رئیس مدرسه تاریخی دارالفنون در گفت‌وگو با پانا خبرداد:
درهای دارالفنون به روی عموم باز می‌شود
تهران (پانا) - رئیس مدرسه تاریخی دارالفنون با اشاره به کارکرد آموزشی و تربیتی این مدرسه تاریخی می‌گوید بسیاری از دانش‌آموزان پایه ششم ابتدایی، کلاس مربوط به درس امیرکبیر را در مدرسه دارالفنون تشکیل می‌دادند.
نظام تعلیم و تربیت نوین در ایران با نام مدرسه عالی دارالفنون پیوند خورده است. این مدرسه بنیان‌نهاده میرزاتقی خان امیرکبیر صدراعظم ناصرالدین شاه قاجار است، گرچه این رجل عهد قجر را عمری به کفایت در مصدر صدارت و ... نبود تا میوه‌ای از این درخت بچیند. نخستین گروه از معلمان اتریشی دارالفنون چند روز پس از عزل و تبعید امیرکبیر وارد تهران شدند و مراسم افتتاح این مدرسه در دی ماه ۱۲۳۰ با حضور شاه و صدراعظم جدیدش، میرزا آقا خان نوری، برگزار شد. دارالفنون را میتوان نخستین دانشگاه در تاریخ مدرن ایران دانست.
امروز با گذشت بیش از ۱۷۰ سال از تاسیس این مدرسه و با گذر از فراز و نشیب‌های بسیار، اداره این یادگار گرانسنگ فرهنگی به سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی واگذار شده است تا به عنوان گنجینه تاریخ تعلیم و تربیت کشور مورد بهره‌برداری قرار گیرد. البته کارکردهای متنوع دیگری نیز برای این نخستین مدرسه ایرانی تعریف شده است که جزئیات آن را در گفت‌وگو با مسعود بهرامی رییس مدرسه تاریخی دارالفنون می‌خوانید.
این گفت‌وگو در دو بخش تنظیم شده است که بخش نخست به دیروز و امروز دارالفنون می‌پردازد و بخش بعدی به حیات فردای این مرکز علمی، فرهنگی و میراثی اختصاص یافته است.
دارالفنون در چه شرایط تاریخی و با چه اهدافی تاسیس شد؟
بی انصافی است اگر تاریخ دارالفنون را جز با نام شهید بزرگوار میرزا تقی خان امیرکبیر آغاز کنیم. همه حوادث تاریخ حدود ۱۷۰ ساله این مدرسه و دستاوردهای ارزشمند آن با نام نامی این بزرگمرد تاریخ معاصر ایران گره می‌خورد. ایشان طی سفرهایی که به واسطه امور حکومتی به ممالک خارجی - مثل عثمانی - داشت، وقتی به بررسی علل پیشرفت و مبدا دستاوردهای این ممالک می‌پردازد، ریشه آن را در دسترسی به علوم و فنونی می‌بیند که به واسطه مدارس حاصل می‌شوند. در بازگشت به ایران، در گفت‌وگو با مشاوران در این مورد بحث می‌کند که ما علیرغم چهره‌های دلسوز و وطن‌پرستی که داریم، چرا در جنگ‌ها شکست می‌خوریم و مجبور به پذیرش عهدنامه‌های ننگین شده ایم، به این نتیجه می‌رسد که این موضوع به عقب‌ماندگی ما در علوم و فناوری بازمی‌گردد.
لذا در موقعیت استراتژیکی در قلب تهران، یعنی ضلع شمالی ارگ سلطنتی که کاخ گلستان فعلی در آن واقع شده است، در نقطه ای مشرف به قنات - به عنوان یکی از مولفه‌های استراتژیک - پادگانی قدیمی وجود داشت که مرکز آموزش نظامی بود. به دستور امیرکبیر و با کسب اجازه از شاه، محمدتقی خان معمارباشی در ۱۲۶۸ احداث مدرسه دالفنون را در یک طبقه با ۵۰ کلاس در محل این پادگان آغاز می‌کند و حدود سه سال بعد به اتمام می رساند. ۷ دی ماه سالروز افتتاح دارالفنون است و ۱۹ دی ماه امیرکبیر در حمام فین به قتل می‌رسد و متاسفانه قریب به ۱۳ روز مانده به افتتاح دارالفنون امیرکبیر عزل شد و نتوانست افتتاح مدرسه را ببیند و نقشی در اداره دارافنون نداشت، اما دارالفنون تبدیل به افتخاری برای ایشان و ایران و مبدا آموزش‌های نوین در ایران شد.
