چه اقدامات پیشگیرانه‌ای برای زلزله تهران باید انجام داد

مهدی زارع در گفت‌وگو با پانا با بیان اینکه اگر در تهران زمین‌لرزه‌ای رخ دهد، اتفاقی متفاوت با زلزله بم ۱۳۸۲ خواهد بود، گفت: باید توجه کنیم که زلزله تهران شبیه هیچ‌کدام از زلزله‌های طبس ۱۳۵۷، منجیل ۱۳۶۹، بم۱۳۸۲ و ورزقان ۱۳۹۱ نخواهد بود. احتمالا تجربه منحصربه‌فردی خواهد بود که آن را تاکنون در ایران نداشته‌ایم و تنها باید برای آن، بر پایه مطالعه و مدل‌سازی و شبیه‌سازی سناریوهای گوناگون و شناخت سناریوی بدترین حالت آمادگی لازم را پیدا کنیم.

این استاد دانشگاه ادامه داد: زمان رخداد زلزله در تهران را نمی‌دانیم اما بر پایه آنچه از دوره بازگشت‌های زلزله‌های مهم در پیرامون تهران می‌دانیم، آن زلزله ممکن است روزی اتفاق بیفتد. طی پنج سال اخیر، پدیده عجیبی به‌صورت ساخت بناهای متعدد بلند‌مرتبه (۶ تا ۱۲ طبقه و بلند‌تر) در پهنه گسل شمال تهران دیده می‌شود. جالب است که در تمام ۲۵ سال گذشته تحول در این منطقه ادامه داشته ولی سرعت اخیر در ساخت بناهای بلندمرتبه و به‌ویژه رشد ساخت این همه ساختمان بر روی شیب‌های گاه تا ۶۰ درجه و بیشتر عجیب و باورنکردنی است.

وی تصریح کرد: ساخت بنا بر روی پهنه گسل فعال در آیین‌نامه‌های مهم در کشور‌های لرزه‌خیز (نظیر آیین‌نامه AP در کالیفرنیا و آیین‌نامه نیوزیلند) ممنوع شده و حداقل توصیه شده است تا بناهای معمولی و ساختمان‌های یکی دو طبقه امکان ساخت داشته باشند و از تجمع و انبوه‌سازی باید به هر طریق ممکن اجتناب شود این در حالی است که در نواحی شمال تهران بناهای بلندمرتبه (۶، ۱۰، ۱۲ و گاه تا ۲۰ و ۲۲ طبقه) ساخته شده است.

به گفته زارع، بعد از شهر تهران، مشهد، اصفهان، کرج و تبریز پرجمعیت‌ترین شهرهای ایران هستند و همه این شهرها باید در مقابل سوانح آماده شوند.

وی درباره امکان پیش‌بینی رخداد زلزله اظهار کرد: پیش‌بینی زلزله کاری علمی است و در این راستا پیش‌بینی در سه بخش کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت انجام می‌شود.

این استاد دانشگاه با اشاره به اقداماتی که می‌توان در کوتاه‌مدت برای مقاوم‌سازی در برابر زلزله انجام داد، گفت: برای رخداد زلزله تهران می‌توان شهر مکزیکوسیتی را مثال زد. در ١٩ سپتامبر سال ١٩٨٥ زلزله‌ای با بزرگای ٨ در مکزیک رخ داد که ٣٥ هزار نفر کشته شدند اما بین ١٩٨٥ تا ١٩٩٠ مکزیکی‌ها پنج برنامه بنیادی اجرا کردند و آسیب‌پذیری‌شان بسیار کمتر شد.

وی افزود: مکزیک در سال ١٩٨٥ حدود ٨٦ میلیون و در سال ١٩٩٠ حدود ٩٢ میلیون نفر بود. در سال ٢٠١٧ در ماه سپتامبر مشابه همان زلزله با بزرگای ٨ سال ١٩٨٥، این بار با بزرگای ٨.٢ به همراه ٢ زلزله با بزرگای ٧، طی یک هفته در مکزیک رخ داد. حدود ٣٧٠٠ پس‌لرزه با بزرگای بین ٤ تا ٦ در پی این رویدادها ثبت شد اما در سال ٢٠١٧ سرجمع فقط حدود ٣٥٠ نفر کشته شدند.

این محقق علم زلزله‌شناسی گفت: مکزیکوسیتی نه از تهران پولدارتر بود و نه جمعیتش کمتر بوده است. مکزیکوسیتی یکی از پرجمعیت‌ترین کلانشهرهای دنیاست و در سال ٢٠١٨ حدود ٢٣ میلیون نفر جمعیت در آن زندگی می‌کنند. بنابراین می‌توان در تهران نیز طی پنج سال کارهای بسیاری انجام داد و مدیریت کارآمد می‌خواهد تا سازماندهی سازمان‌ها مدرن شود، نیروهای انسانی با کیفیت هرچه بیشتر به کار گرفته شوند و فناوری جدید به سرعت به خدمت گرفته شود.

زارع با اشاره به تفاوت دیدگاه‌ها در باره زلزله پایتخت تصریح کرد: در همه جای دنیا دانشمندان نظرهای مختلفی دارند اما این نظرها را ابراز می‌کنند. اینکه من و همکار دیگری نظرهای متفاوتی داشته باشیم، طبیعی است و نباید این نظرهای متفاوت علمی ابراز نشوند. زبان علم، زبان «احتمال» و ذکر درصد و نسبت است. زبان صحبت کردن با قطعیت، زبانی علمی نیست. به کار بردن کلمه احتمال نشانه ترس یا حقه‌بازی دانشمندان نیست بلکه حقه‌باز آنان هستند که اخباری شبه علمی را به صورت واقعیت قطعی برای مردم بیان می‌کنند.

وی افزود: یافتن راه حل در علم بسیار به طرح درست صورت مساله وابسته است. بنابراین طرح صورت مساله از سوی دانشمندان بخشی از مسیر حل مساله است به باور بعضی از دانشمندان نیمی از راه است. رسانه‌ها هم این یافته‌ها و صورت مسایل طرح‌شده از سوی دانشمندان را به مردم انتقال می‌دهند. تا امروز زحمت بسیاری کشیده شده تا زبان علمی در مملکت عمومی‌سازی شود و عمومی‌سازی و ترویج علم، کار هر کسی حتی هر دانشمندی نیست چون تسلط، مهارت و سواد ویژه می‌خواهد.