در گفت‌وگو با پانا
زارع: زمین‌لغزش‌های ناشی از سیل تداوم دارد
استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی: قسمتی از آسیبهای ناشی از سیل به دلیل توسعه در طرح‌های هادی بوده است
تهران (پانا) - زمین لغزش‌ها از تبعات سیل هستند و به دنبال وقوع سیل‌های اخیر نیز زمین‌لغزش‌هایی در استان‌های درگیر سیل رخ داده که سبب شده است بیشترجاده‌های روستایی آسیبهای جدی ببینند.
در وقوع سیل علاوه بر زمین لغزش تحریک شده بر اثر سیل، دخالت انسان و تجاوز به حریم رودخانه‌ها،نابودی جنگل‌ها و از بین بردن منابع طبیعی در دهه‌های اخیر نقشی اساسی بازی می‌کند.
دکتر مهدی زارع، عضو هیأت علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله، در گفت‌وگو با پانا با اشاره به بازدیدهای اخیر خود از مناطق سیل‌زده در استان گلستان و خوزستان و دلایل زمین لغزش‌های بعد از سیل گفت: در سیل‌های اخیر استان گلستان مشاهدات شخصی و بررسی میدانی من نشان داد که با تخریب جنگل‌ها و کم کردن پوشش گیاهی و مداخلات انسانی در دامنه‌های کوه‌های جنوب این استان، بعد از وقوع بارش‌های سنگین و با وقوع سیلاب، زمین‌لغزش‌های متعددی رخ داده که تقریباً به تمام جاده‌های روستایی با خسارت‌های متعدد، آسیب زده است.
وی افزود: این زمین‌لغزش‌ها در بعضی روستاها هرچند موجب کشته شدن اهالی نشده است، بر اثر وقوع یک زمین‌لرزه کوچک و در اثر بارندگی‌های سنگین و اشباع دامنه‌ها از آب، زمین‌لغزشی رخ داد که تقریباً تمام خانه‌های روستای «قلعه قافه» را تخریب کرد.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه زمین لغزش‌ها در این منطقه رو به توسعه است و بسیاری از این زمین‌لغزش‌ها ادامه دارد، گفت: بخشی از علل توسعه زمین لغزش‌ها به دلیل بارندگی‌های سنگین است و بخشی از آن نیز چه بسا به دلیل ذوب شدن برف‌ها و یخ‌هاست. آب همچنان در صفحه لغزش‌ها جاری است. در بازدیدی که طی دو سه روز گذشته از این مناطق داشتم نشان می‌دهد که آب جاری است و لغزش‌ها هم در روستای «قلعه قافه» همچنان ادامه دارد.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله افزود: پس از سه هفته از اولین بازدیدی که از منطقه داشتم، بازهم از این منطقه بازدید کردم و در همین مدت بیشترین لغزش مشاهده شده است، به طوری که لغزش‌ها ۱۰ متر به صورت افقی و بیش از دو متر هم به صورت عمودی جابه‌جایی داشته و این قابل مشاهده است. این لغزش‌ها فقط در فاصله ۲۱ روز اتفاق افتاده است.
زمین لغزش در منطقه صفی‌آباد استان گلستان
* عکس‌ها از صفحه اینستاگرام دکتر مهدی زارع است
او ادامه داد: نکته‌ای که وجود دارد این است که در بارندگی‌های گلستان، سایر آسیب‌هایی همچون لغزش‌های جدی و مهم دیده نشد. از آسیبهای جدی این بود که کل خانه‌های یک روستا و محل زندگی مردم از بین رفته است و راه ارتباطی‌شان را از دست داده‌اند و مسیرهای طولانی جایگزین این راه‌ها شده است.
این مدرس دانشگاه گفت: در رودخانه‌هایی که از رشته کوه‌های البرز شرقی به سمت جنوب جاری می‌شود آب هنوز حالت سیلابی و گل‌آلوده دارد.
