هشدار خطر تهران به اروپا؛ ایران در آستانه واکنش عملی

دور جدید مذاکرات روز سه‌شنبه هفته جاری در سطح کارشناسان میان ایران اروپا در بروکسل برگزار خواهد شد.

مذاکرات در سطح سیاسی بین ایران، آلمان، فرانسه و انگلیس برگزار می‌شود.

اروپا که مورد انتقاد صریح ایران به دلیل اجرا نکردن تعهدات برجامی قرار دارد در حال اجرای برخی از تعهدات در مسیر مالی اینستکس است. در حالی که نهاد ایرانی اینستکس ثبت شده و آماده کار است، اتحادیه اروپا در بیانیه اخیر خود در پی تحریم‌های هسته‌ای و نفتی آمریکا علیه ایران که به حمایت از برجام تأکید کرده بود به این موضوع اشاره داشت که «دیگر طرف‌های برجام به همراه کشورهای ثالث علاقه‌مند به حمایت از برجام متعهد به تلاش برای حفظ و نگهداری از کانال‌های مالی و صادرات برای ایران هستند. ما به همراه شرکای اروپایی خود مصمم به پیگیری تلاش هایمان از جمله از طریق اجرایی کردن سازوکار مالی ویژه (اینستکس) برای تداوم تجارت قانونی با ایران هستیم. در همین ارتباط، سهامداران متعهد به افزایش چشمگیر مشارکت‌های مالی خود در بودجه عملیاتی اینستکس هستند. ما همه کشورها از جمله روسیه و چین را به عنوان طرف‌های برجام تشویق می‌کنیم که همه تلاش خود را از طریق گام‌های عینی برای پیگیری تجارت قانونی که این توافق مجاز کرده به کار گیرند.»

سکوت حدود ۱۰ روزه اروپا در پی لغو معافیت‌های نفتی ایران از سوی آمریکا در روزهای گذشته، ایران را بیش از پیش بر آن داشت تا نسبت به عملکرد اروپا در قبال برجام پس از خروج آمریکا که یک سال از آن می‌گذرد، هشدار دهد.

سید عباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه در آخرین سخنرانی خود در نشستی در آنکارا به اروپا هشدار داد که برجام در خطر است و ایران این امکان را دارد که هر لحظه از توافق هستهای خارج شود. وزیر امور خارجه کشورمان نیز در مصاحبه اخیر با لوبلاگ ضمن هشدار به احتمال واکنش جدی ایران به نقض برجام گفت: «اگر اروپا به تعهدات خود در برجام عمل نکند، خطر نابودی این توافق وجود دارد.»

خروج ایران از توافق هسته‌ای به دلایل متعدد از جمله بحث امنیتی در اروپا برای کشورهای اروپایی حائز اهمیت است با این حال در طول یک سال گذشته بعد از خروج آمریکا، اروپا تنها در کلام قادر بوده است که از برجام حمایت کند و در صورتی که ساز و کار مالی اینستکس هر چه سریعتر کار خود را آغاز نکند احتمالا با واکنش‌های عملی‌تری از سوی تهران روبه رو خواهد شد.

تحریم، برجام، واکنش

از سوی دیگر در پی تحریم‌های نفتی و هسته‌ای روزهای اخیر آمریکا، جامعه جهانی در انتظار واکنش عملی ایران است. خبرنگار پانا کسب اطلاع کرده است که ایران تا پایان هفته جاری واکنش به اقدام آمریکا را اعلام خواهد کرد.

چندی پیش بهزاد صابری، یکی از اعضای تیم مذاکره‌کننده کشور در توئیتی نوشت: «اگر ایران در اجرای بند ۲۶ برجام و در پاسخ به اعمال دوباره تحریم‌های هسته‌ای از سوی آمریکا تصمیم بگیرد که اندکی اجرای تعهدات خود را کاهش دهد، در واقع این صرفا خود توافق (هسته‌ای) است.»

بر این اساس اگر ایران وفق بند ۲۶ برجام در پاسخ به بازگرداندن تحریم‌های هسته‌ای آمریکا،‌تصمیم بگیرد اجریا بخشی از تعهدات خود را متوقف کند، این صرفا استفاده از حقوقی است که ایران طبق خود برجام دارد.

