پیام‌های نامفهوم؛ راز بن‌بست مذاکره با آمریکا و عربستان

خبر سفر عادل عبدالمهدی به تهران برای میانجیگری بین ایران و عربستان پس از دیدارش با پادشاه سعودی چند روزی است که در رسانه‌ها صدرنشین اخبار ایران است.

عباس موسوی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، روز گذشته در نشست خبری در این باره اعلام کرد: «همیشه امکان حل اختلافات از طریق گفت‌وگو وجود داشته است. ایران تلاش کسانی را که بخواهند منطقه دچار ناامنی نباشد، نفی نمی‌کند. ما همیشه اعلام می‌کنیم که چه به صورت مستقیم و چه به صورت مستقیم و میانجیگرانه، این اقدامات را نفی نمی‌کنیم ولی قبلا کشورهایی از آسیا و اروپا بودند که این تلاش را کردند، به ایران اطلاع دادند و ایران پذیرفت و گفت که از این تلاش‌ها استقبال می‌کند ولی طرف مقابل براساس برخی محاسبات و توهمات این آمادگی را ندارد ولی هر وقت این آمادگی ایجاد شد، ما آماده تنش‌زدایی هستیم.»

او درباره احتمال سفر عادل عبدالمهدی به تهران بیان کرد: «اگر بخواهند بیایند، قدم‌شان روی چشم ماست. هنوز چیزی قطعی نشده است و اگر نهایی شد، اطلاع‌رسانی خواهد شد.»

از سوی دیگر علی ربیعی، سخنگوی دولت، نیز در نشست خبری روز گذشته خود در پاسخ به خبرنگاران پیام مشابهی را راهی ریاض کرد. او در پاسخ به پرسشی درباره پیام‌های عربستان به ایران از طریق یکی از سران منطقه خاطرنشان کرد: «فکر کنم تاکنون مشکل از خود عربستانی‌ها بوده است؛ بله این خبر درست است که آنها از سوی سران یکی از کشورها پیام‌هایی را برای آقای روحانی فرستاده بودند.»

او افزود: «ما باید علائم آن را کاملاً ببینیم و نخستین علامت آن حمله نکردن به یمن و پایان دادن به کشتار یمنی‌هاست حمله زمینی یمنی‌ها به عربستان نشان داد که آنها قدرت نظامی دارند. پیش از این قدرت نظامی آنها را انکار می‌ شد اما ( عملیات زمینِی) آنها نشان داد که قدرت زدن آرامکو را هم دارند.»

ربیعی با بیان اینکه از تغییر رفتار واقعی عربستان استقبال می کنیم، گفت: «البته صرف نظر از مباحثی که امروز منتشر کردند، اگر صادقانه واقعاً به دنبال تغییر رفتار باشند ما استقبال می‌کنیم. کما اینکه بخشی از طرح هرمز هم کار با همسایگان است و مخصوصا هیچ کشوری بیرون از آن قرار نخواهد گرفت.»

هشدار جنگ و تعبیر صلح

آنچه را سخنگویان دولت ایران تأیید و با نگاهی مثبت مخابره کردند و آنچه شب گذشته در مصاحبه‌ای از ولیعهد عربستان سعودی منتشر شد به نوعی نشان‌دهنده آغاز تغییرات اندکی در فضای حاکم بر عربستان نسبت به ایران بود. بسیاری از روزنامه‌های داخلی ایران و برخی از رسانه‌های غربی آنچه را ولیعهد عربستان بیان کرد، پیامی برای تهران خواندند که در آن سعودی از گزینه نظامی عقب‌نشینی کرده است و از میز مذاکره سخن می‌گوید.

شاهزاده سعودی در مصاحبه با برنامه «۶۰ دقیقه» سی‌بی‌اس در پاسخ به سوالی که آیا اقدام علیه ایران نظامی خواهد بود گفت که «امیدوارم چنین نباشد».

او همچنین هشدار داد که جنگ میان ایران و عربستان سعودی آسیب جدی به اقتصاد جهانی وارد خواهد کرد.

محمد بن سلمان تاکید کرده است که از دیدار میان ترامپ و روحانی و دستیابی به توافقی درباره توانایی‌های هسته‌ای ایران حمایت می‌کند.

