پیروزی حقوقی ایران بر آمریکا با یک رای الزام‌آور

عهدنامه مودت مجموعه‌ای از تعهدات را در حمایت از حقوق و منافع اتباع و شرکت‌های متبوع دو کشور ارائه می‌دهد. ایران در دادخواست خود در دادگاه لاهه نوشته بود که آمریکا برخی از تعهدات خود به موجب این عهدنامه را نقض کرده است.

به طور مثال، بند ۲ بخش ۱ دستور اجرایی رئیس‌جمهوری ایالات متحده به شماره ۱۳۸۴۶ که در اجرای تصمیم ۸ مه ۲۰۱۸ صادر شد همه افراد را از ارایه حمایت مادی یا فناورانه یا کمک مالی برای تأمین کالا یا خدمات در حمایت از شرکت ملی نفت ایران و بانک مرکزی پس از ۵ نوامبر ۲۰۱۸ باز می‌دارد.

از آنجا که ممکن است صدور رای نهایی در دیوان بین‌المللی دادگستری سال‌ها زمان ببرد، کشورمان در نخستین جلسه رسیدگی لاهه به شکایت تهران از واشنگتن که در پنجم شهریور ماه برگزار شد، از دیوان بین‌المللی دادگستری خواست تا نسبت به صدور «قرار موقت» مبنی بر توقف اقدامات آمریکا علیه ایران اقدام کند.

سی‌ام شهریور ماه دیوان بین‌المللی دادگستری در پایگاه اطلاع‌رسانی رسمی خود اعلام کرد که رای خود را پیرامون درخواست صدور اقدامات موقتی در روز چهارشنبه ۱۱ مهرماه امسال صادر می کند.

این مهم عملیاتی شد و روز گذشته دیوان بین‌المللی دادگستری رای خود را صادر و طی آن آمریکا موظف شده است برخی از تحریم‌هایی که براساس دستور ۸ می ۲۰۱۸ دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا، علیه ایران در زمینه واردات کالاهای کشاروزی، بهداشتی، ایمنی هوانوردی و ...وضع شده بود، لغو کند.

نکته قابل تامل در رای اخیر لاهه به سود کشورمان آنجاست که این رای با اتفاق آرا قضات دیوان بین‌المللی دادگستری صادر شد بدین معنا که قاضی آمریکایی حاضر در جمع قضات نیز رای خود را به سود ایران و در محکومیت اقدامات اخیر دونالد ترامپ داده است.

مطابق انتظار ولی ایالات متحده آمریکا رای دادگاه لاهه به سود ایران و لزوم توقف اقدامات یکجانبه ترامپ علیه کشورمان را برنتافت و ضمن «بی‌ارزش» خواندن رای دیوان، اعلام کرد که از پیمان مودت بین تهران و واشنگتن که در دوران شاهنشاهی به امضا دوکشور رسیده، خارج خواهد شد.

مایک پمپئو، وزیر امور خارجه ایالات متحده آمریکا در همین زمینه به صراحت اعلام کرد که کشور پیمان مودت بین تهران و واشنگتن را نقض کرده و از آن خارج خواهد شد.

جان بولتون، مشاور امنیت ملی رئیس‌جمهوری آمریکا نیز در همین زمینه در اظهاراتی عجیب نخست رای دیوان بین‌المللی دادگستری به سود تهران مبنی بر لزوم توقف اقدامات یکجانبه آمریکا را شکستی برای ایران توصیف کرد و متذکر شد: «مایوس شدیم که خارج از اختیارشان چنین حکمی دادند که به حکومت ایران اجازه داده پروپاگاندا دهد. ما به این دلیل امروز از سازوکار حل اختلاف دادگاه لاهه خارج می‌شویم. خروج ما از سازوکار حل اختلاف دادگاه لاهه در واکنش به استفاده سیاسی از دادگاه است.»

محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان در واکنش به اظهارات مطرح شده از سوی مقامات آمریکایی در صفحه شخصی خود در شبکه اجتماعی توئیتر نوشت: «آمریکا برجام رانقض کرده و ادعا کرد به دنبال "عهدنامه دوجانبه با ایران" است. امروز هم از یک "عهدنامه دوجانبه " بعد از اینکه دیوان لاهه دستور داد به تحریم ایران خاتمه دهد، خارج شد. رژیم قانون شکن!»

مهدی حدادی: آرای دادگاه لاهه الزام آور هستند

همزمان با این جدال‌های بین‌المللی و رسانه‌ای دیپلمات‌های دو کشور رسانه‌های جریان‌ها خاص به این مسئله اشاره کردند که آرا دیوان بین‌المللی دادگستری الزام‌آور نیست بنابراین مسئله صدور رای لاهه به سود ایران پیروزی حقوقی محسوب نمی‌شود.

کانال تگلرامی دولت بهار، وابسته به رئیس‌جمهوری سابق کشورمان به صورت گسترده به این مسئله پرداخت و در خبرهایی متفاوت و به نقل از افرادی مختلف اعلام می‌کرد که رای دادگاه بین‌المللی لاهه به سود ایران الزام‌آور نبوده و نخواهد بود.

