نقش بلاکچین در دولت دیجیتال

اقبال عمومی و پذیرش مشتاقانه از این مفهوم به واسطه موفقیت بیت کوین، موجب افزایش سریع موارد کاربرد مستعد و دارای قابلیت استفاده از این تکنولوژی شده است که در برخی موارد نیز انتظارات، اغراق آمیز است. انتظاراتی که گاها بلاکچین را دارای نقش متحول کننده صنعت و بخش عمومی می دانند. گسترش و افزایش تجربیات استفاده از دفاتر کل توزیع شده و عملیاتی کردن نمونه های پیاده سازی شده، این فرصت را فراهم می کند که دیدی فراتر از تبلیغات و گمانه زنی بر اساس موارد کاربردی که جنبه نظری دارند حاصل شود.

مطالعه و تحلیل موارد توسعه یافته ارائه خدمات عمومی بر بستر بلاکچین توسط گروه های پیشگام در این زمینه، نشان دهنده این است که فن آوری بلاکچین می تواند موجب کاهش دیوانسالاری و افزایش کارایی پروسه های اداری شود و سطح اعتماد عمومی را در ثبت و نگهداری سوابق افزایش دهد.

بر اساس دستآوردهای حاصل از کارهای انجام شده مبتنی بر فن آوری بلاکچین، بر خلاف تصوراتی که گاهی اوقات مطرح می شود، تا به حال نشان داده نشده است که این فن آوری یک نوآوری تحول ساز یا مزاحم برای دولت ها است. آنچه که مشاهده می شود این است که پروژه های در دست اجرا، به جای ایجاد تغییرات اساسی در ظرفیت های عملیاتی دولت ها، بیشتر تغییرات را به صورت تدریجی و افزایشی در این زمینه بوجود می آورند. با این وجود بعضی از تغییرات باعث ارائه ارزش های مشهودی برای شهروندان می شود.

برای نمایان شدن و دستیابی به قدرت تحول گرایانه بلاکچین، باید بلوغ تکنولوژیکی و اکوسیستم دفاتر کل توزیع شده افزایش یابد. در این مسیر باید دستور کار و خط مشی حرکت بر رفع موانع غیر تکنولوژیکی مانند ناسازگاری بین راه حل های مبتنی بر بلاکچین و چارچوب های قانونی و سازمانی موجود متمرکز شود. این خط مشی و هدف مهم نمی تواند از طریق وفق دادن و سازگار کردن تکنولوژی با سیستم های موروثی موجود محقق شود، بلکه نیازمند این است که از قدرت تحول پذیری بلاکچین برای ایجاد فرآیندهای جدید، سازماندهی ها، ساختارها و استاندارها استفاده شود. از این جهت سیاستگذاری در این زمینه باید پشتیبان و محرکی برای اجرای فرآیند های اداری مبتنی بر استفاده از بلاکچین و باز طراحی فرآیندهای موجود متناسب با تکنولوژی مورد نظر و کسب تجربیات بیشتر باشد.

منشاء اولیه و معرفی فن آوری بلاکچین باز می گردد به سال ۲۰۰۸، که به عنوان یک طرح متکی بر علوم کامپیوتر به منظور ایجاد اعتماد در مبادلات مستقیم دارایی ها به صورت نفر به نفر، بر بستری امن و بدون نیاز به نهاد واسط برای اعتماد سازی پیشنهاد شد. نوآوری اصلی که در بلاکچین معرفی می شود، در اصل استفاده و ثبت تراکنش ها در یک دفتر توزیع شده است که فقط قابلیت افزودن رکورد جدید بر روی آن فراهم است به طوری که رکوردها (تراکنش ها) غیر قابل حذف و تغییر هستند. و این مفهوم جدید، نیاز به حفظ واسطه های مرکزی را که پیامدهای اقتصادی و سیاسی بالقوه بزرگی دارند، از بین می برد.

با پذیرش و تبدیل شدن دفاتر ثبت تراکنش ها به صورت الکترونیکی در سطح جهانی، فن آوری بلاکچین نیز شروع به گسترش سریع و مطرح شدن به عنوان یک برنامه اصلی در سیستم های پرداخت کرد، و امروزه به عنوان یک فن آوری همه منظوره که در صورت عدم توجه به تاثیرگذاری آن در تحول دیجیتالی می تواند، هم بخش صنعت و هم بخش دولتی را مختل کند، توسط گروه های در حال افزایشی از توسعه دهندگان سامانه ها و نرم افزارهای کاربردی از جمله شرکت های استارت آپی، به شکل یک اکو سیستم پر جنب و جوش مورد اقبال قرار گرفته و در حال پیگیری است.

