گزارش جلسه نقد و بررسی مستند «موسیو آرسن» در سالن سینماحقیقت

به گزارش روابط عمومی مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، در ابتدای این جلسه عبدالستار کاکایی در پاسخ به پرسش ناصر صفاریان (مجری برنامه و مسئول جلسه‌های نمایش فیلم مرکز) درباره‌ی دلیل انتخاب این سوژه‌ برای فیلم تازه‌ی خود گفت: «معمولاً سعی می‌کنم شخصیت‌هایی را انتخاب کنم که گمنام باشند. به عنوان مثال در مستندهایی که درباره‌ی قهرمانان جنگ ساختم، به جای آن که از شخصیت‌های معروف و شناخته شده سراغ بگیرم، به سراغ افرادی حاشیه‌ای رفتم که کم‌تر کسی درباره‌ی آن‌ها چیزی می‌دانست.»
کاکایی که در فیلم خود به زندگی یک هم‌وطن نیکوکار مسیحی به نام آرسن میناسیان پرداخت گفت: «از نویسنده‌ی کار خواسته بودم تا شخصیت‌های گمنام اما تاثیرگذار را به من معرفی کند و در میان سوژه‌هایی که او برایم پیدا کرد موسیو آرسنِ ارمنی‌تبار از همه برجسته‌تر بود.»
وی هم‌چنین با اشاره به این که در بخش عمده‌‌ای از فیلم‌های خود به سراغ شخصیت‌های حقیقی رفته گفت: «شاید یکی از دلایل جذب من به چنین سوژه‌ای این بود که ارامنه در کشور ما از سابقه‌ی خیلی خوبی برخوردارند و اغلب آن‌ها مردمانی مهربان، سازگار و دوست‌داشتنی هستند. شاهد مثال هم خود شخصیت آرسن میناسیان است که وقتی در شهر رشت درباره‌‌ی او تحقیق کردم، متوجه شدم با گذشت بیش از چهار دهه از مرگ این هموطن هنوز افراد بسیاری با احترام از او یاد می‌کنند.»
بخش بعدی جلسه به صحبت‌های منتقد مهمان اختصاص داشت. در این بخش روبرت صافاریان گفت: «واقعیت این است که اسم آرسن میناسیان را شنیده بودم اما تا پیش از تماشای این فیلم شناخت چندانی از او نداشتم.»
وی سپس با اشاره به تشییع جنازه‌ی بزرگ و باشکوه این نیکوکار اهل رشت که به گفته‌ی این منتقد، مهم‌ترین نکته‌ای است که در مورد او به یاد آورده می‌شود گفت: «فیلم «موسیو آرسن» به یک شخصیت کم‌تر شناخته شده پرداخته است؛ شخصیت قابل توجهی که خوش‌بختانه فقط به دلیل فعالیت‌های نیکوکارانه‌ای که انجام داده مورد تکریم قرار دارد، نه چیزی دیگر.»
صافاریان هم‌چنین با اشاره به پرسش‌هایی که به تعبیر او فیلم مورد بحث پاسخ واضحی برای آن‌ها ندارد گفت: «به عنوان مثال در فیلم به این پرسش که آرسن میناسیان چه تخصصی داشت و چه‌‌گونه توانسته بود داروخانه تاسیس کند پاسخی داده نمی‌شود. به شرایط آن دوره هم پرداخته نمی‌شود و طبعاً نمی‌دانیم رابطه‌ی این شخصیت با نهادهای جامعه‌ی ارامنه چه‌گونه بوده است.»
وی سپس با اشاره به لحن احساساتی فیلم گفت: «فیلم‌ساز با استفاده از این لحن تلاش می‌کند به مخاطب نشان بدهد با شخصیت مهمی روبه‌رو است و همین باعث شده تماشاگر فرصت نداشته باشد با کمی فاصله موضوع را دنبال کند.»
صافاریان افزود: «مهم‌ترین امتیاز «موسیو آرسن» پرداختن به یک فرد نیکوکار است که کم‌تر کسی تا به حال درباره‌ی او می‌دانسته است. شخصیتی که به شکل عجیبی در سراسر رشت مورد تکریم قرار دارد؛ نه فقط در میان جامعه‌ی ارامنه‌ی این شهر.»
عبدالستار کاکایی در پاسخ به این نکته گفت: «در مظلومیت آرسن میناسیان همین بس که با وجود نیکوکاری و خیرخواهی، برخی بر او خرده می‌گرفته‌اند که چرا بدون توجه به مرزبندی‌ها به آدم‌ها کمک می‌کرده! جالب این‌جاست که او نیز توجهی به این حرف‌ها نداشته و طبق شواهد، به صورت بی‌وقفه و شبانه‌روزی در کار خدمت‌رسانی به هم‌نوعان خود بوده است.»
