لباس گشاد «رفتگری» بر قامت کوچک کودکان کار

با عجله به سمت خیابان ایرانشهر در کریم‌خان حرکت می‌کردم. سر خیابان که رسیدم کودکی توجهم را جلب کرد. لباس رفتگران را پوشیده بود با آرم شرکت «آذرمهر یادمان». جاروی بلندش آنقدر بزگتر از قدش بود که باورم نمی‌شد چنین صحنه‌ای می‌بینم: صورت آفتاب‌سوخته و کک و مک‌دار با چشمان سبز نافذ اما پر از غم. خشکی بی‌حد پوستش خبر از کار زیاد جلوی آفتاب تند تهران را می‌دهد. افغانستانی بود. ایستادم و به سراغش رفتم. از او پرسیدم برای شهرداری کار می کنی؟ با لهجه تاجیک خود گفت: «بله برای یه شرکت که مال شهرداریه کار می‌کنم.» نام شرکت پشت لباس فسفری رفتگری‌اش ثبت شده‌ بود. باورم نمی‌شد این‌قدر به وضوح و علنی کودکان را نه برای زباله ‌گردی‌های پنهان و بازیافت زباله در مراکزی که در معرض دید مردم نیست، به‌کار گرفته‌اند، بلکه یک پیمانکار شهرداری تهران، کودکی را که به زور ۱۲ ساله می‌نمود، اما خودش می‌گفت ۱۴ ساله است، برای رفتگری و جاروکشی خیابان‌های آن منطقه به کار گرفته است.

پیمانکارانی که کسی بازخواستشان نمی‌کند

پسرک می‌گوید از ۱۲ شب تا ۵ صبح یک نوبت کار می‌کنند. می روند برای استراحت و بار دیگر از ساعت ۸ صبح تا ۱۲، ۱ ظهر کار می‌کنند، دو ساعت برای غذا خوردن فرصت دارند و دوباره بعد از نهار تا عصر کار می‌کنند. «شهرداری فقط یه خونه زیر پل حافظ به ما داده که اونجا استراحت کنیم. هزینه غذا با خودمونه». عمو و برادرش هم در این کار هستند و به شرکت گفته‌اند اگر حقوقشان را حداقل ۲ میلیون تومان نکنند، دیگر برایشان کار نمی‌کنند. «اصلا صرف نمی‌کنه. من برای خانواده‌ام در افغانستان پول می‌فرستم. اگه شرکت قبول نکنه، یه کم دیگه می‌رم تو میدون تره‌بار مشغول می‌شم. بعضی دوستام اونجان و کارش خیلی بهتر و راحت‌تره».

از او می پرسم با جارو کشی اذیت نمیشی؟ می‌گوید: «نه اذیت نمی‌شم، ولی یه کم دیگه میرم تو کار تره‌بار.»

زباله‌گردی نمی‌کند، کارش فقط جاروکشی است. اما کدام قانون اجازه داده شده است کودکی در این سن حتی اگر اتباع خارجی باشد، مجوز رفتگری و جمع کردن زباله را داشته باشد؟ آن هم نه به‌صورت پنهان، بلکه در معرض دید همه و با درآمد پایین.

در این خصوص دیدگاه و راهکار شورای شهر برای برخورد با سواستفاده‌کنندگان از کودکان چیست و قرار است با شهرداری چه برخوردی در این زمینه صورت گیرد؟

حسن خلیل‌آبادی، عضو کمیسیون اجتماعی شورای شهر تهران، که در جریان کم و کیف این اتفاق قرار گرفت و به پانا گفت: «عموما کودکانی که برای امر زباله‌گردی و در مسائل مربوط به زباله به کار گرفته می شوند، یا گروهی از اتباع خارجی هستند یا معتادان. از قضا عمده زباله‌گردهایمان افغانستانی هستند.»

او با ذکر مثالی ادامه می‌دهد: «چندی قبل در منطقه محمودآباد مکانی را پیدا کردند که پیرمردی از کودکان اتباع کار می‌کشید. کودکان زباله جمع می‌کردند و پنهانی و غیرقانونی در کوره آجرپزی متروکه ای جمع‌آوری شده بودند که آنها را ساماندهی کردیم.»

