فرید الهامی: شهرام ناظری استاد تلفیق شعر و موسیقی است

شاید به‌جز ادبیات تغزلی فارسی که همواره دوشادوش موسیقی ایرانی، اعم از موسیقی اصیل یا پاپ، در تولید آثار موسیقایی در کشور نقشی اصلی ایفا کرده است، ادبیات کهن فارسی همواره حضوری بسیار کمرنگ در موسیقی این مرزوبوم داشته است.

در دهه‌های اخیر استفاده از اشعار شاهنامه در موسیقی، به همت تعداد انگشت‌شماری هنرمند علاقه‌مند به میراث حماسی فرهنگ و ادب ایران‌زمین، مورد توجه قرار گرفته است که ماحصل آن تولید چند آلبوم موسیقی است که با تلاش آهنگسازانی چون علیرضا فیض بشی‌پور، حمید متبسم، فرید الهامی، سهراب پورناظری و صادق چراغی و با صدای خوانندگانی چون شهرام ناظری، همایون شجریان و علیرضا قربانی به بازار موسیقی عرضه شده است.

فرید الهامی آهنگساز آلبوم‌ «درفش کاویانی» و پژوهشگر و نوازنده آلبوم «هزاره تنبور» که این روزها یک اثر دیگر شاهنامه‌ای را با خوانندگی شهرام ناظری به پایان رسانده است در گفت‌وگویی با خبرنگار پانا درباره موسیقی فیلم «آخرین داستان» گفت: آهنگسازی قطعه تیتراژ و دو قطعه کوتاه دیگر این فیلم برعهده بنده بود ولی آهنگساز این پروژه آقای کریستف رضاعی هستند که زحمت ساخت سایر قطعات موسیقی متن فیلم «آخرین داستان» و همچنین تنظیم برای ارکستر (به جز تیتراژ) را انجام دادند.

این آهنگساز درباره اشعاری از شاهنامه که در قطعه تیتراژ فیلم به‌کار رفته و شهرام ناظری آن را اجرا کرده است گفت: اشعاری از شاهنامه فردوسی بزرگ که مربوط به بخش پایانی ظلم ضحاک هست در این قطعه اجرا می‌شود. «بیا تا جهان را به بد نسپریم/ به کوشش همه دست نیکی بریم/ نباشد همی نیک و بد پایدار/ همان به که نیکی بود یادگار/ ...»

وی ادامه داد: ضبط این قطعه توسط جناب رضا عسگرزاده انجام شد . در این قطعه از سازهای تنبور و دف استفاده شده که آقای علی رحیمی نوازندگی دف را برعهده داشتند و بنده به همراه دوستانم در گروه فردوسی (فرنود الهامی،مهراب اسرافیلی،آرمان دکه ای، احسان قربانی) تنبور قطعات را نواختیم.

الهامی سپس به موضوع ساز تنبور در آثار شاهنامه‌ای پرداخت و گفت: تنبور سازی باستانی است که برخی از مقام‌های به جای‌مانده از آن با شاهنامه عجین شده است؛ مثلا مقام «طرز رستم» که برخی معتقدند این مقام به خوان چهارم از شاهنامه و روبرویی رستم با زن جادو اشاره دارد که در آنجا نوای تنبور رستم همراه با نام یزدان باعث برملاشدن جادوی زن جادو می‌شود. «شاهنامه‌خوانی کردی» هم آواز و لحن دیگریست که در بین تنبورنوازان گذشته مرسوم بوده ونوعی خوانش شاهنامه کردی محسوب میشود.

آهنگساز «درفش کاویانی» به انگیزه‌های خود در آغاز پروژه شاهنامه اشاره کرد و گفت: پدربزرگم «سید ایاز قزوینه ای» از اساتید صاحب سبک در موسیقی مقامی بود. فرم خوانش ایشان بسیار به حماسه نزدیک بود و این نوع خواندن نخستین جرقه‌های کار در زمینه شاهنامه را در ذهن من ایجاد کرد.

