جهت‌گیری‌ها و راهبردهای ایجاد و توسعه مدارس آینده در ایران و دلایل متعدد آن از مسائلی است که در چنین رویدادی باید به آن پرداخته شود.

وی افزود: معیار بعدی معلم است. ‌نقش معلم به عنوان فردی آینده‌ساز بسیار مورد توجه است که در مدارس آینده چه نقشی برای او در نظر گرفته‌ایم.

وزیر آموزش و پرورش در ادامه با بیان اینکه توجه به چند محور برای ایجاد مدارس آینده ضروری است، گفت: محور اول، توسعه و پذیرش فناوری است. نقطه آغاز تحول، تحول‌پذیری است و پذیرش بسیاری از نوآوری‌ها و فناوری‌های آینده توسط بسیاری از مدیران دشوار است و یک فرهنگ جدی می‌خواهد.

وی با بیان اینکه محور دوم، سیاست‌های مشارکتی است، اظهار کرد: باید تصمیم بگیریم بین ۲ رویدادی که حاکم است. رویداد اول، خطی و دوم، فرآیندی است. رویداد خطی به این معنا است که همه نقاطی که تلاش می‌کنند اگر به هم متصل شوند، با هم جمع می‌شوند و رویکرد اول، واکنشی است که توان همه ارکان، حاصل جمع آن‌هاست اما رویکرد دوم، کنشگر است و تلاش آن‌ها حاصل توان آن‌ها است. هر کجا رویکرد مشارکتی به کار برده شده و فرصت کار و کوشش را به همه بازیگران داده‌ایم، ‌نتیجه‌ای گرفته‌ایم که غیر قابل قیاس با رویکرد خطی است.

‌صحرایی، محور سوم در توجه به مدارس آینده را تاکتیک‌های نهادی برشمرد و خاطرنشان کرد: آینده‌محوری از مهمترین نیازهای امروز است و این تفکر از ضرورت‌های آینده است. محور چهارم، توسعه گفتمان خلاقیت با محوریت توسعه خلاق است. بسیاری از هنجارهای سنتی را باید بشکنیم. هنوز صندلی‌های کلاس‌های ما به زمین چسبیده و پشت سر هم است در حالی که خلاقیت در میزهای متحرک و دانش‌آموزانی است که دور هم می‌نشینند. همچنین معلم در چنین مدرسه‌ای باید خود را عضوی از کلاس و یادگیرنده‌ای در خدمت یادگیرنده دیگر بداند.

وی با بیان اینکه محور پنجم، احیای رسالت مدرسه با ترکیب پرورش و آموزش و عبور از کلیشه‌ها در این امر مهم است، افزود: پرورش باید روح نظام آموزشی باشد نه جزوی از آن؛ تمام ‌معلمان، معلم پرورشی هستند و تمام مباحث باید پرورشی باشد و مربی پرورشی این فضا را مدیریت می‌کند. دانش‌آموزان نمرات بالایی می‌گیرند اما سوال این است که آیا توانایی کار با آنچه یاد گرفته‌اند را دارند.

وزیر آموزش و پرورش با بیان اینکه بازآرایی محیط باید مورد توجه باشد، گفت: مدرسه‌ها هم متناسب با خلاقیت بچه‌ها و مانند خانه‌ها باید تغییر یابد.

وی اظهار کرد: اگر چنین کارهایی را انجام دهیم، آینده پیش روی ما مدارسی با ویژگی زمینه‌سازی برای اجرای بیانیه گام دوم انقلاب و سند تحول بنیادین خواهیم داشت. دومین ویژگی، توجه به اصول و قواعد سند تحول است. بر جسم سند متمرکز شده‌ایم اما روح سند تحول، چیز دیگری است. روح سند تحول، بازطراحی نظام تعلیم و تربیت است که به آن نپرداخته‌ایم.

