سالمندآزاری رتبه سوم خشونت‌های خانگی

به‌گزارش ایران، رضا جعفری مدیر اورژانس اجتماعی کشور در این‌باره می‌گوید: سالمندآزاری یکی از مهمترین مقوله‌ها در حوزه آسیب‌های اجتماعی و همچنین اورژانس اجتماعی است. در حقیقت سالمندآزاری بعد از کودک‌آزاری و همسرآزاری رتبه سوم خشونت‌های خانگی را به‌خود اختصاص داده است.
او ادامه می‌دهد: هرچند تعداد موارد سالمندآزاری در جامعه ما زیاد نیست و تنها ۲ درصد از کل خشونت‌های خانگی را به‌خود اختصاص داده است اما موضوع مهمی است که پرداختن به آن از اولویت‌های جامعه است.
جعفری با اشاره به این که سالمندآزاری انواع مختلفی دارد اظهار می‌کند: سالمندآزاری به‌معنای رفتاری است که از فرد یا افراد مراقبت‌کننده از سالمند سرمی‌زند و باعث آسیب و کاهش کیفیت زندگی او می‌‌شود. مهمترین بحث در انواع این سوء‌رفتار، سوء‌استفاده مالی از افراد سالخورده‌ای است که به‌دلیل کهولت سن یا ابتلا به بیماری‌های زوال‌عقل کنترلی بر اعمال خود ندارند و امور مالی زندگی خود را به‌مراقب یا مراقبین خود سپرده‌اند. اما گاهی هم سالمندآزاری از نوع عاطفی و روانی و همچنین غفلت و طرد کردن است. اما در نهایت آخرین نوع سوء‌رفتار با سالمندان، خشونت جسمی و جنسی است که خوشبختانه از دیگر انواع آن کمتر است و بندرت اتفاق می‌افتد.
رئیس اورژانس اجتماعی با تأکید بر اینکه خشونت‌های خانگی تا گزارش نشوند پنهان می‌مانند، می‌گوید: سالمندی که خودش وابسته به‌مراقبت و حمایت دیگران است بندرت آزار و اذیتی را که از جانب مراقب خود می‌بیند گزارش می‌دهد چرا که نگران است حمایت و مراقبت آنها را از دست بدهد. از این رو بسیاری از تماس‌هایی که برای استفاده از امکانات اورژانس اجتماعی صورت می‌گیرد از سوی همسایه‌ها و آشنایان است. متأسفانه ۶۰ درصد تماس‌ها هم غیر مرتبط یا مزاحمی هستند، از این‌رو هنگامی که گزارشی در این زمینه ارائه شود تیم سیار به محل گزارش مراجعه می‌کند. پس از بررسی در صورت صحت گزارش، اورژانس اجتماعی با همکاری قوه‌قضائیه و نیروی‌انتظامی مداخله خواهد کرد و سالمندی که در معرض خشونت جسمی قرار داشت به مراکز توانبخشی انتقال می‌دهد. اگر هم خشونت از نوع سلب حقوق مالکیت یا اموال باشد پیگیری‌های حقوقی لازم صورت خواهد گرفت.
او ادامه می‌دهد: همان‌طور که می‌دانید پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد تا ۳۰ سال آینده، تعداد سالمندان افزایش می‌یابد این درحالی است که به دلیل تغییر سبک زندگی ممکن است طی آن سال‌ها تعداد سالمندان در معرض آزار نیز افزایش یابد. طبق آخرین سرشماری انجام شده در سال ۹۵ حدود ۴۰ درصد افراد جامعه آپارتمان‌نشین شده‌اند. زندگی در آپارتمان‌های کوچک امکان نگهداری از سالمندان بیمار و نیازمند حمایت ویژه را سخت و دشوار می‌کند. از سوی دیگر با کاهش رشد جمعیت، کوچک شدن بعد خانوار و تغییر در ساختار خانواده از گسترده به هسته‌ای، تعداد فرزندانی که باید از والدین سالخورده خود حمایت کنند کاهش می‌یابد. در چنین شرایطی و به‌دنبال این تغییرات در سطح کمی و کیفی جمعیت باید پیش‌بینی‌های لازم جهت حمایت‌های روانی - اجتماعی از سالمندان و پیشگیری از افزایش سالمند آزاری‌ها صورت بگیرد.
