حسن خلیل‌آبادی*
لزوم هماهنگی قوه‌قضائیه دولت و شهرداری
در بسیاری از مناطقی دارای آثار و ابنیه تاریخی و فرهنگی ساخت و سازهای غیرمجاز انجام می‌گیرد. این سا‌خت‌وسازها گاهی اثر را تحت تاثیر کلی قرار می‌دهند و آن را از حیز انتفاع می‌اندازند. تبعات این ساخت و سازها تخریب کامل برخی از آثار تاریخی در برخی از مناطق تهران بوده است، زیرا سازه جدید مانعی برای دید و منظر عمومی اثر تاریخی شده و در نهایت نسبت به آن بی‌توجهی می‌شود.
سازمان‌های میراث فرهنگی، شهرداری و قوه قضائیه باید ستادی را به منظور بررسی، پیشگیری و برخورد قانونی با افراد تعدی‌کننده به میراث فرهنگی تشکیل دهند تا در آنجا به موارد تخلف رسیدگی شده و همچنین از بروز اتفاقات مشابه جلوگیری شود. در این صورت هیچ‌‌کس به خود اجازه تعدی و مخدوش شدن میراث را نمی‌دهد و این میراث برای نسل‌های بعد به یادگار باقی نخواهد ماند. در گذشته آثار و ابنیه تاریخی تخریب شده‌اند و امیدواریم در آینده با کمک افزایش حساسیت‌ها در افکارعمومی، رسانه‌ها و مسئولان تکرار نشوند.
لزوم آموزش عمومی
یکی از مباحث مهم لزوم آموزش عمومی در زمینه حفظ میراث فرهنگی است تا آموزش‌هایی در راستای پاسداشت میراث فرهنگی به افراد داده شود. در واقع باید آموزش قانون شهروندی را به دانش‌آموزان و شهروندان داد تا آنها در راستای این آموزش‌ها در زمینه حفظ ابنیه‌های تاریخی بکوشند. همچنین در آموزشی رسمی کشور نیز باید مفاهیم آموزشی در زمینه نگهداری و حفاظت از ابنیه، تاریخ و فرهنگ وجود داشته باشد و در کتاب‌های درسی نیز در این زمینه مطالبی گنجانده شود. معلمان ادبیات و انشای مدارس در این راستا می‌توانند از دانش آموزان خود بخواهد که در مورد آثار تاریخی پیرامونی و در محل یا محدوده سکونت خود مطالبی را به رشته تحریر در بیاورند یا آنکه در بحث‌های کلاسی آنها را برای دوستان همکلاسی خود توصیف کنند. این کار باید اولویت مدیران مدارس و مسئولان آموزش در مدارس باشد. همچنین آنها می‌توانند میراث فرهنگی شهر را در قالب برنامه‌های فوق برنامه مدارس و گردش‌های علمی به دانش آموزان نشان دهند تا همگام با حضور آنها در پارک و سینما این دانش‌آموزان را برای دیدار از مراکز تاریخی و فرهنگی نیز ببرند.
توجه به هویت‌شهری، هویت شهروندان
مجموعه این اقدامات هویت شهروندان را شکل می‌دهند. بنابراین اگر آنها هویت فرهنگی و ریشه‌های تاریخی خود را در شهر محل زندگی خود نیابند در نهایت هویت شهروندی نیز در شخصیت آنها شکل نمی‌گیرد. وقتی شهروند نسبت به شهر خود تعلق خاطر ندارد و هویت خود را منتسب به شهر محل زندگی خود نمی‌داند در نتیجه شهروند مفید، موثر و ناظری برای شهر نیست. بنابراین آموزش و پرورش، دانشگاه‌ها، مراکز فرهنگی و ائمه مساجد باید توجه مراجعان را به حفظ و حراست از ابنیه‌های تاریخی، فرهنگی و هویت شهری هر استان و شهر جلب کنند. به‌عنوان مثال در تهران مراکز فرهنگی بسیاری وجود دارند که باید شهروندان را به حفظ آنها تشویق کرد. اما نسبت به حفظ و حراست برخی از آنها کم توجهی شده است به‌عنوان مثال ساختمان متعلق به دوره قاجار در میدان سپاه که امروز ساختمان بسیار بلندی در مقابل آن احداث شده است. ساختمان بانک ملی نیز در میدان حسن آباد کاملا مشرف بر میدان بوده و نمای آن را مخدوش کرده است. ساختمان‌های زیادی نیز به جرائم میادین متعددی مانند امام خمینی و ارگ ناصری تجاوز کرده‌اند.( تجاوز به حریم امامزاده عبدا... یا ابن‌بابویه یا سایر آرامستان‌های تهران) نیز از موارد دیگر تجاوز به حریم اماکن تاریخی است. در حالی که این آرامستان‌ها ثبت میراث فرهنگی هستند، اما ساخت و سازهای بی‌رویه در درون و اطراف آنها شکل گرفته است.
