لزوم دسترسی عادلانه به اطلاعات سلامت

از همین اطلاعات سلامت، مفهومی تولید شده که همانند سواد رسانه‌ای به آن سواد سلامت می‌گوییم. سواد سلامت، توانایی‌ای است که اعضای جامعه در تلاش برای ارتقای سلامت خود دارند. آموزش‎هایی که باید ببینند و امکاناتی که باید در اختیارشان قرار گیرد تا بتوانند از خودشان مراقبت کنند. در این میان اما یکی از سوادهایی که در جامعه ما مورد توجه قرار می‌گیرد، بحث سواد سلامت است.

لازمه سواد سلامت داشتن اطلاعات سلامت است، بر همین مبنا سازمان بهداشت جهانی اطلاعاتی را تدوین کرده که باید در خصوص تخصیص بودجه‌ و دستیابی به نوآوری‌ها و تکنولوژی‌های نوینی که می‌تواند به اطلاعات همگانی در این حوزه منتج شود، اقدام شود. البته یونسکو با حمایت سازمان ملل اقدام‌هایی را در این زمینه انجام داده و پرتال‌های اطلاع‌رسانی را تاسیس کرده تا افراد بتوانند به‌راحتی به اطلاعات دسترسی داشته باشند. اطلاعات عینی و ‌نرم‌افزارهایی که در این زمینه وجود دارد، از جمله مواردی است که نشان می‌دهد آنها قدم‌هایی را برداشته‌اند تا بتوانند در این حوزه کمک کنند و البته جوامع هم باید گام‌هایی در این زمینه بردارند.

یکی از دلایل اهمیت این بحث در پرداختن به مقوله مساله مراقبت‌های اولیه است، هر چند حوزه اطلاعات سلامت از اهمیت بیشتری برخوردار است. بنابراین زمانی که از اطلاعات سلامت صحبت می‌کنیم، هم بحث سخت‌افزاری و هم بحث نرم‌افزاری مورد توجه است. این به این معناست که هم باید از نظر تکنولوژی، چه برای تولیدکنندگان و چه برای مصرف‌کنندگان در حوزه اطلاعات مربوط به بهداشت و درمان به بحث و نظر بپردازیم. از نظر نرم‌افزاری در معنای اطلاعات یا مباحثی که مربوط به دانش سلامت و بهداشت است، باید موضوع به بحث گذاشته شود و در اختیار همگان قرار گیرد. البته هر دو بخش سخت‌افزاری و نرم‌افزاری، نیازمند تلاش در حوزه فناوری است و در این راستا باید برای ارتقای آن از طریق فناوری از راه دور (موبایل و ...) هم تلاش کرد.

از همین رو در این عرصه بحثی با عنوان «دسترسی همگانی به اطلاعات» مطرح می‌شود که به این معناست که چقدر افراد جامعه به زیرساخت‌های اولیه همانند خدمات بهداشتی و مراقبت دسترسی دارند. در حوزه اطلاعات سلامت، بحث مراقبت سلامت اهمیت دارد و البته عامل تعیین‌کننده آن سلامت اجتماعی است.

در این خصوص زیرساخت‌های اجتماعی هم باید به گونه‌ای باشد که دسترسی و توانایی دستیابی به آن برای همگان راحت باشد و این به این معناست که برای ما این اطلاعات گران یا هزینه‌بر نباشد و امکان تهیه آن هم برای ما مطلوبیت داشته باشد.

اهمیت دسترسی به اطلاعات سلامت در صورت دسترسی به آن باید به‌عنوان یک فاکتور اجتماعی بالنده و در صورت نبود، به‌عنوان فقر اجتماعی آسیب‌شناسی شود. انجام مطلوب فرآیند دسترسی به اطلاعات سلامت، هم می‌تواند میزان سلامت را ارتقا دهد و هم مقوله پیشگیری را به پیش برد. حاصل این شرایط مطلوب حمایت اجتماعی خواهد بود که نتیجه آن با ابزارهای در دسترس می‌تواند به سلامت جامعه و احساس حمایت اجتماعی همگانی منتهی شود.

