واکاوی اعطای حمایت دیپلماتیک به نازنین زاغری از منظر حقوق بین‌الملل
حمایت دیپلماتیک به معنای مصونیت دیپلماتیک نیست
تهران (پانا) - نازنین زاغری، امروز نامی آشنا برای دنبال کنندگان سیاست در ایران و انگلستان محسوب می‌شود. او به هنگام خروج از ایران به مقصد انگلستان در پانزدهم فروردین ماه سال ۹۵ به همراه دختر دو ساله خود بازداشت و پس از چندی به کرمان منتقل شد.
هانیه افتخاری - او دارای دارای تابعیت دوگانه ایرانی - بریتانیایی است. نهادهای مسئول و رسمی در جمهوری اسلامی ایران اتهام او را «امنیتی» توصیف می‌کنند. بیست‌وهفتم خرداد ماه ۹۵ یعنی حدود سه ماه بعد از بازداشت زاغری، سپاه کرمان در اطلاعیه‌ای درباره علت بازداشت او نوشت: «نازنین زاغری یکی از سرشبکه‌های اصلی موسسات معاند بوده که تحت هدایت و حمایت سرویس‌های رسانه‌ای و جاسوسی دولت‌های بیگانه فعالیت می‌کند.»
از زمان بازداشت او تاکنون دولت انگلستان در دیدارهای متفاوتی از مسئولان دولتی ایران به ویژه وزیر امور خارجه و سایر دیپلمات‌های ایرانی همچون حمید بعیدی‌نژاد، سفیر کشورمان در لندن درخواست کرده بود که زاغری از زندان آزاد شود.
بوریس جانسون، وزیر امور خارجه پیشین انگلستان در آخرین سفر خود به تهران در هجدهم آذرماه سال ۹۶ از مسئولان بلندپایه ایرانی همچون رئیس‌جمهوری کشورمان درخواست آزادی زاغری را کرده بود.
اما پاسخ مسئولان دولتی در تهران همواره مشخص بوده است، آن هم اینکه اصل تفکیک قوا در ایران اصلی پذیرفته شده است و بر اساس قانون، دولت، رئیس‌جمهوری و وزارت امور خارجه نقش و قدرتی در قوه‌قضائیه ندارند ولی بر اساس «احساس نوع دوستی» تلاش‌های خود برای آزادی زاغری را ادامه خواهند داد.
در آخرین تحول مربوط به نازنین زاغری، جرمی هانت، وزیر امور خارجه بریتانیا اعلام کرد که لندن قصد دارد از زاغری «حمایت دیپلماتیک» کند. اعلام رسمی این مسئله توسط عالی‌ترین مقام مسئول در دستگاه دیپلماسی انگلستان واکنش‌های مختلفی را در تهران به همراه داشته است.
روزنامه وطن امروز در گزارشی که امروز با عنوان «جاسوس، دیپلمات شد» نوشته است که لندن با اقدام جدیدش، به زاغری مصونیت دیپلماتیک داده است تا به نوعی باعث آزادی او از حبس شود. سیامک کریمی، دانش‌آموخته دکتری حقوق بین‌الملل، در گفت‌و‌گو با پانا این موضوع را رد می‌کند و می‌گوید: «بر اساس قواعد حقوق بین‌الملل، دیپلمات‌ها مصونیت داشته و قابل تعقیب کیفری در کشور پذیرنده نیستند ولی این برداشت وطن امروز از موضوع اشتباه است.»
او ادامه می‌دهد: «بر اساس حقوق بین‌الملل، تنها زمانی می‌توان از میان اتباع دولت پذیرنده (در موضوع نازنین زاغری کشور پذیرنده ایران است) کسی را به عنوان دیپلمات معرفی کرد که دولت پذیرنده با این موضوع موافق باشد. طبیعی است که ایران صراحتا می‌تواند با این موضوع مخالفت کند و بدون چالشی این درخواست را پایان دهد.»
این کارشناس حقوق بین‌الملل متذکر می‌شود: «روزنامه وطن امروز مصونیت دیپلماتیک را که خاص دیپلمات‌هاست با حمایت دیپلماتیک که به معنای پیگیری نقض حقوق یک تبعه عادی از سوی دولت متبوع در مجامع بین‌المللی (دادگاه لاهه، نهادهای حقوق بشری و هرگونه روش و نهاد حل و فصل اختلاف بین‌المللی) است، اشتباه گرفته است. حمایت دیپلماتیک هیچ مصونیت خاصی برای فرد مورد حمایت به همراه نخواهد داشت.»
