غیبت ۱۷ وزارتخانه و سازمان در راهبری صنعت پسماند

به‌گزارش ایران، وزارتخانه‌های صنعت، معدن و تجارت، نفت، جهاد کشاورزی، بهداشت، نیرو، کشور، سازمان برنامه و بودجه کشور، سازمان حفاظت محیط‌زیست، سازمان منابع‌طبیعی، سازمان استاندارد، صدا و سیما و... هر کدام به‌میزان مشخص در مدیریت پسماند سهم دارند که این روزها با کم‌کاری که آنها داشتند دیگر کسی از وزارتخانه‌ها و سازمان‌های یاد شده توقعی ندارد. سازمان و وزارتخانه‌هایی که در مدیریت پسماند نقش‌آفرین هستند به‌جای آنکه در جهت ایجاد کارخانه زباله‌سوز و تفکیک‌زباله حرکت کنند در صف منتقدان هستند.
عقب‌نشینی سازمان‌ها و مجموعه‌ها باعث شد که مافیای عظیم در حوزه پسماند شکل بگیرد. حال این مافیا که ماهانه میلیاردها تومان سود می‌برند با هیچ قانونی حذف نمی‌شوند و بلکه هر روز هم قوی‌تر می‌شوند. گفته می‌شود ۵ مجموعه به‌صورت انحصاری مدیریت پسماند در تهران را انجام می‌دهند و اجازه نمی‌دهند بخش‌خصوصی جدیدی وارد این حوزه سودآور شود. یکی از مدیران در حوزه پسماند در پاسخ به سؤال خبرنگار ما مبنی‌بر اینکه آیا بعد از انتقادهای تندی که نسبت به مدیریت پسماند صورت گرفته است، طرح و برنامه‌ای وجود دارد که این ماجرا اصلاح شود؟ او در یک جمله گفت: طرح جدیدی در این حوزه تعریف شده است که جزئیات آن بزودی اعلام خواهد شد. در این میان قرار است سهم هر کدام از وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها هم دیده شود.
آنگونه که در آمارها آمده است تولید روزانه ۹‌هزار تن زباله، یعنی سرانه هر تهرانی از کودک و نوزاد تا بزرگسالی که توان حرکت ندارد و تولید پسماندی هم ندارد ٣برابر دنیا است. در دنیا متوسط سرانه ۳۰۰ گرم است یعنی بیش از سه برابر معدل دنیا هر تهرانی پسماند تولید می‌کند. البته در بعضی کشورهای توسعه‌یافته دنیا، این عدد به ۱۴۰ گرم رسیده است.

کیلویی ۱۱۰ هزار تومان هزینه جابه‌جایی
در تهران هزینه جمع‌آوری پسماند و انتقال آن به کهریزک بسیار گران تمام می‌شود و برخی روایت‌ها گویای آن است که از کیلویی ۱۱۰‌هزار تومان هم گذشته است. این عدد نشان می‌دهد که حداقل ۷۰۰ میلیارد تومان از بودجه کشور به‌سمت پسماند می‌رود. البته این موضوع جدا از مشکلاتی است که زباله‌های بیمارستانی ایجاد می‌کند. روزانه بیش از ۱۵۰ تن زباله بیمارستانی تولید می‌شود که اگر سازوکار دفن آن اصلاح نشود روزانه بر مشکلات خاک افزوده می‌شود. برخی کارشناسان می‌گویند از ۹ هزار تن زباله‌ای که تولید می‌شود می‌توان از ۵ هزار تن آن مانند سایر کشورها پسماند با ارزش تولید کرد.