وال استریت ژورنال در تحلیل از آنچه ولیعهد عربستان به زبان آورده است، می‌نویسد: «محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان خود را از هرگونه درگیری نظامی احتمالی با ایران به کنار کشیده این در حالی است که تنها چند روز از حملات ویران‌کننده به تاسیسات نفت سعودی می‌گذرد. سعودی‌ها به دنبال کاهش تنش‌ها در منطقه‌اند و بن سلمان تلاش دارد تا چهره خود را یک سال پس از قتل "جمال خاشقچی» در کنسولگری عربستان در استانبول بهبود ببخشد.

این اظهارات تا کنون شفاف‌ترین نشانه‌ از سوی ولیعهد عربستان در اجتناب از درگیری مستقیم با رقیب منطقه‌ای اصلی خود بوده و در حالی بیان شده است که بن سلمان که از سال ۲۰۱۵ وزیر دفاع عربستان بوده و از سال ۲۰۱۷ نیز به عنوان ولیعهد این کشور فعالیت می‌‌کند، سیاست خارجی تهاجمی را در منطقه در پیش گرفت و نخست جنگ علیه گروه انصارالله یمن را به پیش برد و اندکی بعد نخست وزیر لبنان را حبس کرد و همچنین به محاصره اقتصادی قطر، دیگر همسایه خود پرداخت.»

روزنامه‌های داخلی ایران نیز آنچه را بن سلمان بیان کرد در صفحات یک روزنامه‌های خود پیغام به تهران تعبیر کردند؛ از روزنامه ایران با تیتر «پیغام ریاض به تهران» تا روزنامه شرق و «پیغام عربستان به تهران» و روزنامه‌های اصولگرایی همچون خراسان که تیتر «عقب‌نشینی لفظی ریاض» را انتخاب کردند.

پیش از انتشار این سخنان از بن سلمان، عبدالمهدی در مصاحبه با شبکه خبری الجزیره درباره سفر اخیرش به عربستان و دیدار با پادشاه سعودی توضیح داده بود. او با بیان اینکه عربستان «به دنبال صلح است»، گفت که حل بحران یمن می‌تواند کلیدی برای حل بحران خلیج فارس باشد.

نخست وزیر عراق با بیان اینکه کشورهای مرتبط با بحران خلیج فارس از مذاکرات سخن می‌گویند، افزود: «عربستان و ایران، آماده مذاکره هستند.» او همچنین از آمادگی بغداد برای برگزاری این مذاکره هم خبر داد.

نخست‌وزیر عراق با بیان اینکه هیچ کشوری به‌جز اسرائیل در منطقه به دنبال جنگ نیست، موافقت دولتش برای حضور در طرح ابتکاری ایران را مشروط به حضور همه کشورهای حاشیه خلیج فارس در این طرح کرد.

عبدالمهدی در گفت‌وگوی جداگانه با روزنامه شرق الاوسط هم با اشاره به گفت‌وگوهای خود با پادشاه و ولیعهد عربستان که آن را صریح و بی پروا خوانده، گفت که مذاکراتش مسائل زیادی درباره وضعیت منطقه بویژه تنش امریکا و عربستان با ایران و وضعیت یمن را شامل شده است. او گفت که عربستان دیدگاه خود را درباره منطقه اعلام کرده و تقریباً نشانه‌هایی پیرامون آتش‌بس در منطقه مشاهده می‌شود.

ترامپ پشت در بسته

تبادل پیام‌های لفظی میان تهران و ریاض تنها اتفاقات در روزهای اخیر و بعد از بازگشت هیأت ایرانی از آمریکا نبوده است. تا همین صبح روز گذشته نگاه اغلب تحلیل‌گران بر این بود که به ثمر نرسیدن تلاش کشورها برای ملاقات بین حسن روحانی و دونالد ترامپ در نیویورک همه مسیرهای ممکن بین تهران و غرب را به بن بست کشانده است.

سند این تحلیل نیز سخنان سخنگوی وزارت امور خارجه بود که صبح دیروز در پاسخ به سوال پانا گفت که ایران در آمریکا تلاش کرده است تا اگر بن‌بستی وجود دارد آن را بشکند اما متأسفانه همه راه‌ها به دیدار ترامپ و روحانی محدود شده است.

