پایان انزوای تاریخ در کلخوران

بقعه شیخ جبرائیل آرامگاه پدر شیخ صفی الدین اردبیلی، در محله کلخوران اردبیل قرار دارد و در نزد اهالی به بقعه شیخ کلخوران معروف است.
روستای کلخوران در سه کیلومتری شهر اردبیل، از یک دهه گذشته به دلیل توسعه شهر به اردبیل متصل شده و در محدوده شهری قرار گرفته است. این منطقه مکان های تاریخی ماندگاری در دل خود دارد که هر کدام برگی از تاریخ اردبیل هستند. آثار تاریخی چون پل کلخوران، که بر روی رودخانه‌ای در مرکز روستای احداث شده و به دوره صفویه مربوط است.
آرامگاه امین‌الدین جبرائیل، که به پدر شیخ صفی‌الدین اسحق، جد سلاطین صفوی تعلق دارد و در نیمه‌ اوّل قرن دهم هـ.ق احداث شده است، مسجدجامع شیخ کلخوران منسوب به عهد قاجار، بقاع متبرکه سیدحمزه از اولاد امام موسی کاظم (ع) در محوطه حیاط بقعه شیخ امین الدین در کلخوران از جمله مکان تاریخی در این روستا هستند.
روستای کلخوران که از یک دهه پیش محله کلخوران نامیده می شود، به دلیل وجود مکان های تاریخی متعدد، ظرفیت زیادی برای توسعه به دلیل گردشگر پذیر بودن دارد اما در سالهای گذشته آنچنان که باید مورد توجه قرار نگرفته بود و بناهای تاریخی این روستا گرد غبار فراموشی گرفته بودند.

محمود هدایتی ،کارشناس ارشد تاریخ درباره قدمت بقعه شیخ جبرائیل می گوید: بقعه شیخ امین الدین جبرائیل پدر شیخ صفی الدین، در قریه کلخوران که در سه کیلو متری شمال اردبیل واقع شده متعلق به نیمه اول سده دهم هجری بوده است و در تاریخ ۱۵ /۱۰/ ۱۳۱۰ جزو آثار ملی به ثبت رسیده است.
او می افزاید: این آبادی از دیر باز به علّت وجود آرامگاه جد سلاطین صفوی توجه بوده و از نظرآبادانی با شهر اردبیل رقابت داشته و مهاجرپذیر نیز بوده است.
به گفته این کارشناس تاریخ، بزرگترین مجموعه تاریخی کلخوران شیخ آرامگاه امین‌الدین جبرائیل است، که به پدر شیخ صفی‌الدین اسحق، جد سلاطین صفوی تعلق دارد و در نیمه اوّل قرن دهم هـ.ق احداث شده است.
هدایتی ادامه می دهد: زمانی که بقعه معروف 'الله الله' بر روی مقبره شیخ صفی‌ الدین اردبیلی احداث می‌شد؛ مقبره مشابهی برای پدر شیخ صفی‌ الدین در کلخوران احداث شده است. اما علت اینکه بقعه شیخ جبرائیل، نسبت به بقعه شیخ صفی دچار خرابی‌های بیشتری شده بود، این بود که اولاد شیخ صفی فقط برای تزیین و تعمیر بنای بقعه شیخ صفی همت گماشته اند و به ویژه شاه عباس که نوه شیخ صفی بوده، با علاقه فراوانی که به جد خویش و بقعه آن داشته در مرمت و زیبایی بقعه شیخ صفی بسیار کوشیده است.
او تصریح می کند: محوطه بقعه شیخ جبرائیل در کلخوران به «باغ شیخ» معروف است و از قدیم و حتی قبل از دفن شیخ جبرائیل، مکان معروف و مقدسی بوده است به طوری برخی افراد مهم سیاسی و مذهبی در این محل دفن شده‌اند که مهم‌ترین آنها مقبره کوچک با سر در بسیار کوتاه و کم‌عرض سیدحمزه پسر امام موسی کاظم و برادر امام رضا (ع) است.
در بین اکثر مردم شهر چنین شایع است که در قدیم الایام بین دو بقعه (شیخ جبرائیل و شیخ صفی) راه زیر‌زمینی موجود بوده است. ولی بر اثر مرور زمان این راه از بین رفته و فروریخته است.

