برگزاری آیین دیرینه سقاخوانی با شعاری که یک قرن پیشینه دارد

سقاخوان‌ها اهل سینه‌زنی و زنجیرزدن نیستند و با لحنی حزین در دستگاه‌های شور، آوازهای دشتی و افشاری، ابوعطا، همایون و شوشتری، مرثیه‌های خود را همخوانی می کنند که به این نوع مرثیه‌سرایی، «گرفتن ذکر سقایی» می‌گویند.

هر ذکر به چند بند تقسیم می‌شود و هر بند از چند بیت تشکیل شده است و در پایانِ هر بند یک مصرع و گاهی یک بیت با قافیه ای مجزا ترجیع وار تکرار می شود که این ذکرها از جهت ساختار و قالب، شبیه به تصنیف‌هایی هستند که با وزن منحصر به خود در دستگاه شور و با رعایت مرکب خوانی خوانده می شوند.

بنا به سنت مرسوم، سقاخوانان نوش‌آباد، در طول ۱۲ شب آخر ماه ذیحجه، منزل به منزل همراه کاروان حسینی می‌شوند و متناسب با هر مرحله، اشعاری را شروه می‌کنند که نخستین منزل، عرفه است؛ آنها این‌گونه می‌خوانند:
از حریم کعبه عزم کربلا دارد حسین / عزم جانبازی به راه کبریا دارد حسین /
تا نیابد از جفا بر بست یزدانی گزند / انصراف از حج خود، خون خدا دارد حسین

آنها به‌همین‌ترتیب، هر شب بخشی از قیام امام حسین (ع) را یادآوری می‌کنند. ویژگی سقاخوانی، این است که روایی بوده و از زبان یکی از شخصیت های واقعه کربلا بیان می شود. این آیین بدون استفاده از آلات معمول عزاداری برگزار می‌شود.

سقاخوان‌های هیئت حسینی، در آخرین شب ذیحجه، با حرکت در کوچه و خیابان شهر به طرف هیئت قاسمی حرکت کرده و فرارسیدن محرم را به همگان اعلام می‌کنند و می خوانند:
ز هر سو نوحه و بانگ فغان می‌آید، گویا محرم شده
نوای یاحسین بر گوش جان می‌آید، گویا محرم شده.

سقاخوانان هیئت حسینی نوش آباد در روز تاسوعا، به یاد درگذشتگان میان دو محرم، به منزل آنها رفته و فاتحه‌خوانی می‌کنند و خانوادۀ درگذشتگان نیز پرچمی را به هیئت هدیه می‌دهند و با نان موسوم به «عباسعلی» از آنان پذیرایی می‌کنند.

سقاخوانی نوش آباد، در روز عاشورا فقط با حضور سادات اجرا می‌شود که شالهای سبز بر گردن دارند و پیشاپیش هیئت سینه زنی و بعد از نماد موسوم به کشته، حرکت می‌کنند و نوعی وداع نامه حضرت زینب و امام حسین را روایت می کنند:
بهر وداع آخرین، زینب‌ای خواهر
یک دم بیا سیرم ببین، زینب‌ای خواهر
خواهر نخواهم زندگی، بعدِ یارانم
افکنده سوز ِداغشان، شعله بر جانم
شد کُشته از تیغ ستم نوجوانانم
لب تشنه اندر دشت کین زینب‌ای خواهر

بنا به شواهد، سنت سقایی تنها در معدود شهرهایی از ایران مانند آران و بیدگل، اراک، تبریز، تهران، قم، قمصر، کاشان، کرمان، نیاسر، نوش آباد، همدان و یزد به سبک خود برگزار می‌شده است. اما سقاخوانی نوش‌آباد به سبک خاص خود از قدمت و سابقه طولانی‌تری برخوردار است و باشکوه‌تر از هر جای دیگری اجرا می‌شود، به طوری که شعرهای آنها تا یک قرن پیشینه دارد. آیین سنتی مذهبی سقاخوانی نوش آباد به شماره ۱۳۳۴ در سال ۱۳۹۵ در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسیده است.

خبرنگار: سید جلال جلیلی