شهرداری مجوز دخالت ندارد
امروزه شهرداری در زمینه صدور جواز، تغییر، مرمت، تخریب در مناطق تاریخی نظر سازمان میراث فرهنگی را جویا می‌شود، اما در مناطق خارج از محیط شهری امکان دخالت ندارد. به‌عنوان مثال شهرداری اجازه دخل و تصرف در حریم امام زاده‌ها را ندارد و سازمان اوقاف نیز همکاری لازم را در این زمینه با شهرداری نمی‌کند. نمونه بارز این عدم‌همکاری ساخت ساختمان در آرامگاه امامزاده عبدا... است که اخیرا به بهانه ساماندهی بسیاری از سنگ‌های قبور و آثار تاریخی از بین رفته است. در حرم عبدالعظیم حسنی( ع) نیز شاهد انباشت سنگ شکسته‌های قبور تاریخی در قلعه‌گبری هستیم. این سنگ‌ها که قدمت برخی از آنها به ۱۵۰ سال گذشته برمی‌گردد به‌عنوان سنگ خرده در باغچه ریخته شده‌اند. بنابراین جلوگیری از برخی اقدامات در برخی مناطق از حیطه مدیریت شهرداری خارج است و این سازمان اجازه ورود و اعمال مدیریت بر مساله را ندارد. قوه قضائیه در برخی از مناطق دیگر نیز همکاری‌های لازم را با شهرداری و در راستای حفظ ابنیه‌ها انجام نمی‌دهد یا اگر شهرداری درخواست بازدید یا توقف عملیات ساختمانی را از این قوه داشته باشد قوه‌قضائیه حکم لازم را صادر نمی‌کند و شهرداری نیز به ناچار اقدامی صورت نمی‌دهد. به‌نظر می‌رسد سازمان میراث‌فرهنگی، قوه‌قضائیه و شهرداری باید با یکدیگر و به‌صورت هماهنگ عمل کنند و تمام نهادها نیز موظف به توجه لازم به آثار میراث‌های فرهنگی شوند.
تعدی به حقوق شهروندی
نابودی و تخریب اماکن تاریخی تعدی به حقوق‌عمومی و قوه‌قضائیه است و مجری ارائه گزارش به قوه‌قضائیه سازمان میراث‌فرهنگی یا شهرداری است. بنابراین قوه‌قضائیه باید با این دو سازمان همکاری لازم را انجام دهد و به گزارشات میراث‌فرهنگی درباره مناطق آسیب‌دیده تحت حفاظت یا گزارش شهرداری درباره تخریب آثار تاریخی و فرهنگی به فوریت رسیدگی کند. در واقع قوه‌قضائیه همان‌گونه که نسبت به سایر مسائل فرهنگی حساسیت دارد باید حساسیت خود را در مورد آثار‌تاریخی و فرهنگی نیز بروز دهد و به منظور مقابله با تعدی‌های احتمالی فورا دستور و حکم قضائی دهد. نباید از خاطر برد که نظارت بر عملکرد برخی سازمان‌ها و دستگاه‌ها بیرون از حیطه اختیارات شوراست و شورا صرفا قدرت وضع مقررات برای شهرداری را دارد و قوانین شورا بیرون از شهرداری وجاهت قانونی را ندارد. بنابراین شورا قادر به وضع قانون برای قوه‌قضائیه، سازمان اوقاف و میراث فرهنگی نیست و صرفا اعضا می‌توانند در سطح تذکر درباره عملکرد این نهادها در شورا اظهارنظر کنند. بخشی از مساله نبود مدیریت یکپارچه شهری در کلانشهرهاست و در صورت مدیریت‌شهری یکپارچه در کشور طبیعتا شهرداری و شورا نقش بهتری در حفاظت از ابنیه‌های‌تاریخی ایفا می‌کنند. دولت نیز از طریق معاونت سازمان میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی قادر به کمک به شورا و شهرداری است. البته این سازمان از نظر نیروی‌انسانی و امکانات با محدودیت مواجه است. به‌عنوان مثال در برخی از شهرستان‌ها به میزان تعداد انگشتان دست نیرو ندارد. بنابراین دولت باید امکانات بیشتری برای ابنیه‌های تاریخی قرار دهد. البته به‌صورت کلی قانون در زمینه حفظ و حراست اماکن تاریخی و فرهنگی کم نیست و از حدود ۶۰ سال گذشته قوانین متعددی در این زمینه تصویب شده‌اند، اما متاسفانه در اجرای قوانین با مشکلاتی مواجه هستیم.
منبع: آرمان
* رئیس کمیته میراث‌فرهنگی شورای‌شهر تهران
ارسال دیدگاه