نسخه هایی که با دارو های مشابه می پیچند

به گزارش ایران، برخی بیماران از اینکه داروی تجویز شده در نسخه پزشک معالج در داروخانه‌ها پیدا نمی‌شود و داروخانه داران داروی مشابه را به‌جای داروی تجویزی توسط پزشک معالج تحویل آنها می‌دهند، ناراضی و گله‌مندند. آنها می‌گویند؛ اخیراً داروخانه داران دارویی را که پزشک در نسخه نوشته است تحویل بیمار نمی‌دهند و داروهای مشابه دیگر را جایگزین نسخه اصلی می‌کنند.نارضایتی بیماران بیشتر متوجه این موضوع است که آیا داروخانه دار اجازه دارد بدون اطلاع بیمار داروی مشابه را جایگزین داروی تجویزی توسط پزشک معالج کند و اصولاً مصرف داروی مشابه به‌جای داروی تجویزی در نسخ پزشکی اقدام درستی است یا خیر؟

این موضوع تازه‌ترین نوع اعتراض و مشکلی است که این روزها بیماران و خانواده‌هایشان که به‌دنبال دارو هستند با آنها روبه‌رو می‌شوند. کمبودی که بنا به اعلام وزارت بهداشت واقعی نیست و در آماری که رئیس سازمان غذا و دارو اعلام کرده است هم‌اکنون تنها ۲۱ قلم دارو دچار کمبود شده است. علاوه بر این فعالان حوزه داروسازی کشور نیز معتقدند این کمبودها طبیعی است و درباره کمبود داروهای بیماری‌های خاص همچون تالاسمی، هموفیلی، دیالیزی، کلیوی، بیماری‌های صعب‌العلاج و... نیز حتی یک مورد کمبود دارویی چه داروی داخلی و چه خارجی در کشور وجود ندارد.
وزارت بهداشت پیش‌تر و همزمان با آغاز تحریم‌ها تدارک ویژه‌ای را برای دور زدن تحریم‌ها و تأمین داروهای مورد نیاز بیماران اندیشیده بود. علاوه بر این و بر اساس اعلام وزارت بهداشت، ۹۶ درصد داروهای مصرفی در کشور تولید داخل است که از این میزان ۵۰ درصد داروها از مواد اولیه‌شان گرفته تا بسته‌بندی نهایی داخل کشور ساخته می‌شود و ۵۰ درصد مابقی نیز تنها مواد مؤثرشان وارداتی است و فرمولاسیون و محصول نهایی دارو در داخل تولید می‌شود.
با این تفاسیر مشکل اصلی بیماران در تأمین برخی نسخه‌های دارویی از کجا ناشی می‌شود؟ چرا برخی از بیماران ادعا می‌کنند نسخه حاوی دستور دارویی پزشک معالجشان در داروخانه‌ها یافت نمی‌شود و داروخانه‌دار داروی مشابه را گاهی وقت‌ها بدون اطلاع آنها جایگزین نسخه اصلی می‌کند؟
نسخه‌های برند کمبود کاذب را در بازار ایجاد کرده‌ است
رئیس انجمن علمی داروسازان ایران با اشاره به اینکه روزانه هزاران نسخه دارویی در کشور پیچیده می‌شود و این مشکل اتفاق معمولی نیست، در این باره به «ایران» اینگونه توضیح می‌دهد: باید این مشکل را ریشه‌ای بررسی کرد. در سال‌های گذشته و از اوایل سال ۱۹۸۰ اجازه واردات به داروهایی با برندهای خاص که مشابه‌شان در ایران نیز ساخته می‌شد، داده شد. از آن زمان تاکنون داروهای برند به‌دلیل تبلیغات زیاد توانستند سهم عمده‌ای از بازار دارویی کشور را بگیرند. در حال حاضر و در راستای حمایت از صنعت داروسازی ملی و به‌دلیل تخصیص ارز دولتی به داروهای وارداتی، سیاستگذاران دارو تصمیم گرفتند مانع واردات داروهای خارجی شوند که مشابه‌شان در داخل ساخته می‌شود.
تأکید دکتر سید حمید خویی بر این نکته است که به‌دلیل ممنوعیت واردات داروهای برند و خارجی، داروساز داروی مشابه را جایگزین داروهای برند نسخه شده توسط پزشک معالج می‌کند و به همین خاطر بیمار تصور می‌کند دارویش در بازار پیدا نمی‌شود.