دکتر جعفری تأکید می‌کند: یکی از مسائلی که در حوزه سالمندی بویژه با توجه به گسترش فضای‌مجازی در عصر انقلاب ارتباطات و اطلاعات مطرح می‌شود، موضوع شکاف نسلی است که می‌تواند با واسطه یا بی‌واسطه منجر به بروز پدیده سالمندآزاری به مفهوم عام و بسیط آن ‌شود. این درحالی است که حفظ و انتقال ارزش‌ها و هنجار‌ها و میراث‌اجتماعی جامعه مدیون سالمندان و کهنسالان برخوردار از سلامت در ابعاد گوناگون آن است. از این‌رو باید شرایطی ایجاد شود که دیدگاه و فضای فکری دو نسل به‌هم نزدیک شود و این شکاف به گفت‌و‌گوی مشترک تبدیل شود. این مهم با برنامه‌ریزی دقیق و همکاری نهادهای فرهنگی و اجتماعی اثر‌گذار مانند آموزش‌وپرورش و صداوسیما و... امکانپذیر خواهد شد.
او با اشاره به نقش مراکز روزانه نگهداری از سالمند در کاهش سالمندآزاری خاطرنشان می‌کند: مراکز روزانه نگهداری از سالمندان با ارائه خدمات متنوع حمایتی - آموزشی، درمانی و حتی غنی‌سازی اوقات فراغت قشر سالخورده جامعه علاوه‌بر حفظ ارتباط سالمندان با خانواده و باز پیوند اجتماعی به کاهش عوامل بروز تنش و خشونت‌های خانگی منجر می‌شود.
رئیس اورژانس اجتماعی می‌گوید: نکته دیگر که مصداقی از خشونت علیه سالمندان محسوب می‌شود، فضای نامناسب شهری از حیث دشواری دسترسی شهروندان به خدمات عمومی است که باید ضمن تأکید بر محیط دوستدار سالمندان، محیط مطلوب و دلپذیری برای سالمندان فراهم کرد که قطعاً اثرات آن در افرایش رضایتمندی و شادکامی این قشر آسیب پذیر غیر قابل کتمان است.

کاهش آمار سالمندآزاری در سایه شناخت انواع آن
یک سالمندشناس اجتماعی نیز در این‌باره توضیح می‌دهد: با بالا رفتن سن، تغییرات فیزیولوژیک و آناتومی در بدن رخ می‌دهد و افراد بالطبع فعالیت‌های اجتماعی کمتری خواهند داشت، از سوی دیگر سالمندان به‌مرور زمان از فرزندان خود نیز دورتر می‌شوند، این موارد در نهایت سبب آسیب‌پذیر شدن آنها می‌شود.
نسیبه زنجری با بیان اینکه پیشگیری از سالمندآزاری جزو حقوق‌انسانی و مسأله‌ای بهداشتی در حیطه خشونت است، می‌گوید: سالمندآزاری می‌تواند به‌صورت غیرمستقیم آمار مرگ‌ومیر را در جوامع گسترش دهد. از نگاه سازمان بهداشت جهانی، سالمندآزاری، رخ دادن اقدامی واحد و تکرار شونده یا عدم انجام اقدامی لازم در رابطه‌ای براساس اعتماد است که سبب آسیب یا اندوه سالمند می‌شود.
این عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات سالمندی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی در ادامه می‌افزاید: خانواده‌ها بویژه فرزندان باید بدانند که سالمندآزاری انواع مختلفی دارد و با آگاهی‌رسانی در این‌خصوص می‌توان آمار سالمندآزاری را کاهش داد.
به‌گفته او، سالمندآزاری عاطفی از جمله انواع این خشونت است که شامل تمسخر، فریادزدن یا گرفتن قدرت تصمیم‌گیری از او است. نشانه‌های این نوع خشونت، ترس، عصبی‌شدن، بی‌میلی به فعالیت و زندگی روزمره است. نوع دیگری از آزار به سالمندان، آزار مالی است مانند جعل امضا یا گرفتن کارت بانکی یا برداشتن اشیای گرانقیمت. نشانه‌های این نوع آزار هم، خالی شدن حساب بانکی فرد یا گم شدن وسایل او است.
زنجری در ادامه آزارجسمی سالمندان را از انواع دیگر خشونت خانگی نامیده و درباره آن توضیح می‌دهد: آزار جسمی شامل کتک‌زدن، هل دادن و جلوگیری از درمان‌های پزشکی است. نشانه‌های آن هم کبودی و جراحت است. آزار اجتماعی، نوع دیگری از خشونت است که شاید کمتر به آن توجه شود و شامل این است که سالمند را از خانواده و دوستان جدا کنند یا از فعالیت او بیرون از خانه جلوگیری به‌عمل آید. مددکاران یا افرادی که با سالمند در ارتباط هستند در صورتی‌که متوجه حضور پیدا نکردن او در محیط‌های بیرون شوند، حتماً باید موضوع را پیگیری کنند.