چه علوم و فنونی در دارالفنون تدریس می‌شد و مدرسان از کجا تامین شده بودند؟
درس‌ها شامل آموزش‌های نظامی، طب، مهندسی، داروسازی، موسیقی، هنر، زبان های خارجی، ریاضی، تاریخ و جغرافیا بود و عموما کادر مدرسه و معلمان و دانش آموزان عموما از طبقه درباری بودند. امیرکبیر برای تامین نخستین گروه اساتید این مدرسه به سراغ دول استعمارگر نرفت بلکه نخستین مدرسان دارالفنون را از اتریش و مجارستان استخدام کرد.
با توجه به اینکه دارالفنون نخستین دانشگاه مبتنی بر آموزش و پرورش نوین در ایران است قاعدتا بسیاری از نخستین دستاوردهای علمی و صنعتی در کشور و در رشته‌ها و شاخه‌های گوناگون را به نام خود ثبت کرده است. سهم حوزه آموزش و پرورش در این تحولات چقدر است؟
دارالفنون در حوزه آموزش و پرورش آغازگر تحولات بزرگی بود. دارالفنون علاوه بر اینکه اولین مدرسه نوین ایران است، اولین مرکز تربیت معلم نیز به شمار می‌رود و اولین چاپ کتاب درسی در اینجا اتفاق افتاده است.
همچنین اولین عمل جراحی در ایران توسط یکی از اساتید اتریشی (پولاک) در اینجا انجام شد. اولین دستگاه رادیولوژی کشور در دارالفنون ساخته شد، اولین دستگاه رادیو و اولین آنتن توسط حسابی و دانشجوهایش در دارالفنون ساخته شد. اولین بالن بر فراز این مدرسه به اهتزار در آمد. اولین پمپ آب و اولین سالن ورزشی امروزی پس از زورخانه ها در اینجا ساخته شد. ما مجموعه ای از اولین ها را در دارافنون داریم.
جایگاه دارالفنون به عنوان یک مرکز آموزشی سبک نوین در میان دنیا چیست؟
دارالفنون جزو سه مدرسه اول آسیا است که تقریباً همزمان با مدارس نوین ژاپن و ترکیه تاسیس شد. با تاسیس دانشگاه تهران، بخشی از معلمان دارالفنون به آنجا منتقل شدند و اساتید این دانشگاه را تشکیل دادند. در واقع سنگ بنای دانشگاه تهران در دارالفنون گذاشته شد.
از دانش‌آموختگان و اساتید نامی این مدرسه بگویید.
شهید چمران، کمال‌الملک، دکتر بازرگان، جلال و شمس آل احمد، پرفسور فرهود و آیت الله جاودان از جمله دانش آموختگان دارالفنون هستند.
جلال و شمس آل احمد، پروفسور حسابی، جلال‌الدین همایی، ملک‌الشعرای بهار، نیما یوشیج، حسین گل گلاب و قیصر امین‌پور ازجمله کسانی هستند که در این مدرسه به تدریس اشتغال داشتند.
سیر تحول دارالفنون چگونه از یک مدرسه و مرکز آموزشی چگونه ادامه پیدا کرد؟
در سال ۱۳۰۸ مارکوف معمار روس بنای مدرسه را بازسازی کرد که طی آن ۵۰ کلاس کوچک مدرسه تبدیل به ۳۶ کلاس بزرگتر در دو طبقه شد و از این تاریخ دارالفنون اولین دبیرستان ایران شد. سپس ساختمان «صحه»، که نخستین درمانگاه مدرن ایران است، در کنار آن احداث شد.
دارالفنون چندبار مرمت شده و تا امروز چه فرازو فرودهایی در امر مرمت پشت سر گذاشته است؟
سال تحصیلی ۶۲ - ۶۳ آخرین سالی است که دانش‌آموز در دبیرستان دارالفنون حضور دارند. از این تاریخ به مدت ۱۲-۱۳ سال این مدرسه به مرکز آموزشی فرهنگیان تبدیل می‌شود و از ۱۳۷۵ دارالفنون به عنوان اثر تاریخی ثبت ملی می‌شود. در این زمان تصمیم گرفته می‌شود مظاهر غیر اصیل ساختمان مثل درب و پنجره فلزی و سنگ کاری های جدید حذف شود تا بنا مورد مرمت قرار گیرد.