۲۰۰ تن آهن دور ریخته می‌شود
برخی منابع خبری به‌نقل از کارشناسان مدعی شدند که ۲۰۰ تن آهن هر روز در این زباله‌ها وجود دارد و دورریخته می‌شود؛ ۲۰۰ تن آهن می‌شود یک ساختمان ۵طبقه ۴۰۰ متری. یعنی ۲۰ واحد ۱۰۰ متری روزانه دور ریخته می‌شود. از سویی روزانه ۳۰۰ کامیون بزرگ پسماندها را منتقل می‌کند و تعدادی از این کامیون‌ها شاید حدود ۲۰کامیون بزرگ فقط آب انتقال می‌دهند. بدین جهت اگر مردم یک لیوان آب کمتر در پسماند خیس بریزند، ۳۰ کامیون در روز به‌کار دیگری مشغول می‌شوند.
برای آنکه بودجه کشور بیش از این حیف و میل نشود چند سالی است که جداسازی زباله‌ها مطرح شده است. حتی شهرداری در مبدأ ایجاد زباله، سطل‌های تفکیک‌کننده زباله خشک و ‌تر را گذاشته بود اما به‌جهت موفق نبودن در فرهنگ‌سازی این طرح شکست خورد و اکنون بودجه‌های سنگین صرف جداسازی زباله‌ها می‌شود. تا چهار سال پیش سهم زباله‌های تفکیک شده در اقتصاد ایران ۲ درصد بود ولی اکنون به‌گفته مدیران شهرداری به ۱۴ درصد رسیده است. برخی دیگر از منابع خبری هم عنوان کردند که هزینه‌ جمع آوری، حمل، دفن و پردازش روزانه پسماند شهر تهران حدود
یک و نیم میلیارد تومان است. اما باید دید افرادی که در این حوزه فعالیت می‌کنند روزانه چه میزان سود عایدشان می‌شود.
نیمه دوم سال گذشته مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند در مصاحبه‌ای به مافیای شکل گرفته در حوزه پسماند اشاره کرده و گفته بود: به این صورت نیست که همه‌ زباله‌های شهر در دست مافیای زباله باشد؛ در حال‌حاضر شهرداری برای هر منطقه ۲۲ پیمانکار دارد که با قرارداد و قواعد کاملاً قانونی با شهرداری مناطق قرارداد بسته‌اند که در سطح منطقه نسبت به جمع‌آوری پسماندهای خشک شهروندان توسط دو روش و دو سیستم اقدام می‌کنند.
در روش ثابت ۴۵۰ غرفه در سطح شهر تهران وجود دارد که فعالیت اصلی‌شان دریافت پسماندهای خشک از شهروندان است که در قبال دریافت این پسماندها لوازم‌التحریر، مواد شوینده و گاهی اوقات وجه نقد به شهروندان تحویل می‌دهند. در روش سیار، ماشین‌های ملودی‌دار در طول هفته یک‌بار برای دریافت پسماندهای خشک به محلات می‌روند و در ازای دریافت زباله کیسه زباله تحویل می‌دهند.
پیمانکارانی که با شهرداری مناطق قرارداد بسته‌اند به‌صورت قانونی فعالیت می‌کنند؛ البته میان پیمانکاران هم تخلفاتی صورت می‌گیرد اما با توجه به نظارتی که در سطح شهرداری و مدیریت شهری صورت می‌گیرد اگر چنین تخلفاتی از سوی نیروهای پیمانکار مشاهده شود، گزارش و در نهایت برخورد خواهد شد که ممکن است به فسخ قرارداد هم برسد.

تلنگر
اجازه دهید حرف نزنم
صحبت کردن در مورد پسماند بسیار حساس و خاص است چرا که مافیای پیچیده‌ای در این حوزه وجود دارد و هر کسی در مورد آن حرف بزند تبعات خاصی انتظارش را می‌کشد. به‌همین جهت ترجیح می‌دهم حرفی نزنم و اگر هم بخواهم اطلاعات جزئی بدهم حضوری و بدون ذکر اسم است. این گفته یکی از کارشناس‌های باسابقه حوزه پسماند است. با اصرار خبرنگار روزنامه ایران، این کارشناس صنعت پسماند که تجربه خیلی از کشورها را از نزدیک دیده است، بخشی از اطلاعات این حوزه را به ما داد. او گفت: اقتصاد پسماند در ایران بسیار پیچیده است، چرا که اعدادی در آن جابه‌جا می‌شود که برای خیلی‌ها قابل هضم نیست.
او با ذکر مثالی عنوان کرد: مدتی بود که پسماند پزشکی و معمولی با هم ادغام می‌شد و به‌هیچ عنوان به عوارض و مشکلات آن توجه نمی‌شد. از این‌رو اطلاعات و تصاویر از ادغام پسماندها به‌مراجع تصمیم‌گیر ارسال شد. با این افشاگری تا حدودی جلوی ادغام پسماندها گرفته شد. مکانیزمی طراحی شده است که پسماند بیمارستانی به جایگاه خاص برود و در عمق زیاد خاک مدفون شود. همچنین برای آنکه به آب‌های زیرزمینی صدمه‌ای وارد نشود و بیماری‌های عفونی وارد آب نشود، با آهک گندزدایی می‌شود. طبق اطلاعات به‌دست آمده بدرستی این کار صورت نمی‌گیرد و همواره احتمال آلودگی آب‌های زیرزمینی وجود دارد. مشکل دیگر پسماندهای سرب است. روزانه چندین‌تن باتری در سطح شهرها توزیع می‌شود و به‌همین میزان هم باتری وارد پسماند می‌شود. در خارج از کشور به‌دلیل اطلاعاتی که به مردم داده شده باتری از سایر زباله‌ها تفکیک می‌شود اما در ایران هیچ‌گونه تفکیک زباله‌ای وجود ندارد و باتری‌ها به محل پسماند می‌روند. باتری‌ها یا حتی اسید باتری خودرو وقتی وارد خاک می‌شوند آلودگی‌های زیست محیطی ایجاد می‌کنند. ما برای ساماندهی این موضوع نیازمند یک برنامه ویژه هستیم. معدوم‌سازی به روش فعلی در طولانی‌مدت باعث بحران‌های جدی می‌شود. این کارشناس اقتصاد پسماند که به کشورهای مختلف چون آلمان، روسیه، اتریش و غیره رفته است، می‌گوید: در تمام کشورها کارخانه زباله‌سوز در وسط شهر وجود دارد. در این کارخانه‌ها از دود، کربن فشرده به‌دست می‌آید و خاکستر زباله هم برای زیرساخت آسفالت خیابان‌ها کاربرد دارد. آنها از تمام مزایای زباله استفاده می‌کنند و جالب آنکه هیچ آلایندگی ندارند حتی به‌جای دود، از آنها بخار آب خارج می‌شود. اما در ایران زباله‌ها مانند دوران هیتلر جدا‌سازی می‌شود. آنها از پسماندهای خوراکی انرژی حرارتی تولید می‌کنند و تا شعاع ۶ کیلومتری می‌توانند به خانه‌ها آب گرم بدهند و حتی شوفاژ‌ها را داغ کنند. در ایران کارخانه زباله‌سوز مانند سایر کشورها نداریم و تنها یک کارخانه زباله‌سوز وجود دارد که متعلق به کشور چین است. این کارخانه در صالح‌آباد تهران است و در سایر شهرها چنین کارخانه‌ای وجود ندارد. این کارخانه هم با اما و اگر متعددی فعالیت می‌کند که بهتر است درباره آن حرفی نزنیم. موضوعات دیگری هم وجود دارد که به‌مراتب بدتر از آن مسائلی است که عنوان شده است، به‌همین دلیل اجازه دهید حرف نزنم.

