نقش وسایل ارتباط جمعی در مشارکت اجتماعی

مشارکت در امور اجتماعی نوعی تعهد و پذیرش مسوولیت فرد درمقابل اجتماع می باشد. در دوران جدید نقش مؤسسات آموزش عالی و دانشگاه در جهت ارتقای فرهنگ و شهروند مشارکت جو اجتناب ناپذیر است. رشد و پیشرفت در تمامی زمینه‌ها در سایه مشارکت تمامی افراد و بخش های تأثیرگذار در جوامع مدرن است.

امروزه ایجاد و گسترش مشارکت اجتماعی از مهمترین نقش‌های وسایل ارتباط جمعی به شمار می‌رود و به بیان اکثر صاحب‌نظران فرهنگی با توجه به تحولات اجتماعی و افزایش سطح سواد و تحصیلات افراد متقاضیان برنامه‌های رادیو وتلویزیون و.... درکنار سایر کالاها و فراورده‌های فرهنگی افزایش یابد.
مشارکت اجتماعی می تواند زمینه‌ساز بهبود فرآیند توسعه اقتصادی،سیاسی و اجتماعی باشد که در نهایت به افزایش سرمایه اجتماعی منجر خواهد شد.

مشارکت انسان در سرنوشت خویش یک اصل و نیاز فطری است که از بدو خلقت وی وجود داشته است. بر پایه همین اصل است که دامنه این نوع نیاز هر روز گسترده‌تر می شود و ابعاد دیگر زندگی انسان را در بر می گیرد. در حال حاضر، افزایش جمعیت، تنوع و پیچیدگی نقش‌ها و روابط، افزایش سواد و آگاهی، گسترش رسانه‌های همگانی به همراه هزینه های اقتصادی- اجتماعی و اداره متمرکز امور سبب شده است، دولت‌ها به ناگزیر در جست‌وجوی شیوه‌های مشارکتی اداره امور باشند.

مشارکت اجتماعی از نظر روانی، با احساس مؤثر بودن به لحاظ اجتماعی و سیاسی مرتبط است. به عبارت دیگر هرچقدر مردم احساس تعلق به برنامه‌ها و سیاست‌های موجود در جامعه داشته باشند میزان حضور و مشارکت آنان در فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی نیز افزایش خواهد یافت.

مشارکت در امور اجتماعی، نوعی تعهد و پذیرش مسئولیت فردی و اجتماعی است که همه افراد انسانی ناگزیر از آن هستند. این تعهد و مسئولیت یا ممکن است در قالب فعالیتی معین و نامحدود صورت پذیرد، مانند بسیاری از رفتارهای اخلاقی و اجتماعی، یا ساختار حقوقی و اجتماعی به خود بگیرد. از این رو نارسایی در آن، ادامه حیات جامعه را دستخوش تزلزل می‌سازد.

مشارکت مردمی، امروزه در اجتماعات بشری از جایگاه ویژه ای برخوردار است. ایفای نقش هر چه بیشتر مردم در عرصه های مختلف یک نظام حکومتی، نشان از مشروعیت بالای آن حکومت و دولت در میان آحاد جامعه و نظام بین المللی دارد(هاینر و کلامب، ۲۰۰۵). هم چنین مشارکت اجتماعی مردم، نقش مؤثری در حل مسائل اجتماعی هم چون معضل ترافیک، نظم اجتماعی و بوروکراسی ناکارآمد دارد. امروزه ایجاد مشارکت اجتماعی، از عمده‌ترین نقش‌های وسایل ارتباط جمعی ( کالاهای فرهنگی) در کنار سایر نقش‌ها از جمله فرهنگ‌سازی، آموزش و اطلاع‌رسانی است.

در عصر حاضر کالاهای مصرفی فرهنگی برای افراد جامعه همانند اجناس و کالاهایی است که وجود آن ها برای ادامه زندگی ضروری بوده و مهم به شمار می‌آیند. به بیان اکثر صاحب‌نظران فرهنگی به نظر می‌رسد با توجه به تحولات اجتماعی و افزایش سطح سواد و تحصیلات افراد، متقاضیان برنامه های رادیو و تلویزیون، اینترنت، نشریات و مطبوعات، تلفن همراه و سایر کالاها و فراورده‌های فرهنگی افزایش یابد. انواع رسانه‌ها (تلویزیون، رادیو، مطبوعات)، شبکه اینترنت و محیط دانشگاه می‌توانند نگرش‌ها و رفتارهای خاصی را توسعه دهند و در ایجاد مشارکت افراد جامعه نقش مؤثری ایفا کنند.

استوتزل معتقد است: «مطالعه روزنامه یا هر وسیله ارتباط جمعی هم علت و هم معلول مشارکت اجتماعی است. مشارکت در حیات اجتماعی، مستلزم آگاهی از حوادث آن است و بر عکس. مطالعه روزنامه یا هر وسیله ی دیگر ارتباطی، موجبات مشارکت فعالانه تر در حیات جمعی را فراهم می آورد» ( ساروخانی، ۱۳۷۵: ۱۸۵).کوتاه سخن اینکه براساس آنچه گذشت می‌توان به این مهم رسید که امروزه با رشد تکنولوژی و گسترش رسانه‌های جمعی میزان مشارکت اجتماعی در تمام عرصه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی وسیاسی از رشد چشمگیری برخوردار شده است و انتظار می‌رود با برنامه‌ریزی دست‌اندرکاران امر بیش از پیش شاهد تحقق مشارکت اجتماعی و حضور آحاد مردم در عرصه‌های اجتماعی باشیم. بنابر این استفاده از ظرفیت و توان مردم با استفاده از توان رسانه‌ای وسائل ارتباط جمعی بخصوص، فضای مجازی و تلویزیون به صورت برنامه‌ریزی‌شده و با ترسیم اهداف و دور نمای مشخص می‌تواند موجبات رشد و توسعه را در جامعه بسط و گسترش دهد.

*دانشجوی دکتری فلسفه تعلیم وتربیت دانشگاه آزاداسلامی اصفهان

**کارشناس ارشد برنامه ریزی فرهنگی شهرداری اصفهان