از سوی دیگر نشریه آمریکایی نیویورکر دیروز گرارش تازه‌ای از تلاش رئیس‌جمهوری فرانسه برای دیدار روحانی و ترامپ منتشر کرد. نیویورکر نوشت که رئیس جمهوری فرانسه مقدمات برقراری یک تماس تلفنی سه‌جانبه بین روسای جمهوری آمریکا، ایران و فرانسه را فراهم کرده بود. این تماس قرار بوده از محل اقامت روحانی در هتل هیلتون برقرار شود اما بر اثر مخالفت روحانی عملی نشده و تحریم‌های بیشتر ایران از سوی آمریکا را در پی داشته است.

بنا بر این گزارش، امانوئل مکرون غروب سه‌شنبه ۲۴ سپتامبر به گونه‌ای اعلام‌نشده به دیدار روحانی در هتل هیلتون می‌رود. هتلی که در نزدیکی ساختمان سازمان ملل متحد واقع است.

مقدمات فنی برقراری یک تماس تلفنی امن از همان طبقه محل اقامت حسن روحانی نیز پیش‌بینی شده است. قرار بر آن بوده است که از طریق این خط تماس تلفنی امن زمینه مذاکره سه جانبه روسای جمهوری آمریکا، ایران و فرانسه فراهم شود.

نیویورکر نوشته است وقتی مکرون وارد محل اقامت روحانی شد، او پیشتر به اتاق خوابش رفته بود. به این ترتیب روحانی از برقراری این تماس سر باز می‌زند.

روزنامه نیویورکر علت مخالفت روحانی با برقراری تماس تلفنی با دونالد ترامپ را سخنرانی رئیس‌جمهوری آمریکا در مجمع عمومی سازمان ملل متحد می‌داند.

مذاکرات ۱+۵

در حالی که گزارش نیویورکر نیز حاکی از آن بود که احتمالا در روزهای آینده ایران و غرب باید به دنبال راه‌های تازه‌ای برای دست‌یابی به نتیجه یاشند، حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران پیش از عزیمت به ارمنستان برای شرکت در اجلاس اوراسیا به سفر قبلی خود به نیویورک اشاره کرد و گفت: «سفر به نیویورک ، عمدتاً سیاسی بود و در آن طرحی برای امنیت منطقه هرمز ارایه کردیم. در آن سفر در زمینه مسایل جهانی نیز گفت وگو داشتیم. وزرا در سطح گروه ۱+۴ مباحث و جلسه‌ای داشتند و آمادگی‌هایی هم برای نشست ۱+۵ به‌وجود آمده بود که چارچوب های آن جلسه مورد توافق همه طرف‌ها قرار گرفته بود.»

روحانی گفت: «چارچوب آن نشست مورد توافق ۷ کشور بود و به اعتقاد من یک گام و قدم مهمی برداشته شد که البته در جلسه روز چهارشنبه هیأت دولت بیشتر توضیح خواهم داد و این گام می‌تواند به شکل‌های دیگر ادامه پیدا کند. بسیار مهم است که بتوانیم مسأله هسته‌ای را در روال قانونی و بین‌المللی خودش قرار دهیم و دیگران را به توبه تشویق کنیم و این زمینه‌اش آماده بود و می‌توان این را در شرایط بهتر آماده کرد.»

جزئیات آنچه رئیس‌جمهوری بیان کرده است احتمالا تا روز چهارشنبه مشخص خواهد شد اما اینکه آیا ایران و آمریکا قرار است دوباره دور یک میز مذاکره بنشینند یا خیر موضوعی است که احتمالا به سادگی نتوان درباره آن تحلیلی ارائه کرد.

رهبر انقلاب اسلامی چندی پیش در جلسه خارج فقه خود درباره مذاکره با آمریکا تأکید کردند: «چنانچه آمریکا حرف خود را پس گرفت و توبه کرد و به معاهده هسته‌ای که آن را نقض کرده است، بازگشت، آن‌وقت در جمع کشورهای عضو معاهده که شرکت و با ایران صحبت می‌کنند، آمریکا هم می‌تواند شرکت کند.»