گپ خودمانی
افشاگری مدیر سابق

علیرضا جعفری که زمانی مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند بود در چند جمله کوتاه درباره مافیای پسماند و اینکه آیا چنین موضوعی وجود دارد یا خیر در توضیح مختصری گفت: با قطعیت می‌گویم که مافیای پسماند در بخش دولتی و خصوصی وجود دارد و به‌هیچ عنوان این موضوع قابل انکار نیست. این مافیا به‌گونه‌ای بزرگ شده است که نمی‌توان جلوی آن را گرفت. یکی از مشکلات جدی در این حوزه قانون است. زمانی‌که هیچ ضمانت اجرایی در برخورد با مافیای پسماند وجود ندارد چگونه من مدیر می‌توانم با این پدیده مبارزه کنم و اجازه ندهم مافیا رشد کند. وقتی می‌توان جلوی مافیا را گرفت که امکان تنبیه و جریمه سودجویان باشد. وقتی این ابزار در دست ما نباشد، مافیا براحتی به کار خود ادامه می‌دهد و واهمه‌ای از تخلفی که انجام می‌دهد، ندارد. در این میان می‌بینیم که مافیا قدرتمندتر می‌شود. یک مثال می‌زنم که عمق فاجعه‌ای که در حوزه پسماند رخ می‌دهد برای شما شفاف شود. اگر یک لامپ کم‌مصرف در اتاقی در امریکا شکسته شود آن اتاق تا ۲۴ ساعت ایزوله می‌شود و هیچ‌کس اجازه تردد به آن را ندارد. بعد از مدت مشخص و بررسی‌ای که کارشناسان انجام می‌دهند امکان استفاده از اتاق برای شهروند فراهم می‌شود، اما در ایران چگونه است؟ در محل پسماند لامپ کم مصرف توسط افراد شکسته می‌شود تا از آن فلزی که با ارزش است استخراج شود. لامپ کم‌مصرف وقتی شکسته می‌شود بشدت به افراد در آن محل و البته محیط‌زیست اثر منفی می‌گذارد. ۱۷ سازمان و وزارتخانه در مدیریت پسماند دخیل هستند اما هیچ‌کدام آنها همکاری ندارند حتی وزارت صنعت، معدن و تجارت و همه از شهرداری انتظار دارند که در زمینه مدیریت پسماند اقدام کند. نکته دیگری که خلاصه وار می‌خواهم به آن اشاره کنم وضعیت پسماند پزشکی است. در همه‌جای دنیا پسماند پزشکی از پسماند معمولی جدا است. اما در ایران در اکثر مواقع پسماندهای پزشکی و معمولی یکی است و حتی با هم ادغام می‌شود. این امر بشدت بر آبهای زیرزمینی و محیط‌زیست اثر می‌گذارد. فیلم‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد چه وضعیت اسفباری در این حوزه وجود دارد. حتی یکی از فیلم‌ها به قاضی‌زاده هاشمی وزیر سابق بهداشت نشان داده شد و وی هم بشدت حالشان از اتفاق‌هایی که در حوزه پسماند رخ می‌دهد، بَد شد.