سرپرست گروه موسیقی فردوسی درباره همکاری خود با شهرام ناظری در آثار شاهنامه‌ای گفت: از سال ۷۹ به سراغ شاهنامه رفتم. در آن زمان روی بخش‌هایی از داستان رستم و سهراب و تلفیق مقام‌های تنبور را با شاهنامه کردی آغاز کردم. در سال ۸۴ خدمت استاد شهرام ناظری رسیدم ایشان علاوه بر اینکه کارهای بنده را می‌خواندند و مشغول به تمرین شاهنامه بودیم در زمینه آواز و زیباشناختی و تلفیق شعر و موسیقی نیز به من آموزش می‌دادند. ایشان قریب به ۳۰ سال در حوزه شاهنامه کار کردند و به لحن‌های حماسی تسلط کامل دارند.

وی در ادامه به موضوع تلفیق شعر و موسیقی در آثار شاهنامه‌ای و لحن خوانش شاهنامه‌ای پرداخت و گفت: لحن خوانش شاهنامه‌ای باید خاص باشد. هر خواننده‌ای از عهده آن برنمی‌آید و آنهایی که می‌توانند باید زمان زیادی برای ادای درست لحن‌ها صرف کنند. همچنین در بسیاری از کارهای شاهنامه‌ای تلفیق شعر و موسیقی رعایت نمی‌شود .

پژوهشگر و محقق البوم «هزاره تنبور» در پاسخ به این پرسش که تا امروز چند آلبوم شاهنامه‌ای ساخته است گفت: علاوه بر آلبوم «درفش کاویانی» که با صدای استاد ناظری منتشر شد آلبوم «رستم و سهراب» را با صدای ایشان ضبط کردم اما این آلبوم تاکنون منتشر نشده است. پروژه دیگری نیز با نام «بیژن و منیژه» دارم که هنوز ضبط نشده است.

الهامی به برخی مشکلاتی که او و ناظری از آغاز پروژه شاهنامه با آن مواجه بودند اشاره کرد و گفت: از سال ۸۸ که به همراه استاد ناظری اجرای شاهنامه را در کنسرت فستیوال اورینتالیست فرانسه آغاز کردیم تا امروز نه تنها از جایی حمایت نشدیم، اغلب مخالفت‌هایی علیه کار ابراز می‌شد؛ ولی علاقه به حفظ میراث شاهنامه و نیز موسیقی اصیل ایرانی همواره انگیزه‌بخش ما برای ادامه راه بود.

وی ادامه داد: همین عدم حمایت‌ها باعث به تاخیر افتادن ضبط یا انتشار برخی پروژه‌ها می‌شود؛ اما جا دارد از حامی اصلی این کار که از آغاز پروژه شاهنامه در کنار بنده بودند نام ببرم؛ آقای گودرز تتری از همان آغاز کلید خوردن پروژه شاهنامه درکنار بنده بودند و با تمام وجود از این پروژه حمایت کردند . و همچنین متشکرم از آقای صدرالدین حسین‌خانی مدیر شرکت ایران‌گام که در زمینه تولید و پخش آلبوم درفش کاویانی را برعهده داشتند.

گفتنی است فیلم انیمیشن «آخرین داستان» به نویسندگی و کارگردانی اشکان رهگذر و تهیه‌کنندگی احسان رسول‌اف با برداشتی آزاد از شاهنامه به روایت قصه ضحاک ماردوش، کاوه آهنگر و فریدون می‌پردازد. پرویز پرستویی، لیلا حاتمی، حامد بهداد، اشکان خطیبی، بیتا فرهی، اکبر زنجان‌پور، فرخ نعمتی، حسن پورشیرازی، باران کوثری، مجید مظفری، شقایق فراهانی، ملیکا شریفی‌نیا، زهیر یاری، و بانیپال شومون از گویندگان نقش‌های این انیمیشن هستند.

این انیمیشن برای نخستن‌بار در ایران در بخش سینمای ملی و بخش بین‌الملل پویانمایی (تنها نماینده ایران در بخش بین‌الملل پویانمایی) سی و یکمین جشنواره بین المللی فیلم های کودکان و نوجوانان رونمایی خواهد شد.

گفت‌وگو: عاطفه بزرگ‌نیا