مقوله جست‌وجو و دستیابی به اطلاعات هم از اهمیت خاصی در اطلاعات سلامت برخوردار است و در این زمینه باید منابع مالی آن تامین و امکان دسترسی به سایت‌های مورد نظر همچون خرید اینترنت انجام شود. همچنین جست‌وجوگران و دیگر فعالان این عرصه باید امکان و دانش انجام کار را داشته باشند. پس به همین دلیل برخورداری یا عدم برخورداری افراد جامعه از امکانات اقتصادی و اجتماعی در تعیین سطح سلامت افراد جامعه تاثیرگذار است.

مرگ زودهنگام، طولانی شدن دوره بیماری، پیشگیری در ابتلا به بیماری و مواردی از این دست از جمله مسائلی است که ارتباط تنگاتنگی با برخورداری یا عدم برخورداری از امکانات دارد.

بر اساس تعریف سازمان جهانی بهداشت، «سلامت» به معنای نداشتن بیماری نیست، بلکه مفهومی گسترده‌تر دارد. احساس رفاه، آسایش روانی، ‌بحث اجتماعی، ‌سبک زندگی و مساله نابرابری و دیگر موارد ارتباط موثری دارد که در حوزه سلامت قابل بررسی است. بحث نابرابری در محل اقامت (دسترسی بیشتر شهرنشین‌ها نسبت به روستاییان) یا نابرابری قومی،‌ شغلی، سواد، فرهنگ، تحصیلات و وضعیت اقتصادی از جمله پارامترهایی است که در تمایل و روی آوردن افراد به شاخص‌های سلامت و در نتیجه اثرگذاشتن بر سطح سلامت آنها تاثیرگذار است.

سلامت اجتماعی یعنی اینکه افراد چقدر می‌توانند در خودشکوفایی هم افراد و هم جامعه موثر باشند، نه اینکه فقط بیمار نباشند. پس مفهوم سلامت امروزه مفهومی است که علاوه بر حیطه فردی به حیطه اجتماعی نیز پیوند خورده است. البته فقر اطلاعات و عدم امکان دسترسی همگان به اطلاعات مزایا و معایبی دارد؛ عدم امکان دسترسی به اطلاعات، موجب شکاف دیجیتالی می‌شود. نداشتن سواد سلامت در کشورهای مختلف می‌تواند مانع از دسترسی به سلامت شود. از سویی عدم دسترسی به اطلاعات می‌تواند بسیاری از خطاهای پزشکی را بپوشاند. دسترس‌پذیربودن، قابلیت استفاده و سواد سلامت، سه شاخصی هستند که در حوزه اطلاعات سلامت باید مورد توجه قرار گیرند.

در اطلاعات سلامت، نگاه ما نگاه جامعه‌محور است، نه فرد و ابزارمحور. با تاکید دوباره می‌گویم سلامت مفهومی کاملا اجتماعی است و با بسیاری از ظرفیت‌های جامعه در ارتباط و در توسعه سلامت مورد توجه است. البته مخاطراتی هم در این زمینه وجود دارد؛ به‌طوری‌که اگر دسترسی اطلاعات سلامت به شکل آزاد و همگانی وجود داشته باشد، ممکن است مشکلاتی را ایجاد کند. از جمله رعایت حقوق بیمار برای محفوظ ماندن اطلاعات و پرونده بیمار و اینکه چقدر محفوظ می‌ماند، یا اینکه اطلاعات بیمار تا چه حد در اختیار دیگران قرار می‌گیرد و اینکه پزشکان چقدر حریم بیماران را رعایت می‌کنند؟ این مباحث در شرایط حال حاضر هم در جامعه ما مطرح است که اگر شفاف‌سازی صورت گیرد، چقدر حریم خصوصی بیماران رعایت می‌شود.

* رئیس کرسی یونسکو در سلامت اجتماعی و توسعه

منبع: روزنامه دنیای اقتصاد