مهدی حدادی، حقوق‌دان و عضو هیات علی دانشگاه تهران در گفت‌و‌گو با پانا در پاسخ به اظهارات آورده شده مبنی بر الزام‌آور نبودن آرای دادگاه لاهه می‌گوید: «دیوان بین‌المللی دادگستری یک دادگاه حقوقی بین‌المللی است یعنی بر اساس نظام حقوق بین‌الملل جزء دادگاه‌های حقوقی محسوب می‌شود بنابراین آرا این دیوان حقوقی و الزام‌آور است. افرادی که حقوق بین‌الملل خوانده‌اند یا تا حدودی با قواعد و ضوابط این رشته از حقوق آشنا هستند، به خوبی می‌دانند که آرا این دیوان الزام‌آور بوده و خواهد بود.»

او در پاسخ به این سوال که ضمانت اجرای رای دیوان بین‌المللی دادگستری چیست، بیان می‌کند: «در حقوق بین‌الملل ضمانت اجراها همانند حقوق داخلی درنظرگرفته نشده است. در حقوق بین‌الملل مثلا درباره موضوع دیوان بین‌المللی دادگستری ضمانت اجرا بدین شکل است که در صورت اجرایی نشدن رای دیوان، کشوری که رای به سودش صادر شده می‌تواند پرونده را به شورای امنیت سازمان ملل متحد برده و از این شورا بخواهد که کشور نقض کننده رای دیوان را بر اساس فصل هفتم منشور سازمان ملل متحد، تحت فشاربین‌المللی قرار دهد.»

او اضافه می‌کند: «درخواست صدور قرار موقت یکی از راه‌های خوب و کوتاه مدتی بود که ایران می‌توانست از آن استفاده کند و با استناد به عهدنامه مدت دو کشور خواستار توقف فوری اقدامات رئیس‌جمهوری آمریکا شود چرا که صدور رای نهایی بعضا ممکن است تا ۵ سال نیز به طول بی‌انجامد.»

با این حساب پرونده ایران با توجه به استنکاف رسمی مقامات آمریکایی از اجرای رای دیوان بین‌المللی دادگستری به شورای امنیت سازمان ملل متحد برده خواهد شد و ایران از اعضا خواهد خواست که نسبت به تحت فشار قراردادن واشنگتن اقدام کند.

نکته اینجاست که ایالات متحده آمریکا از جمله کشورهای دارای حق وتو در سازمان ملل متحد محسوب شده و می‌تواند آن دسته از تصمیمات شورای امنیت سازمان ملل متحد را که در جهت خلاف منافع خود است را وتو کند و به احتمال فروان این مهم درباره پرونده شکایت ایران از آمریکا در لاهه نیز اجرایی خواهد شد.

از این رو بسیاری از کارشناسان صدور رای دیوان به سود تهران در محکومیت اقدامات آمریکا را بردی سیاسی برای جمهوری اسلامی ایران توصیف کرده و معتقدند که این مسئله بیش از آن که تاثیر حقوقی داشته باشد منجر به انزوای بیشتر مقامات کاخ سفید خواهد شد.

حشمت الله فلاحت پیشه: غرور آمریکا با رای دادگاه لاهه شکست

حشمت‌الله فلاحت پیشه، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی با تایید این مسئله به پانا می‌گوید: «به هرحال حق وتو مسئله‌ای است که در ساختار شورای امنیت سازمان ملل متحد برای آمریکا پیش‌بینی شده است ولی فراموش نکنید که جو کلی این شورا به سود کاخ سفید نیست و در واقع رای دیوان بین‌المللی دادگستری غرور آمریکایی‌ها را در قالب اقدام حقوقی شکست.»

او اضافه می‌کند: «بر این اساس اینکه در مجامع حقوق بین‌الملل و حتی مجامع رسمی رای به سود ایران صادر شود یک موضوع مثبت محسوب می شود به خصوص درباره دادگاه لاهه که آمریکایی‌ها از همان ابتدا شکایت ایران را به استهزا گرفته بودند. آنها تصور می‌کردند که در همان گام دیوان اعلام صلاحیت نمی‌کند. حال که برعکس این اتفاق افتاد و دیوان اعلام کرده که صلاحیت رسیدگی به شکایت ایران را دارد بدان معناست که لاهه برای صلح، اعتبار و اهمیت قائل است. به ویژه در منع اشاعه که موضوع برجام سازوکاری برای آن است.»

با همه این تفاسیر شاید رای دیوان بین‌المللی دادگستری و قرار موقت این دادگاه تاثیری بر آینده و اعمال تحریم‌های آبان ماه ترامپ علیه جمهوری اسلامی ایران نداشته باشد ولی بار دیگر دیپلمات‌های ایرانی ثابت کردند که در معادلات جهانی دست برتر را نسبت به دولت جدید آمریکا داشته و با قواعد حقوقی و بین‌المللی بیش از آن‌ها آشنا هستند.