به‌گفته او نظام دارویی ایران نظام ژنریک است. یعنی مبتنی بر اسم علمی داروست نه برند خاص. ۴۰سال است بازار دارویی ایران بر اساس ژنریک مدیریت می‌شود. در این شرایط هنوز برخی پزشکان اصرار بر تجویز برندهای خاص دارو دارند. در حالی که همان داروی برند با همان ترکیب و فرمول یکسان در بازار دارویی وجود دارد. پزشکانی که به بیمارانشان تأکید دارند حتماً نسخه داروهای برند را تهیه کنند بیمار را به زحمت می‌اندازند و به نوعی تصور کمبود کاذب دارو را در بازار ایجاد می‌کنند.
رئیس انجمن داروسازان ایران می‌گوید: اینکه داروخانه داران هنگام پیچیدن نسخه به بیمار می‌گویند: «مشابه داروی نسخه شده را داریم.» این مشابه نیست بلکه خود دارو است. برای مثال ممکن است پزشک استامینوفن را با نام تجاری خاصی در نسخه بیمار بنویسد چنانکه داروخانه استامینوفن برند را نداشته باشد قرص استامینوفن ژنریک را به بیمار توصیه می‌کند در حالی که این پیشنهاد به معنای مصرف داروی مشابه نیست بلکه خود دارو است ولی چون داروخانه‌ها برند خاص برخی داروها را ندارند به جای استفاده از عناوین تجاری دارو، همان دارو را منتها با اسم علمی اش به بیمار تجویز می‌کنند.
دکتر خویی با اشاره به جدی‌ بودن تحریم‌ها و سخت‌تر شدن شرایط برای تولید و تهیه دارو از بازارهای جایگزین عنوان می‌کند: براساس سیستم رصد و پایش داروها که به‌صورت روزانه انجام و هفتگی گزارش می‌شود، با کمبود ۲۱ قلم داروی خارجی در بازار دارویی کشور مواجه هستیم. البته او تأکید می‌کند که ۲هزار و ۷۰۰قلم داروی مورد نیاز بیماران در بازار دارویی کشور در دسترس است و کمبود جدی درخصوص داروهای ژنریک و برندهای ژنریک ساخت داخل نداریم.
او بی‌توجهی به‌ موقعیت خاص بازار دارویی را که تحت تأثیر شدید تحریم‌ها قرار دارد دلیل برخی از کمبودها در بازار می‌داند و می‌گوید: با وجود اینکه دولت برای تأمین داروی بیماران تحریم‌ها را دور می‌زند و از مجراهای متعددی داروهای خاص را وارد می‌کند اما با وجود این در شرایط فعلی برخی از کشورهایی که در اوج تحریم‌ها با ما همکاری داشتند ارتباط‌شان را قطع می‌کنند.
رئیس انجمن داروسازان علمی ایران در ادامه از تحریم بازار دارویی ایران توسط کره جنوبی خبر می‌دهد و می‌افزاید: اخیراً کره جنوبی نیز رسماً بازار واردات دارو و مواد اولیه دارو به ایران را تحریم کرد اگرچه کره جنوبی به لحاظ تعداد داروهای وارداتی و مواد اولیه دارویی بازار بزرگی نیست اما بخشی از داروهای اساسی و خاص از کره جنوبی وارد می‌شد. هر چند معتقدیم تحریم کشورمان توسط این کشور نیز تأثیر مهمی در بازار ایران نخواهد گذاشت اما تأمین کشور جایگزین برای واردات مواد اولیه دارو و برخی داروهای اساسی در شرایط تحریم و در کوتاه مدت امری دشوار است. تعداد ۲ قلم دارویی که از کره جنوبی وارد می‌شد تولید داخلی ندارند.
او در همین زمینه عنوان می‌کند: اصطلاح داروی مشابه به معنای کمبود اقلام دارویی نیست. کمبود واقعی وقتی به وجود می‌آید که ماده اولیه دارو وجود نداشته باشد. مثلاً اگر بگوییم در بازار داروی وارفارین نیست زمانی کمبود واقعی خواهد بود که ماده اولیه تولید وارفارین وارد نشود و تکنولوژی و دانش تولید آن در کشور وجود نداشته باشد چنانچه وارفارین با نام علمی در بازار وجود داشته باشد و داروساز، دارو با اسم علمی و نه برند را به بیمار توصیه کند نمی‌توان اسم این را کمبود گذاشت.