او می‌گوید: «از آنجا که ماهیت حقوق بین‌الملل، دولت‌محور است در نتیجه در بسیاری از موقعیت‌ها، یک فرد واجد این صلاحیت نیست که علیه دولتی طرح دعوا کند. اما وقتی یک دولت تحت عنوان حمایت دیپلماتیک از همان فرد پشتیبانی می‌کند به این معناست که قصد دارد از همه اختیاراتی که حقوق بین‌الملل در اختیار دولت‌ها قرار داده است - از جمله توسل به دادگاه‌های بین‌المللی- برای احقاق حقوق ادعایی آن فرد استفاده کند.»
این مدرس دانشگاه می‌افزاید: «یکی از اقدامات احتمالی دولت انگلیس در این موضوع این است که آن‌ها علیه کشورمان در دیوان بین‌المللی دادگستری (دادگاه لاهه) طرح شکایت کنند. چرا که هم ایران و هم انگلیس پروتکل اختیاری حل و فصل اختلافات کنوانسیون روابط کنسولی را که در آن مقرر شده است، دادگاه لاهه صلاحیت رسیدگی به اختلافات دولت‌ها درباره اجرای این کنوانسیون را برعهده دارد، پذیرفته‌اند. آن ها احتمالا مدعی خواهند شد که ایران ماده ۳۶ این کنوانسیون را که مقرر می‌کند تبعه خارجی بازداشت شده باید از کمک‌های کنسولی دولت متبوعش برخوردار باشد، نقض کرده است. ادعایی که البته می توان پاسخ‌های حقوقی مشخصی به آن داد.»
با وجود این، حمید بعیدی‌نژاد، سفیر ایران در انگلستان اخیرا در توییتی نوشته است که حمایت دیپلماتیک انگلیس از زاغری خلاف حقوق بین‌الملل است چرا که این متهم دارای تابعیت ایرانی است.
سیامک کریمی در این باره می‌گوید: «در حقوق بین‌الملل نمی‌توان در مقابل دولتی که فرد مورد حمایت دارای تابعیت آن دولت است حمایت دیپلماتیک انجام داد. اما در مورد افراد دارای دو تابعیت، موضوع تا اندازه‌ای متفاوت است. اصولا کشورها تابعیت‌هایی به غیر از تابعیت خود را به رسمیت نمی‌شناسند و در نتیجه موضع جمهوری اسلامی ایران در این خصوص یک موضع اصولی و قابل دفاع است اما در حقوق بین‌الملل وضعیت تفاوت دارد. حرف آقای بعیدی‌نژاد تا نیم قرن پیش درست بود ولی از آن زمان تاکنون مفهومی در حقوق بین‌الملل به نام تابعیت موثر یا غالب پدید آمده است. بدین معنا که در وضعیت‌هایی که فرد دارای دو تابعیت است، یکی از دو دولت متبوع می‌تواند علیه دولت متبوع دیگر آن فرد اعلام حمایت دیپلماتیک کند البته این موضوع زمانی صادق است که تابعیت دولت اعلام‌کننده حمایت دیپلماتیک به دلایل مختلف از جمله محل سکونت، محل تحصیل، محل شرکت در انتخابات فرد مورد نظر و... بر تابعیت دیگر غالب باشد.»
او یادآور می‌شود: «جالب این که علاوه بر دادگاه‌های بین‌المللی مختلف، دیوان داوری ایران - آمریکا مکررا به مفهوم تابعیت غالب استناد کرده و دعاوی افراد دارای دو تابعیت ایرانی- آمریکایی را علیه ایران پذیرفته است.»
این مدرس دانشگاه می‌افزاید: «با وجود مناقشه‌هایی که درباره گستره مفهوم تابعیت موثر یا غالب در حقوق بین‌الملل وجود دارد، این مفهوم تا اندازه قابل توجهی در این نظام حقوقی جا باز کرده است. بنابراین، به نظر می‌رسد شیوه درست دفاع از منافع ملی در جریان بازداشت این فرد دو تابعیتی این باشد که به جای انکار مفاهیم غالب در حقوق بین‌الملل به سوی استدلال‌های موجهی رفت که نشان می‌دهد ایران در ماجرای این پرونده به تعهدات بین‌المللی خود عمل کرده است.»
ارسال دیدگاه