به‌گفته این سالمندشناس آزار جنسی از انواع دیگر خشونت خانگی است که متوجه سالمندان می‌شود و به رخ دادن تماس نامناسب جنسی گفته می‌شود. پزشکان چنانچه جراحتی را در معاینات ببینند، باید نسبت به آن حساس شوند. غفلت کردن هم، نوعی سالمندآزاری است و می‌تواند به‌صورت آگاهانه یا ناآگاهانه اتفاق بیفتد و سبب آسیب‌رساندن به سالمند شود.
برخی به‌صورت ناخودآگاه مسبب این خشونت هستند، به‌عنوان مثال، سوء‌تغذیه، نداشتن عینک یا سمعک مناسب یا حتی لباس‌های مناسب می‌تواند سبب بروز پدیده غفلت و آزاررسانی به سالمندان شود، در این‌خصوص مددکاران، پزشکان و خانواده‌ها باید به نشانه‌های این نوع از خشونت نیز توجه کرده و در صورت نیاز، اقدام لازم داشته باشند.
او به افرادی که متوجه نوعی از خشونت به سالمند می‌شوند، توصیه می‌کند با شماره تلفن «۱۲۳» تماس گرفته و اورژانس اجتماعی را در جریان قرار دهند تا در اسرع‌وقت به فرد آسیب‌دیده کمک شود. ضمناً پزشکان می‌توانند با استفاده از ابزارهای «EASI» (Elder abse suspicion index) که تستی روانشناسی و ویژه غربالگری است، سالمندآزاری‌ها را به‌راحتی تشخیص داده و شناسایی کنند.
عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات سالمندی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی با بیان اینکه شیوع سالمندآزاری در کشور ۵۶ درصد اعلام شده، می‌افزاید: ۳۱ درصد آزار عاطفی داشتیم که به‌نسبت از سایر آزارها رقم بالاتری داشت و ۱۳ درصد هم جسمانی بوده، رقم خشونت سالمندی در امریکا ۴ تا ۱۰ درصد، روسیه ۲۹ درصد، چین ۳۶درصد و آلمان ۹ درصد است.
جوانان را توانمند کنیم تا در سالمندی محترم باشند
یک جامعه‌شناس و جمعیت‌شناس نیز با بیان اینکه سالمندآزاری دوجنبه دارد، توضیح می‌دهد: سالمندآزاری در کل جامعه و در درون خانواده اتفاق می‌افتد. در کل جامعه سال‌ها است که شاهد انواع سالمندآزاری هستیم. به‌عنوان مثال در بانک به سالمندی که گوشش سنگین است یا کند است توهین می‌شود و بارها شنیده‌ایم که متصدی خطاب به‌فرد سالمند با تندی می‌گوید که «یک دفعه که گفتم بسته دیگه. چرا اینقدر می‌پرسی؟!» یا حرمت سالمندانی که سوار اتوبوس و مترو می‌شوند، حفظ نمی‌شود. به‌گفته شهلا کاظمی‌پور، افرادی که ناتوانی جسمی یا مالی دارند بیشتر در معرض آسیب قرار می‌گیرند. در سطح کشور ما سالمندآزاری در خانواده‌ها دیرتر از جامعه شروع شد. در سال‌های قبل حتی پدرسالاری وجود داشت و حرمت بزرگ‌ترها حفظ می‌شد. با صنعتی شدن جوامع این اتفاق شروع شد. در غرب هم این پدیده وجود دارد ولی مسأله براحتی توسط دولت‌ها حل شده آن‌هم به این شکل که از طریق مؤسسات از سالمندان نگهداری شده یا پرستار می‌فرستند و حمایت از سالمندان بسیار بالا است. او بیان می‌دارد: با حمایت دولت و فرهنگسازی در این حوزه و آگاهی نسبت به این مسأله که کشور به‌سمت سالمند شدن می‌رود می‌توان از آمار سالمندآزاری تا اندازه قابل‌توجهی کاست. باید روی نسل جوان کار کنیم. افرادی که در حال‌حاضر ۳۰ تا ۴۰ سال سن دارند با آموزش‌های لازم و آگاهی نسبت به اینکه باید تحت پوشش بازنشستگی باشند و اینکه چطور با اصلاح سبک زندگی سلامت خود در دوران سالمندی را تضمین کنند، قطعاً مشمول سالمندآزاری نمی‌شوند زیرا بسیاری از بی‌حرمتی‌ها در دوران سالمندی به‌دلیل ناتوانی‌های مادی یا جسمی است.