در حالی که به نظر نمی‌رسد مقام‌های تصمیم‌گیر در کشور برای خروج از برجام با توجه به منافع سیاسی موجود از جمله نگاه جهانی و منافع چند ساله آینده و لغو تحریم‌های موشکی و ... و البته خطر بازگشت به ذیل فصل هفت منشور سازمان ملل متحد قصد خروج از برجام را داشته باشند، کاهش تعهدات ایران محتمل‌ترین اقدام به نظر می‌رسد.

اما اینکه کاهش تعهدات با توجه به تحریم‌های هسته‌ای اخیر آمریکا در قبال کشورهایی که در فردو، اراک و بوشهر با ایران همکاری می‌کردند و برخی محدودیت‌های دیگر چطور عملی خواهد بود و در حالی که ایران برای حفظ برجام نیازمند گزارش‌های تأیید شده از سوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است چطور این روند را کنترل خواهد کرد موضوعی است که باید در چند روز آینده روشن شود.

البته بند ۳۶ برجام به ایران این امکان را می‌دهد که در صورت بازگشت تحریم‌ها بتواند بخش و یا کل تعهدات خود بر اساس توافق را متوقف کند. توقف غنی‌سازی ۲۰ درصدی؛ تبدیل کلیه اورانیوم ۲۰ درصد غنی شده موجود به شکلی که قابل غنی‌سازی بیشتر نباشد، کاهش ۱۹ هزار سانتریفیوژ نصب شده به ۶۱۰۴ سانتریفیوژ، خروج انباشت آب سنگین راکتور آب سنگین اراک از ایران و خروج همه سوخت مصرف شده کلیه راکتورهای هسته‌ای تحقیقاتی و قدرتی و اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی از جمله مواردی است که ایران بر اساس برجام متعهد به انجام شده است.

روز گذشته پس از تحریم هسته ای ایران از سوی اروپا حشمت‌الله فلاحت پیشه، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس گفت که «ایران باید وارد فاز مذاکره با اعضای آژانس و برجام برای تولید سوخت ۲۰ درصد شود.»

از سوی دیگر یک منبع مطلع در زمینه فعالیت‌های هسته‌ای روز گذشته به روزنامه ایران گفته بود: «به نظر می‌رسد که مقام‌های کشورمان می‌توانند در چارچوب بند ۳۶ برجام تعدیل معناداری در کاهش تعهدات خود داشته باشند. نصب ماشین‌های جدید در نطنز و توسعه این سایت هسته‌ای، خودداری از فرستادن مازاد آب سنگین راکتور اراک و سوخت مصرف شده راکتورهای تحقیقاتی از جمله گزینه‌های پیش روی ایران است. همچنین در حالی که قرار بوده بر اساس برجام فردو از یک سایت غنی‌سازی اورانیوم به مرکز تولید ایزوتوپ‌های پایدار تبدیل و پروسه غنی‌سازی در آن متوقف شود، با تصمیم مسئولان ارشد نظام غنی‌سازی دوباره در آن می‌تواند آغاز شود. این در حالی است که بازگشت فردو به وضعیت پیش از توافق بسرعت امکانپذیر است. اما شاید یکی از مهم‌ترین اقدامات تلافی جویانه ایران تعلیق اجرای پروتکل الحاقی باشد که ایران همزمان با انعقاد برجام پذیرفت آن را داوطلبانه اجرا کند.

این پروتکل کشورها را ملزم می‌کند از زمانی که تصمیم به ساخت یک مرکز هسته‌ای جدید می‌گیرد، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را درباره جزئیات آن مطلع کنند. از این رو کاهش دسترسی و نظارت آژانس به مراکز و تأسیسات هسته‌ای ایران می‌تواند یک از مهم‌ترین واکنش‌های احتمالی ایران به نقض برجام باشد.»

اما اجرای همه این موارد نیازمند مذاکرات جدی با آژانس بین المللی انرژی اتمی است و باید دید که در روزهای آینده این مسیر چگونه طی خواهد شد.