او با بیان اینکه قسمتی از آسیبهای ناشی از سیل به دلیل توسعه در طرح‌های هادی بوده است، گفت: برای توسعه، داخل یک زمین‌لغزشِ قدیمی را جزو طرح هادی (طرح هادی طرحی است که با ساماندهی و اصلاح بافت موجود، میزان و مکان گسترش آتی و نحوه استفاده از زمین برای عملکردهای مختلف از قبیل مسکونی، تولیدی، تجاری و کشاورزی و تأسیسات و تجهیزات و نیازمندی‌های عمومی روستایی را بر حسب مورد در قالب مصوبات طرح‌های ساماندهی فضا و سکونتگاه‌های روستایی یا طرح‌های جامع ناحیه‌ای تعیین می‌کند)، قرار داده‌اند که در این صورت شهردار و دهیار عملا نمی‌تواند مانع توسعه شود. از سال ۹۰ به بعد بنیاد مسکن بر اساس این طرح در مناطقی که داخل زون لغزشی بوده ساخت و ساز انجام داد و در نهایت تخریب پس از بارندگی‌های شدید نشان داد که این جانمایی‌ها اشتباه بوده است.
در برخی روستاها اساسا محل زندگی از بین رفته است
زارع در ادامه با اشاره به جابجایی روستاها در پی زمین‌لغزش‌های ناشی از سیل اظهار کرد: در برخی روستاها اساسا محل زندگی از بین رفته است و غیر قابل سکونت است. بنابراین باید در مجاورت روستا و در نزدیک‌ترین نقطه که مردم احساس نکنند از محل زندگی‌شان دور شده‌اند، محلی برای استقرار خانه‌ها در نظر گرفته شود. البته این جابجایی‌ها به این معنی نیست که همه روستاهای در معرض آبگرفتکی سیل و زمین لغزش، جابجا شوند چون در اینصورت باید ۱۵ میلیون نفر را جابه‌جا کرد. به عنوان مثال از جمعیت ۴ میلیون و ۱۰۰ هزار نفری استان خوزستان ۷۰۰ هزار نفر در معرض سیل هستند و اگر بخواهیم جابه‌جا کنیم این عدد قابل ملاحظه است.
زمین لغزش در منطقه صفی‌آباد استان گلستان
او همچنین با اشاره به بازدید اخیر خود از مناطق سیل‌زده در استان خوزستان نیز توضیح داد: در استان خوزستان آبگرفتگی وسیعی وجود دارد و این آبگرفگی‌ها حالت دریاچه به خود گرفته است. برخی روستاها در محدوده اندیمشک و تالاب شادگان امکان تردد ندارند و وسط دریاچه است و مردم آنجا به کمپ‌های موقت منتقل شده‌اند اما عده‌ای در کنار منازل خود مانده‌اند که این مساله کار خدمت‌رسانی به آنها را سخت می‌کند.
این استاد دانشگاه در پاسخ به این سوال که آیا در استان خوزستان نیز زمین لغزش به شکل زمین‌لغزش‌های استان گلستان مشاهده می‌شود؟ گفت: بله. زمین لغزش داریم اما در خوزستان موضوع مهم این است که بخش‌هایی از استان آبگرفتگی دارد و تبدیل به دریاچه شده است. جالب است که استان خوزستان و دشت گلستان در ۲۰ سال اخیر یکی از خشک‌ترین دشت‌های ایران بوده‌اند و بعد از این خشکسالی طولانی با بارش‌های پنج روزه، پنج برابر متوسط بارندگی در کل سال را دریافت کرده‌اند.
عامل نفوذناپذیری خاک در استان‌های خوزستان و گلستان
او بیان کرد: یکی از آسیب‌هایی که این خشکسالی‌ها غیر از آسیبهای زیست‌محیطی و کشاورزی ایجاد می‌کند، غشاء خاک متراکم و خشک در سطح زمین است که مانع نفوذ آب می‌شود و درصد زیادی از آب‌هایی که ناشی از بارش است به صورت روان‌آب تبدیل به سیل می‌شود و به دلیل خشکسالی، دشت‌ها نفوذناپذیرتر شده‌اند. متاسفانه وقتی دوران خشکسالی را سپری می‌کنیم بخش مهمی از مردم و شهرداری‌ها در دشت سیلابی به ایجاد پارک یا پارکینگ و از این قبیل ساخت‌وسازها یا آسفالت کردن مسیرها اقدام می‌کنند و این امر سبب می‌شود که نفوذناپذیری خاک ناشی از اقدامات انسانی نیز مضاعف شود.
