محمدفاضلی*
شفافیت بودجه و نیروی مردم
آنچه در سیاست می‌گذرد محصول قدرت نیروهایی است که تلاش می‌کنند رخدادهای سیاست را به نفع خود رقم بزنند. بودجه که شاید بتوان آن‌را «سیاسی‌ترین رخداد اقتصادی» هر سال کشور نامید نیز از این قاعده مستثنی نیست. اهمیت بودجه نیز نباید بر مردم ایران پوشیده باشد. بودجه تا اندازه بسیار زیادی سرنوشت نقدینگی، تورم، اصلاح بانکی، صندوق‌های بازنشستگی، قدرت خرید مردم، طرح‌های عمرانی، بخش خصوصی، اشتغال و حمایت اجتماعی از گروه‌های ضعیف اقتصادی و اجتماعی را تعیین می‌کند.
نیروهای سیاسی مختلفی بر شکل دادن بودجه مؤثرند. بودجه دو مقوله اساسی دارد: منابع و مصارف. منابع عمدتا از فروش نفت، مالیات و انواع عوارض(از جمله عوارض گمرکی و...) حاصل می‌شود. طبیعی است که بسیاری از مالیات‌دهندگان مایل‌اند از زیر بار آن شانه خالی کنند و برخی هم اصلا مالیات نمی‌پردازند. میزان و نوع عوارض هم برای کالاها و گروه‌های مختلف متفاوت است. بدیهی است که قدرتمندان تلاش می‌کنند منافع خود را از عوارض و مالیات معاف کرده یا نرخ مالیات و عوارض را کاهش دهند. برخی نیز بیش از آنچه باید، مالیات می‌پردازند. مصارف بودجه هم عرصه رقابت قدرت‌های سیاسی هستند. هر یک از دستگاه‌های دولتی و سازمان‌هایی که ردیف بودجه دارند تلاش می‌کنند سهم بیشتری از کیک بودجه را برای خود کنند.
دیگران می‌کوشند برای خودشان ردیفی در بودجه دست و پا کنند. نمایندگان مجلس برای گرفتن سهم بیشتری از بودجه برای حوزه انتخابیه خود یا پروژه‌های خاص رقابت می‌کنند. گرفتن بودجه بیشتر برای مقاصد خاص، تضمینی برای انتخاب مجدد آنها نیز به حساب می‌آید. افراد و گروه‌های سیاسی، پیمانکاران، کسب‌وکارهای فرهنگی و هر بخش سازمان‌یافته‌ای تلاش می‌کند سهم بیشتری از بودجه داشته باشد. سؤال مهم این است که مردم کجای این رقابت‌ها قرار دارند؟ مردم چه چیزی را باید از بودجه مطالبه کنند؟ مردم چه توضیحی از بودجه‌بندان و دولتی‌ها مطالبه کنند؟ خواستار شفافیت در چه ابعادی از بودجه شوند؟ مردم نیروی اجتماعی-سیاسی نادیده‌گرفته شده همه رقابت‌های سیاسی برای کیک اقتصادی بودجه هستند.
نماینده مجلس، مدیران دستگاه اداری، مدیران شرکت‌های دولتی و همه بازیگران بودجه کردار خود را با استناد به منافع مردم و به اسم مردم توجیه می‌کنند، اما مردم چه زمانی می‌توانند بفهمند که بودجه چقدر در راستای منافع ایشان است؟ بودجه‌بندان سال گذشته مدعی شدند که بودجه شفاف‌تر از گذشته شده است و امسال نیز حتما باید شفاف‌تر از پارسال باشد. بودجه اگر با چنین هدفی تنظیم می‌شود، حتما باید بودجه‌ریزان سازمان برنامه و بودجه پاسخ دهند و به دقت برای مردم روشن سازند: هدف اصلی بودجه امسال چیست؟ کنترل تورم، رشد اقتصادی، حمایت اجتماعی از اقشار ضعیف، مقاومت در برابر تحریم، افزایش اشتغال، ممانعت از بیکاری بیشتر، حفظ محیط‌زیست، یا هر هدف دیگری. بودجه امسال چگونه به اهدافش می‌رسد؟ چه کاستی‌هایی از بودجه‌های گذشته را برطرف کرده است؟ سبب آغاز چه اصلاحاتی در اقتصاد ایران می‌شود؟ چگونه مانع بدتر شدن زندگی مردم می‌شود؟ بودجه سال ۹۸ چگونه عملکرد دستگاه‌ها را مبنای بودجه‌ریزی قرار داده و سبب کاهش یا حذف بودجه دستگاه‌هایی می‌شود که به اندازه بودجه‌ای که دریافت می‌کنند کارآیی ندارند؟
بودجه ۹۸ چگونه صدها هزار میلیارد تومان یارانه پنهان حامل‌های سوخت، آب، برق و سایر کالاها را به سمت حمایت اجتماعی از ضعیف‌ترین اقشار جامعه هدایت می‌کند و سبب توسعه عدالت می‌شود؟ بودجه ۹۸ چگونه از محیط‌زیست در حال ویران شدن ایران حفاظت بیشتری خواهد کرد؟ چگونه سبب کمتر شدن پروژه‌هایی می‌شود که جز تخریب و هدر رفتن منابع حاصلی ندارند و صرفا برای تأمین منافع سیاسی و اقتصادی گروه‌های خاص اجرا می‌شوند؟ بودجه ۹۸ چگونه صرفه‌جویانه و مناسب برای مقابله با تحریم‌هایی است که هدف‌شان افزودن بر رنج و مصائب این ملت و تضعیف ایران است؟ تفاوت بودجه تحت تحریم امسال و بودجه سال گذشته چیست؟ بودجه ۹۸ چگونه برای مقابله با فسادهای سیستماتیک مختلف از جمله توزیع ارز ارزان‌قیمت و ارائه تسهیلاتی که هدررفت‌شان بیش از فوایدشان است طراحی شده است؟ بودجه اگر شفاف‌تر و پاسخ‌گویانه‌تر از گذشته، با توجه به شرایط دشوار کشور طراحی شده است، نباید فرایند بررسی و تصویب آن پشت درهای بسته و بدون توضیح کافی به مردم صورت گیرد. درها را باز کنید تا نخبگان بر همه ابعاد بودجه تسلط یابند و زیر و بم آن‌را برای مردم بشکافند. آنگاه است که نیروی مردم هم‌چون کوهی در برابر هر اعمال نفوذ سیاسی مخربی بر بودجه خواهد.
منبع: آرمان
*عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی
ارسال دیدگاه