کریم لطفی ،کارشناس میراث فرهنگی و معاون مرمت این اداره کل در اردبیل درباره ویژگی های بنای بقعه شیخ جبرائیل می گوید: این بنا در محوطه مشجری به ابعاد ۱۵۰ در ۲۰۰ متر قرار دارد که مقبره سید امین‌ الدین جبراییل به صورت یک هشت ضلعی در وسط باغ قرار گرفته‌ است.
او با بیان اینکه بنای این مقبره از قسمت‌ های حیاط بقعه، ایوان جلو بنا، رواق، حجرات و غرفه‌ ها تشکیل شده است ادامه می دهد: حیاط مقبره چهار ضلعی، به شکل مستطیل که دارای ۲ در (ورودی و خروجی) بوده و در وسط آن بقعه شیخ قرار دارد که دارای خیابان‌ هایی سنگفرش شده و موازی دیوارها بوده که برای عبور و مرور کشیده شده و دارای باغچه‌ های متعددی است.
لطفی می افزاید: درهای حیاط دارای سردرهای کاشی کاری شده بود و در انتهای محوطه باغ شیخ، یعنی در محل درب خروجی، حجره ها و ساختمانی آجری طاق بندی شده وجود دارند، هر یک از این ساختمان‌ ها ۲ طبقه بوده و دارای اتاق های کوچک با پله های مار پیچی است که اصول ساختمانی قدیم در آن رعایت شده است.

چند سال پیش امام جمعه اردبیل بر لزوم توجه به این روستا و مکان های تاریخی آن تاکید کرده بود.
آیت‌الله سید حسن عاملی گفته بود: شهرداری می‌تواند با احیای منطقه تاریخی کلخوران از لحاظ جذب مسافر و گردشگر این منطقه را به شورابیل دوم تبدیل کند.
به دنبال درخواست مردم و تاکید امام جمعه اردبیل، احیای بنای بقعه شیخ جبرائیل در کلخوران و محوطه سازی آن در دستور کار اداره کل میراث فرهنگی قرار گرفت. شهرداری اردبیل هم اقداماتی را برای احداث پارک و توسعه فضای سبز آغاز کرد که به گفته شهردار اردبیل، این فضا در سالهای آینده هم توسعه داده خواهد شد.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اردبیل هم می گوید: پس از دو سال از آغاز اجرای طرح ساماندهی بقعه شیخ کلخوران، این پروژه به پایان رسید.
نادر فلاحی با بیان اینکه در گذشته این بقاع تاریخی در وضعیت نامطلوبی بود و ساماندهی آن یکی از مطالبات جدی مردم اردبیل بود، می افزاید: به دلیل اهمیت این بنای تاریخی و در پاسخ به مطالبه مردم اقدامات مرمتی و بهسازی در محوطه بنا انجام شد.
او تصریح می کند: در عملیات ساماندهی این بقعه، اقداماتی مانند مرمت بناها ، نورپردازی محوطه، بهسازی فضای سبز، احداث سرویس بهداشتی و احداث رواق، کف‌سازی و تسطیح و گورستان و ساماندهی بناهای مجاور بقعه انجام شد.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان با بیان اینکه بقعه شیخ کلخوران اردبیل سالانه مورد بازدید گردشگران مذهبی قرار می‌گیرد تصریح کرد: این بنای تاریخی به عنوان یکی از مقاصد گردشگری مذهبی است که سالانه مقصد بازدید علویان و گردشگران مذهبی است و ساماندهی آن، در جذب و ماندگاری مسافران موثر خواهد بود.
ساماندهی بقعه شیخ جبرائیل در کلخوران فضاهای جدیدی برای بازدید گردشگران در شهر اردبیل ایجاد کرده است. با این حال جا دارد ضمن معرفی هر چه بیشتر این بنا و دیگر آثار قدیمی همجوار، برای توسعه گردشگری تاریخی امکانات مکمل از قبیل پارکینگ و موزه در منطقه کلخوران اردبیل ایجاد شود.