دکتر خویی در پاسخ به اینکه آیا داروخانه دار مجاز است بدون اطلاع بیمار به جای داروی نسخه شده داروی مشابه را به بیمار تحویل دهد؟ عنوان می‌کند: داروساز موظف است اگر فرآورده یا دارویی به بیمار بدهد که بخشی از دارو یا همه ترکیبات دارو متفاوت از نسخه نوشته شده باشد، اولاً باید با پزشک هماهنگ کند دوماً باید به بیمار اطلاع دهد در واقع داروساز اجازه جایگزین کردن دارو به جای داروی دیگر بدون اجازه پزشک را ندارد.
او به نکته دیگری هم اشاره می‌کند؛ گاهی مشاهده می‌شود برخی داروهای گیاهی ساخت ایران بعد از مدتی در بازار دارویی کمیاب می‌شوند که عموماً به‌دلیل آن است که تولید دارو برای کارخانه سازنده مقرون به صرفه نبوده اما باید توجه داشت که بیشتر داروهای گیاهی را می‌توان با داروی مشابه دیگر جایگزین کرد.

تأکید فعالان حوزه دارو بر تولید داروهای برند ژنریک

فعالان حوزه داروسازی این اطمینان را به مردم می‌دهند که با وجود همه فشارهایی که در یک سال و نیم گذشته به بدنه داروسازی کشور وارد شده وضعیت دارو در ایران حالت طبیعی خود را پیدا کرده و کمبود ۲۱ قلم دارو همیشه وجود داشته است. تنها اتفاقی که افتاده جلوی واردات یک سری برندهای خاص دارو گرفته شده و کسانی که اصرار به تجویز داروی برند دارند نبود داروهای برند را به‌عنوان کمبود دارو قلمداد می‌کنند.
عضو انجمن اقتصاد دارویی نیز درباره داروهایی که با نام برند در نسخه نوشته می‌شود اما بیمار داروی ژنریک تحویل می‌گیرد، می‌گوید: کمبودهای دارویی تا حد زیادی کنترل می‌شود ولی بعضاً به دلایل مختلف و مشکلات نقل و انتقال پول ناشی از تحریم‌ها نمی‌توانیم پول را انتقال دهیم و کشور دچار کمبود می‌شود. در این حالت یا خط تولید کمپانی گرفتار مشکل می‌شود یا کمپانی خط را تعطیل می‌کند یا اینکه نمی‌توانند تحریم‌ها را دور بزنند. با وجود این برخی پزشکان اقلامی را می‌نویسند که در بازار نیست.
به‌گفته دکتر سید حسام‌الدین شریف نیا، بخش کوچکی از این نسخه‌های کمیاب به‌خاطر کمبود دارویی است اما گاهی چون پزشک بر برند خاص تأکید دارد و دارو را خارج از فهرست دارویی کشور تجویز می‌کند در این حالت داروساز طبق قانون می‌تواند با مشورت پزشک داروی مشابه جایگزین داروی اصلی نسخه شده تحویل بیمار دهد. یعنی ممکن است داروی برند را با داروی ارزان‌تر تعویض کند. گاهی کمبود مواد دارویی به خاطر صنعت دارو است. یعنی ممکن است تولید یک قلم دارو برای تولید‌کننده داخلی به صرفه نباشد و خط تولید دارو را تعطیل کنند.
فعالان حوزه داروسازی کشور معتقدند؛ اگرچه نظام دارویی کشور ژنریک است، ولی دیر یا زود باید به سمت برند ژنریک حرکت کنیم. اتفاقی که در چند‌ سال گذشته مورد توجه بسیاری از تولیدکنندگان دارو قرار گرفته است چرا که این واقعیتی است که کیفیت داروهای تولیدی در کارخانه‌های مختلف با هم تفاوت دارد و به همین دلیل کارشناسان حوزه اقتصاد دارویی بر برندینگ داروهای ژنریک ساخت ایران تأکید دارند واینکه از یک طرف نمی‌توان با برند شدن برخی محصولات ژنریک در کشور جلوگیری کرد و از طرف دیگر در بسیاری از موارد مردم حتی نسبت به شکل ظاهری، رنگ دارو و شرکت تولید‌کننده آن حساس هستند و ترجیح می‌دهند از دارویی مشخص استفاده کنند که این خود نوعی برندینگ است.