زمین لغزش در روستای قلعه قافه استان گلستان
زارع تصریح کرد: نفوذناپذیری ناشی از خشکسالی و نفوذناپذیری ناشی از اقدامات انسانی به همراه بارش‌های شدیدی که در فروردین و اردیبهشت ماه صورت گرفت و این بارش‌ها در مواقعی رخ داد که رسوبات از دوران سوم و چهارم زمین‌شناسی عبور می‌کردند به این معنی که رسوبات به سرعت قابل انحلال در آب هستند و وقتی آب جاری می‌شود رسوبات همراه با آب شسته و جابه‌جا می‌شود. این پدیده به ویژه در استان گلستان بیشتر مشاهده می‌شود و تقریبا تمام رودخانه‌ها از مناطقی می‌گذرد که رسوبات قابل انحلال دارد. در استان گلستان در ابتدای دره‌ها و تمام دامنه‌ها رسوباتی وجود دارد که تحت عنوان رسوبات لُسی است و مستعد انحلال هستند. این رسوبات لُسی در استان گلستان به سیلابی شدن و مساله زمین لغرش‌ها کمک کرده است.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله افزود: بنابراین استان گلستان تحت تاثیر رسوبات لسی بوده است و وقتی زمین لغزش صورت می‌گیرد، توده عظیمی حرکت می‌کند. البته برخی لغزش‌ها با زلزله‌های کوچک در حد ۳ و ۴ ریشتر که در دو ماه اخیر به ویژه در البرز شرقی اتفاق افتاده است، همزمانی‌هایی را نشان می‌دهد و می‌توان حس کرد که چکانش لغزش‌ها به دلیل تحریک زمین لرزه‌های کوچک صورت گرفته باشد.
زمین‌لغزش‌های گلستان همچنان ادامه دارد
این محقق حوزه مخاطرات درباره تداوم زمین‌لغزش‌های ناشی از سیل نیز گفت: زمین‌لغزش‌ها تا زمانی که جریان آب برقرار باشد همچنان تداوم دارد. اکنون سرعت حرکت در بسیاری از لغزش‌ها در هفته، سه متر جابه‌جایی افقی است حتی در موردی که روز شنبه در منطقه «صفی‌آباد» گلستان مشاهده کردیم جابه‌جایی زمین نسبت به روزهای پنج شنبه و جمعه قابل ملاحظه بوده است و به نظر می‌رسد از هفته‌ای سه متر هم بیشتر است و ممکن است در برخی نقاط هفته‌ای پنج متر نیز باشد، بنابراین تا زمانی که آب وجود دارد و بارندگی بیشتر هم باشد مزید بر علت است و این لغزش ها ادامه پیدا می‌کند.
زمین لغزش در روستای قلعه قافه در استان گلستان
راهکارهای کاهش ریسک زمین‌لغزش
زارع تصریح کرد: فعلا راهی برای ممانعت از زمین‌لغزش‌ها نیست اما باید در فرایند بازسازی و اعطای تسهیلات به مناطق سیل‌زده دقت کرد و در جاهایی بازسازی صورت بگیرد که در معرض آسیبهای بعدی نباشند.
این محقق پژوهشگاه بین‌المللی زلزله تأکید کرد: علاوه بر این‌ها فعالیت‌های بیشتری نیز می‌توان برای جلوگیری یا کم کردن ریسک زمین‌لغزش‌های می‌توان به حفاظت و جلوگیری از دخل و تصرف غیرمجاز در بستر رودخانه‌ها و مسیل‌ها، پاک‌سازی و دفع انباشت‌های طبیعی و مصنوعی در محدوده پل‌ها و زیرگذرها با هماهنگی شرکت‌های آب منطقه‌ای، حفاظت و جلوگیری از دخل و تصرف غیرمجاز در بستر رودخانه‌ها و مسیل‌ها و پاک‌سازی و دفع انباشته‌های طبیعی و مصنوعی در محدوده پل‌ها و زیرگذرها انجام داد.
ارسال دیدگاه