صحرایی افزود: روح سند، تعهد ملی نسبت به آموزش و پرورش است. آموزش و پرورش، مجری سند است. روح سند، ائتلاف برای اعتلای تعلیم و تربیت است و مدارس آینده، مدارسی خواهند بود که مدرسه تراز سند باشند که امروز با چنین مدرسه‌ای فاصله داریم. مدرسه، تصمیم‌ساز و محور تربیت محله است و همه چیز از او و با او آغاز می‌شود و این محقق نمی‌شود مگر با تحولی عمیق.

وی با بیان اینکه ویژگی سوم، چندساحتی بودن مدارس است که در سند به آن اشاره شده است، ادامه داد: ویژگی چهارم این است که مدارس آینده باید هویت‌بخش باشد و معماری فرهیخته و بالنده ایرانی - اسلامی در مدارس باید اجرا شود و در مدارس قدیمی هم روح هویت ایرانی و اسلامی باید بیاید. مدرسه، محلی است که هویت آینده دانش‌آموزان در آن شکل می‌گیرد و معلم، کسی است که روح کالبد دانش‌آموزان را هویت می‌بخشد.

صحرایی خاطرنشان کرد: ویژگی پنجم، قرار گرفتن‌ مدرسه در کانون توجه تمام مدیران ارشد است. مادامی که این را جا نیندازیم که مدیر مدرسه کسی است که بذر آینده را به دستش داده‌ا‌یم، نخواهیم توانست تحول ایجاد کنیم. مدارسی با چنین مدیرانی آینده‌سازی خواهند کرد.

وزیر آموزش و پرورش گفت: ویژگی ششم، الهام‌بخش به رسالت‌های تربیتی است که رسالت را در سند تحول دریافت کرده اما چنین جایگاهی برای سهم مدرسه متصور نیست. ویژگی هفتم این است که مدرسه، کانون فعال و اعتمادبخش در عرصه اجتماعی است. مدرسه باید بتواند اعتماد مردم را کسب کند و امروز بزرگترین سرمایه آموزش و پرورش، اعتماد مردم است که بیش از هر زمان دیگری به آن باید توجه کرد.

وی اظهار کرد: ویژگی هشتم، خودانگیختگی و شوق یادگیری است. اگر دانش‌آموزان برای لحظات و دقایق پایانی مدرسه لحظه‌شماری نکردند در آن صورت لفظ مدرسه به آن مجاز است. ویژگی بعدی، آموزش معلمان است. خود مدارس باید یاددهنده شوند. امروز آموزش معلمان، یک غفلت دو دهه‌ای است در حالی که ۲ امر حکمرانی و تربیت، جزو سخت‌ترین امور است و صاحبنظران، اجماع دارند که تربیت از حکمرانی هم دشوارتر است.

صحرایی افزود: تربیت، امری به غایت پیچیده و متاثر از عوامل مختلف است و خود مدرسه باید بتواند معلمانش را در چنین جایی قرار دهد.

‌وزیر آموزش و پرورش، نکته بعدی را مولفه‌های کلیدی در فناوری برشمرد و گفت: درب مدارس باید به روی هوش مصنوعی، سکوها و برنامه‌های کاربردی هدفمند و رویکردهای نوین آموزشی گشوده شود اما کاملا هدفمند و در کنترل باشد. هنوز تصمیم نگرفته‌ایم که با پیشرفت‌های فزاینده چه می‌خواهیم بکنیم در حالی که چه بکوشیم و نکوشیم و چه آمادگی داشته باشیم و چه نداشته باشیم، آینده فرا می‌رسد و می‌توانیم گزینه انتخاب درست را در پیش بگیریم.

وی تصریح کرد: گزینه انتخاب درست به آینده‌نگری و آینده‌کاوی نیاز دارد و از این حیث، موضوع مهم ما ساختن چنین مفهومی است.

تهدیدات پیش رو

صحرایی با بیان اینکه تهدیداتی در این مسیر داریم، اظهار کرد: تهدید اول، خودکوچک‌انگاری آموزش و پرورش است که در ۴۰ سال گذشته هیچ‌گاه اولویت اول نبوده اما آینده‌ای ساخته نخواهد شد مگر اینکه آموزش و پرورش، اولویت اول باشد. تهدید دوم، ساده‌انگاری است. تعلیم و تربیت، پیچیده و حساس است و از اولین جاهایی است که معلمان مدرسه باید با نظام‌واره شایستگی‌های عمومی و حرفه‌ای انتخاب شوند.