وی سپس در پاسخ به نکته‌ی مطرح شده‌ی دیگری درباره‌ی ابهام موجود در زمینه‌ی میزان تحصیلات و تخصص شخصیت اصلی فیلم خود گفت: «در «موسیو آرسن» به صورت تلویحی اشاره می‌شود که او داروساز تجربی بوده و این توانایی را داشته که بر اساس نسخه‌های پزشکان داروهای ترکیبی بسازد و در اختیار بیماران قرار دهد. به همین دلیل مردم رشت به او دکتر می‌گفته‌اند.»
کاکایی گفت: «در نسخه‌ی اولیه‌ی فیلم بسیاری از صحنه‌ها بازسازی شده و برخی ابهام‌ها برطرف شده بود. به عنوان مثال آرسن میناسیان در سن نوجوانی دیده می‌شد که با استفاده از داروهای گیاهی به مداوای بیماران می‌پرداخت؛ اما نمایش لحظه‌های بازسازی شده با نظر اعضای شورای مرکز در زمینه‌ی تولید فیلم‌های مستند همخوانی نداشت و به همین دلیل تصمیم به حذف بعضی از آن‌ها و کوتاه کردن برخی دیگر گرفتیم.»
کاکایی سپس گفت: «برای ساخت این فیلم سعی کردم تا حد ممکن از لحن احساساتی دوری کنم. به همین خاطر بخش عمده‌ای از قصه‌های فرعی را حذف کردم تا تماشاگر صرفاً به دلیل تحریک احساسات با فیلم همراه نشود.»
وی در ادامه‌ی جلسه و در پاسخ به نکته‌ی مطرح شده از سوی منتقد جلسه درباره‌ی نحوه‌ی خاص اجرای گفتار متن فیلم گفت: «در مورد صدا و لحن گوینده‌ی فیلم دفاعی ندارم. حق با شماست. گفتار متن این فیلم یک‌بار دیگر توسط شخص دیگری اجرا شده بود اما من ترجیح دادم آن را تکرار کنم؛ در حالی که این تکرار اشتباه بود.»
بخش بعدی جلسه به صحبت‌های منتقد مهمان اختصاص داشت. در این بخش روبرت صافاریان اشاره‌ی تلویحی فیلم به کاهش تدریجی تعداد ارامنه‌ را یکی از ویژگی‌های آن دانست و افزود: «این فیلم نشان می‌دهد برخلاف تصور، همه‌ی ارامنه‌ از مناطقی نظیر جلفا به ایران مهاجرت نکرده‌اند و کسانی نظیر جد پدری آرسن میناسیان بوده‌اند که از کشور روسیه قدم به خاک این کشور گذاشته‌اند.»
وی سپس با اشاره به برخی خصایص موجود در بین ارامنه‌ی ساکن ایران گفت: «نکته این‌جاست که ارامنه هم مثل بسیاری دیگر از اقلیت‌های جامعه علاقه‌‌ی چندانی به تشریح خصایص و ویژگی‌های خود ندارند و در این‌باره بین خود به یک توافق نانوشته رسیده‌اند.»
در بخش دیگری از این جلسه، عبدالستار کاکایی در پاسخ به پرسش یکی از تماشاگران درباره‌ی نحوه‌ی تحقیق برای ساخت فیلم خود گفت: «آرسن میناسیان خیّری بوده که تا این اواخر، رد پای او در هیچ کتاب یا گزارشی وجود نداشت. به همین دلیل به سراغ افرادی که بالاتر از شصت سال دارند رفتیم و سعی کردیم به اطلاعات شفاهی درباره‌ی او اکتفا کنیم. شاید اگر تحقیق و کتاب جامعی درباره‌ی این شخصیت وجود داشت، می‌توانست در یک دست شدن فیلم به آن کمک کند.»
کاکایی گفت: «شاید بتوان ریشه‌ی تمام این نکته‌ها را در سکوت ریشه‌دار و تاریخی ارامنه جست‌وجو کرد. سکوتی که باعث شده آن‌ها حتی درباره‌ی فعالیت‌های خود و خدماتی که ارائه کرده‌اند نیز صحبت نکنند.»
این مستندساز سپس در پاسخ به پرسش ناصر صفاریان درباره‌ی واکنش مردم رشت نسبت به این فیلم گفت: «در نمایش افتتاحیه‌ی «موسیو آرسن» که چند روز پیش در این شهر برگزار شد، مردم و تماشاگران استقبال خوبی از آن به عمل آوردند.»