امروزه شاهد این هستیم که دولت ها نیز به شکل روزافزون در حال توجه و تمرکز بر کاربردهای بالقوه این فن آوری در بخش عمومی هستند. و به طور کلی، دفاتر کل توزیع شده در حال تبدیل به یک زیرساخت اطلاعاتی جدید است که از تبادل اطلاعات بین ادارات دولتی، شهروندان و مشاغل پشتیبانی می کند. در زمینه بخش عمومی، گروه های خاصی از موارد استفاده ای که از زیرساخت های اطلاعاتی غیر متمرکز بهره می گیرند، مشخص شده اند. به ویژه، از فن آوری بلاکچین انتظار می رود که ایجاد کننده یک انقلاب باشد یا حداقل، خدمات و کارکردهای مختلف دولتی را تسهیل کند. این موارد شامل، به عنوان مثال تهیه سوابق شهروندی، اجرای ثبت نام های دولتی و پشتیبانی از رای گیری الکترونیکی، تسهیل معاملات اقتصادی، تسهیل فرایندهای نظارت و تطبیق دستگاه های رگولاتوری، مبارزه با کلاهبرداری/ فرار مالیاتی، توزیع و روان سازی گردش عمومی پول از جمله کمک هزینه ها، مستمری ها و حقوق بازنشستگی، تبادلات اجتماعی (بدون واسطه) است.

دولت دیجیتال یک پارادایم پیشرفته در علم مدیریت دولتی است. تا قبل از این، در مفهومی تحت عنوان دولت الکترونیک، دیجیتالی شدن به عنوان ورودی یا عامل توانمندساز در نوسازی مدیریت دولتی نقش بسیار محدودتری داشت. دولت دیجیتال یک گام به جلوتر بر می دارد و بر ارائه خدمات عمومی چابک، مبتکرانه و با محوریت کاربر تمرکز دارد. این سرویس ها و مدل های ارائه خدمات باید از فن آوری های دیجیتال و دارایی های اطلاعاتی دولتی و شهروندی بهره ببرند. قطعاً بلاکچین یکی از خلاقانه ترین فن آوری های دیجیتال است که باید تحت پارادایم جدید سیاست گذاری دولتی و ارائه خدمات مورد توجه قرار گیرد. مزایای اصلی استفاده از تکنولوژی بلاکچین در دولت ها عبارتند از:

- کاهش هزینه های اقتصادی، زمان و پیچیدگی در مبادلات اطلاعات مابین سازمان های دولتی، و همچنین مابین سازمان های عمومی- خصوصی، که این موجب بهبود عملکرد اداری و مدیریتی دولت است.

- کاهش بوروکراسی، اختیارات فردی و فساد، به دلیل استفاده از دفاتر توزیع شده و قراردادهای هوشمند قابل برنامه ریزی.

- افزایش خودکارسازی، شفافیت، قابلیت ممیزی و پاسخگویی اطلاعات در مراجع ثبت دولتی به نفع شهروندان.

- افزایش اعتماد شهروندان و شرکت ها در فرایندهای دولتی و نگهداری سوابق به واسطه استفاده از الگوریتم هایی که دیگر تنها و تماما تحت کنترل دولت نیستند.

در زمینه دولت دیجیتال، فن آوری بلاکچین توانایی تسهیل تعامل مستقیم بین نهادهای دولتی، شهروندان و عوامل اقتصادی را دارد، که در سطح ابتدایی، این به معنی بهبود خدمات عمومی در ثبت و فرآیندهای تبادل اطلاعات می باشد. تکنولوژی بلاکچین می تواند کمک کند تا بخش بزرگی از وظایف اداری را که دولت ها در جامعه امروزی انجام می دهند، کنار گذاشته شوند و این امکان وجود دارد که دولت ها مجبور نباشند فرایندهای ذخیره سازی و تبادل اطلاعات را به منظور تسهیل فعالیت های اقتصادی در جامعه، برای خود ایجاد کنند؛ زیرا این کار می تواند با پروتکل بلاکچین فراهم شود. در عوض، آنها باید نقش نظارتی را در رابطه با معاملات انجام شده در این زیرساخت حفظ کنند.

استفاده از فن آوری بلاکچین از منظر شهروند محوری نیز امیدوار کننده است. به طور خاص، به عنوان مثال شهروندان می توانند بهره مندی از مزایای اقتصادی و افزایش کارایی را در استفاده از خدمات دریافتی خود، به واسطه بکارگیری قراردادهای هوشمند در خودکارسازی فرایندها یا ثبت اسناد در دفاتر رسمی دولتی تجربه کنند. افزون بر این، خدمات دیگری را نیز می توان نام برد که بر مبنای ماهیت غیر متمرکز بلاکچین قابل ارائه هستند، مانند احراز هویت دیجیتالی یا مشارکت در رأی گیری، تغییر تعادل قدرت، افزایش مالکیت و کنترل شهروندان بر فرآیندهای دموکراتیک و ... .

با توجه به تمام این مزایا و چالش ها، فن آوری بلاکچین می تواند وضعیت موجود در بخش عمومی را متحول سازد. بلاکچین ممکن است مدل های جدیدی را در ارائه خدمات جدید برای دولت ها به ارمغان بیاورد. ساختار معماری بلاکچین همچنین می تواند ریسک عملیاتی و هزینه های معاملات را کاهش دهد، و میزان تطبیق با مقررات رگولاتوری و اعتماد به نهادهای دولتی را افزایش دهد. با این حال، فقدان سیستم هایی که به میزان کافی بالغ، پایدار، و تجاری شده باشند، و عدم اجرای واقعی در داخل دولت ها نشان می دهد که این تکنولوژی هنوز به بلوغ کامل نرسیده، و با چالش هایی در زمینه مقیاس پذیری، حکمرانی، انعطاف پذیری و سبک ها و استانداردهای پیاده سازی مواجه است.

منبع:‌ پژوهشکده پولی و بانکی

کارشناس مسائل اقتصادی