وی خاطرنشان کرد: تهدید سوم، سیاست‌زدگی است. درست کردن مدارس موازی به جای اصلاح نظام تعلیم و تربیت، یک خطر است. شرایط فعلی را باید ترمیم کنیم و اگر باری برنمی‌دارد، راهش اصلاح است نه ساختن مدرسه جدید؛ نظام کلان تعلیم و تربیت باید بازطراحی و بازبینی شود. ریل کنونی آموزش و پرورش کشور با آنچه در سند تحول آمده همخوانی ندارد و تحول از پایین باید آغاز شود.

صحرایی افزود: اصلی‌ترین دلیل عدم اجرای سند تحول بنیادین این بوده که تحول در ذهن ما نهادینه نشده و سند تحول به تحولی از درون در مدیران ارشد نیاز دارد. کارنامه وقتی صادر می‌شود باید بازتاب رفتار دانش‌آموز باشد. در مدارس آینده، بزرگترین چرخش تحول‌آفرین، اتحاد و رویکرد تربیتی پایه به جای آموزش پایه است در حالی که برنامه امروز ۱۰۰ درصد در اختیار آموزش است و آموزش را می‌سنجیم و پرورش را نمی‌سنجیم.

وی با بیان اینکه نظام هزینه‌کرد ما با نظام متعارف جهان تفاوت دارد، ادامه داد: حداقل ۸۰ درصد بودجه در آموزش‌های پایه باید هزینه شود و سهم کودکستان‌ها به مراتب باید بالاتر از دانشگاه‌ها باشد. باید به مدرسه برگردیم و دولت در این راستا بسیار کوشاست و امروز دستور دولت تقویت مدرسه‌ها است.

صحرایی اضافه کرد: ارزشیابی فرآیندی و نظام آموزشی سریع و پاسخ روزآمد و کارساز در کنار تربیت معلم از نکات بعدی در این رابطه است.

وزیر آموزش و پرورش با بیان اینکه معلمان باید چندمهارتی باشند، گفت: گاهی مازاد معلم در مقاطع مختلف داریم که دیواری بین مقاطع کشیده شده و معلم مقطعی که مازاد دارد در مقطعی که کمبود وجود دارد نمی‌تواند تدریس کند. امروز که ورودی مقطع ابتدایی بالا است باید معلمانی جذب شوند که امروز در ابتدایی و سال‌های بعد در دبیرستان‌ها بتوانند تدریس کنند.

وی افزود: اقتصاد آموزش و پرورش در نظام تعلیم و تربیت آینده مهم است. نقش خیرین نیز بیش از پیش باید مورد توجه باشد چرا که ‌نقش خیرین، همسنگ دولت است و نقش نهادهای همکار مثل بنیاد برکت، بنیاد علوی و... نیز قابل تحسین است.

صحرایی با بیان اینکه مهمترین نیاز کشور در این روزها امید و امیدآفرینی است، اظهار کرد: دیدن نقاط پیشرفت به جای کاستی‌ها ایجاد ناامیدی است. گاهی شنیده می‌شود که به جای تقویت روحیه امید، دائم برای ناامیدی می‌کوشند در حالی که نقد، متفاوت با سیاست‌بازی است.

وی با بیان اینکه با وزرای قبلی آموزش و پرورش صحبت می‌کنیم، تاکید کرد: اگر نقدی از گذشته می‌کنیم نقد شخص آن‌ها نیست چرا که آن‌ها زحمت کشیده‌اند و اطمینان می‌دهم که کارهای خوب آن‌ها را مادامی که مستندسازی شده باشد، می‌بینم و برای رسیدن به آن می‌کوشم. لذا در نقد گذشتگان همان نقدها شامل خود بنده هم خواهد شد و نقدها مروبط به نقد روندها است نه نقد افراد؛ از گذشته نقد می‌کنیم چون آموزش و پرورش را به صدر نیاورده‌ایم.