جاروکشی کودکان اتباع در تهران، پدیده ای نو

خلیل آبادی تاکید می‌کند: «همین حالا اتباع کشورهای خارجی در نقاط مختلف و با تعداد زیاد مشغول جمع‌آوری زباله و پسماند و بازیافت هستند، اما جاروکشی کودکان از سوی شرکت‌های پیمانکاری بسیار کمتر دیده شده است و این نمونه گزارش‌شده حتما باید مورد بررسی قرار گیرد. این مسئله تحت نظارت خدمات شهری است و به دلیل به‌کارگیری اتباع بدون مجوز نه تنها غیرقانونی است، بلکه پدیده‌ای نو محسوب میشود.»

سوءاستفاده از کودکان توسط پیمانکاران شهرداری را تایید می‌کنم

این عضو شورا در خصوص بیگاری کشیدن با حداقل ۱۲ ساعت کار از یک کودک و تنها یک جای خواب دادن به او، عنوان می‌کند: « این موضوع را بررسی می کنیم تا متوجه شویم چرا چنین اتفاقی رخ داده است، چون همین حالا پیمانکارانی هستند که در بعضی مناطق، رفتگرانی را که مجوز کار و بازیافت زباله دارند، به‌کار گرفته‌اند و کار می‌کنند و ساختمانی مناسب برای استراحت و حمام و تعویض و شست‌وشوی لباس‌هایشان دارند. متاسفانه به دلیل اینکه ایرانی‌ها کمتر وارد این شغل‌ها می‌شوند، عمده رفتگران و زباله‌گردان بازیافتی که با وانت‌های مخصوص تحت نظر شهرداری کار می‌کنند و در واقع به شهرداری اجاره پرداخت می‌کنند، اتباع بیگانه هستند. آنان غریبند و جایی را برای کار و زندگی ندارند و هم از شدت فقر و بیکاری به این کار روی می‌آورند.»

خلیل‌آبادی تصریح می‌کند: «من سوءاستفاده از کودکان از سوی برخی پیمانکارهای شهرداری را رد نمی‌کنم به همین دلیل باید حساسیت‌های مردم وقتی کودکی را مشغول این کار می ‌بینند، برای گزارش دادن بیشتر باشد.»

به گفته این عضو کمیسیون اجتماعی شورای شهر تهران، چنانچه مردم خودشان در خانه از مبدا زباله‌هایشان را بازیافت کنند، زباله خشک چندانی باقی نمی‌ماند که این همه کودک سرشان در سطل‌های زباله باشد و در نتیجه تعدادشان هم کمتر می‌شود.

خلیل‌آبادی تاکید می‌کند: «دولت‌ها باید از اتباع به وسیله سازمان‌های تامین‌اجتماعی حمایت کنند. در بسیاری از کشورها به هر کودک اتباعی در درجه نخست می‌گویند باید در مدرسه ثبت‌نام کنی و مشغول تحصیل شوی و اگر کودک اتباعی را در خیابان در حال کار ببینند، کارفرمای او را مجرم محسوب می‌‌کنند. همچنین مدرسه‌ها را خودشان به خانواده‌ها معرفی می‌کنند، به خانواده‌های مهاجر هم حقوق می‌دهند تا فرزندانشان مجبور به کارکردن و درآمدزایی به شنیع‌ترین شکل ممکن نشوند.»

این عضو شورای شهر همچنین تصریح می‌کند: «ساختار تامین‌اجتماعی در کشور ما معیوب است. وقتی حتی بسیاری از کودکان ایرانی در طول روز در خیابان‌ها مشغول جمع‌آوری زباله و زباله گردی و دستفروشی هستند، یعنی به مدرسه نمی‌روند. من معتقدم بهزیستی باید از این کودکان به‌ صورت کامل حمایت کند. در کشور ما از این کودکان حمایت خاصی صورت نمی‌گیرد و تقریبا به حال خود رها شده‌اند و به همین دلیل برخی از آنها مورد سوءاستفاده و بیگاری قرار می‌گیرند.»