اوایل دهه ۹۰ این مدرسه از نظر مدیریتی به سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی واگذار می‌شود که از این تاریخ اتفاقات خوبی را در این مدرسه تاریخی شاهد هستیم. مرمت‌های اساسی در چند مرحله صورت می‌گیرد. اضافه شدن سالن همایش و محوطه‌سازی هم در این مرحله اتفاق می‌افتد.
دارالفنون به عنوان گنج تعلیم و تربیت ایران تا امروز چه بخش از ماموریت خود را محقق کرده و چه ظرفیت‌هایی در این حوزه موجود است؟
امروز بخشی از برنامه‌های توسعه دارالفنون به مرحله بهره‌برداری رسیده است که از جمله میتوان به سالن کنفرانس امیرکبیر، سالن‌های کنفرانس ۲۰ و ۳۰ و ۵۰ و ۱۵۰ نفره، که برای مراسم‌های گوناگون مورد استفاده قرار می‌گیرد، سالن‌های پلکانی و حیاط مرکزی اشاره کرد. همچنین هفت اتاق - نمایشگاه داریم که با هدف موزه دارالفنون آماده شده است اما در حال حاضر هنوز آن کارایی آرمانی مورد نظر را ندارد. در این غرفه‌ها آثاری گوناگونی از تاریخ آموزش و پرورش نوین ایران به نمایش درمی‌آید. مثلا در یکی از غرفه‌ها تصاویر معلمان و سوابق آنها را به نمایش در آمده. یکی از غرفه ها به تصاویر و اسناد دارالفنون و غرفه دیگر به شخصیت امیرکبیر اختصاص یافته است. غرفه ای به مدرسان دارالفنون و دانش‌آموختگان معروف این مدرسه اختصاص یافته است، همچنین اسناد و تصاویری از شهیدان معلم و دانش آموز و سیر تحول کتابهای درسی را نیز در آنجا به نمایش گذاشتیم.
اخیرا در سازمان پژوهش بحث جایگاه واقعی دارالفنون و رسیدن به این جایگاه واقعی مطرح شده است. بفرمایید این جایگاه چطور تعریف می‌شود و چه برنامه‌هایی برای آن پیش بینی شده است؟
ما در دارالفنون میزبان دوره‌های آموزشی، جشن‌ها، اردوهای دانش‌آموزی و مراسم‌های مختلف با موضوعات فرهنگی هستیم. همچنین با نهادهای مرتبط مانند سازمان میراث فرهنگی، سازمان کتابخانه‌های کشور، شهرداری‌ها، رسانه ملی، انجمن‌های دوستدار فرهنگ و هنر، کانون های مختلف فرهنگی و نیز بخش خصوصی در ارتباط هستیم.
یکی از اقداماتی که طی این مدت در دارالفنون اجرا شد ایجاد ارتباط با اداره کل آموزش و پرورش شهر و شهرستان‌های تهران بود که از این طریق ظرفیت اردوهای دانش‌آموزی در دارالفنون راه‌اندازی و امکان بازدید عمومی از این مدرسه تاریخی به صورت رایگان فراهم شد. البته همه این اقدامات که پیش از شروع اپیدمی کرونا اجرایی شده بود فعلا متوقف شده است.
به جز دانش‌آموزان، آیا عموم مردم هم امکان بازدید از دارالفنون را دارند؟
پیش از بحران کرونا ما موفق شدیم درهای دارالفنون را به روی بازدیدکنندگان عمومی باز کنیم. علاوه بر آن تقریباً هر روز میزبان گروهی از دانش‌آموزان از نقاط مختلف استان تهران بودیم که به اردوی بازدید از دارالفنون می‌آمدند. در این اردوها علاوه بر اینکه بازدید از یک مکان تاریخی فرهنگی باعث تنوع و تغییر ذائقه می‌شد، شاهد برگزاری کلاس‌های درس تاریخ یا مطالعات اجتماعی در دارالفنون طی همین اردوها بودیم؛ مثلاً دانش‌آموزان پایه ششم ابتدایی، که در درس‌های خود با شخصیت امیرکبیر آشنا می‌شوند، کلاس مربوط به درس امیرکبیر را در مدرسه دارالفنون تشکیل می‌دادند.
با ایجاد کرونا این رفت و آمدها متوقف شد و من امیدوارم به زودی با رفع این مشکل شاهد حضور پرشور دوستداران فرهنگ و دانش‌آموزان علاقمند در این مکان فرهنگی و تاریخی باشیم.
البته این مشکل فرصت‌هایی نیز برای ما فراهم کرد و ما از خلوت بودن مدرسه برای انجام امور مرمت استفاده کردیم.
اقدامات مرمتی اکنون در چه مرحله‌ای قرار دارد؟
مرمت دارالفنون دارای یک طرح مصوب در سازمان میراث فرهنگی است که طی ۶ الی ۷ سال گذشته به همت تیمی از کارشناسان زبده طراحی شده و به تصویب مراجع ذیصلاح در سازمان میراث فرهنگی رسیده است که ما موظف به اجرای آن هستیم. پیش از شروع مرمت‌ها یک مطالعه زیرسطحی، برای بررسی چاه ها، قنات‌ها و همه عوارض زیرزمینی تا عمق حدود ۳۰ متری دارالفنون انجام شد که این تحقیقات در حال اجرا است.
اکنون مرمت دارالفنون در ۳ سطح در حال پیگیری است سطح اول مرمت زیر سطحی است که شامل مطالعات گسترده اعم از مطالعات ژئوفیزیک، ژئو الکتریک و ژئوتکنیک و درنهایت مقاومت مصالح است. با انجام این آزمایش‌ها می‌توانیم اقدامات اصلی مرمت را آغاز کنیم. البته در کنار این اقدامات بخشی از ضلع شرقی و شمالی مدرسه برای بازدید گروه‌های مختلف مراجعه کننده مرمت بصری شدند که شامل مرمت بخشی از آسیب‌های دیوارها بود و رنگ آمیزی شکیلی نیز روی آن انجام شد.
آیا تحقیقات مربوط به زیر سطح مدرسه به پایان رسیده است؟
یکی از بزرگ‌ترین آسیب‌هایی که به بناهای تاریخی وارد می‌شود به واسطه نفوذ آب است؛ شامل آب باران، چاه های اطراف بنا و همچنین آب‌های جاری محوطه که به پی و فنداسیون آسیب می‌زنند. یکی از مهمترین اقدامات ما طی یک سال گذشته مدیریت و حذف آب‌های مختلف از اطراف پی ساختمان بود.
در این مدت ناکش‌های حیاط شمالی مرمت شد. در حال حاضر حیاط شرقی را در دستور کار داریم و امیدواریم به زودی شرایط برای مرمت بنای اصلی ساختمان فراهم شود؛ یعنی بعد از حذف آبها از اطراف پی ساختمان می‌توانیم عملیات مرمت را آغاز کنیم. اساتید به نامی که هر یک از آنها وزنی در عرصه مرمت آثار تاریخی هستند به این موضوع اذعان دارند که فعلاً مشکل به خصوصی در سازهی ساختمان دارالفنون وجود ندارد، اما متاسفانه به دلیل دستکاری‌هایی که طی سال‌های گذشته انجام شده است، مانند حفر چاه برای سرویس بهداشتی جدید، احتمالاً با آسیب‌هایی در زیرزمین مدرسه مواجه هستیم که برای مرمت آن منتظر پاسخ آزمایش‌های ژئوفیزیکی و زیربنایی هستیم.
اکنون چه ارگانی مسئولیت مرمت و بازسازی دارالفنون را بر عهده دارد؟
حجم عمده ای از اقدامات مرمت مدرسه تاریخی دارالفنون در زمان تولیت سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی انجام شده است. سایر نهاد ها همچون اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران، سازمان نوسازی و تجهیز مدارس و ... نیز در گذشته در این زمینه مساعدت داشته اند. البته علی رغم تلاش‌های بسیاری که در این زمینه شاهد بودیم هنوز اقدامات انجام نشده بسیاری نیز وجود دارد که امیدوارم با کمک و مساعدت همه ارکان تصمیم گیر و تصمیم ساز این اقدامات به اجرا درآیند.
ارسال دیدگاه