۱۳ ساعت نفس گیر برجام و ۵ گزینه پیش روی ترامپ

سمیرا امیرچخماقی- دونالد ترامپ شب گذشته با انتشار توئیت تازه‌ای اعلام کرد که امشب ساعت ۲ بعد از ظهر (۲۲:۳۰ به وقت تهران) در کاخ سفید تصمیم خود را درباره توافق هسته‌ای ایران اعلام خواهد کرد. رئیس‌جمهوری آمریکا که از همان دوران نامزدی خود در انتخابات ریاست جمهوری این کشور به صورت رسمی مخالفت خود را با توافق هسته‌ای ایران اعلام و آن را «بدترین توافق» تاریخ معرفی کرده بود. او سه ماه پیش یعنی زمانی که باید برای دومین بار در دوران ریاست جمهوری‌‌اش تعلیق تحریم‌های ایران را بر اساس برجام اعمال می‌کرد انگشت تهدید خود را به سوی هم‌پیمانان اروپایی‌اش نشانه رفت. او گفت که اگر تا سه ماه آینده یعنی ۱۲ می سال ۲۰۱۸ (۲۲ اردیبهشت ۱۳۹۷) تغییرات مورد نظر او درباره برجام رخ ندهد، این آخرین تمدید خواهد بود.

آنچه ترامپ اعلام کرد سه ماه گذشته را دستخوش تغییرات بسیاری کرد. در آمریکا یکی از دلایل تغییر ناگهانی رکس تیلرسون، نخستین وزیر امور خارجه دولت دونالد ترامپ، مخالفت او با خروج از برجام و تلاش‌هایش برای مذاکره با اروپایی‌ها اعلام شد و جای او را مایک پمپئو گرفت که مخالف سرسخت توافق هسته‌ای است.

جداشدن راه اروپا از آمریکا در برجام

از سوی دیگر این اروپا بود که در طول نزدیک به ۹۰ روز گذشته از هر راهی برای حفظ برجام و راضی کردن رئیس‌جمهوری آمریکا استفاده کرد، از مذاکرات کارشناسی پشت درهای بسته تا سفر‌های رسمی امانوئل مکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه و آنگلا مرکل، صدر اعظم آلمان به آمریکا و تماس‌های تلفنی ترزا می، نخست‌وزیر بریتانیا با رئیس‌جمهوری آمریکا.

پیشنهاد مذاکرات در موضوعات منطقه‌ای و موشکی ایران یا افزودن بندهایی به برجام موضوعاتی بود که گاه و بیگاه اروپایی‌ها مطرح کردند و با مخالفت سرسختانه ایران مواجه شد تا آنجا که در روزهای اخیر به نظر می‌رسید که هر چند مقام‌های اروپایی همچنان بر حفظ برجام تأکید می‌کنند، در حال جدا کردن راه خود از آمریکا هستند.

ژان ایو لودریان، وزیر امور خارجه فرانسه، بعد از دیدار روز گذشته با هایکو ماس، همتای آلمانی‌اش، در یک نشست خبری از بیانیه مشترک کشورهای فرانسه، آلمان و انگلیس درباره برجام خبر داد.

لودریان در این نشست خبری گفت که پاریس به برجام پایبند می‌ماند.

به نوشته خبرگزاری رویترز، لودریان افزود: «ما صرف نظر از تصمیم آمریکا، به توافق هسته‌ای ایران پایبند می‌مانیم.»

تنها چند ساعت بعد از آنکه اروپا به طور رسمی در برجام راه خود را از آمریکا جدا کرد این دونالد ترامپ بود که پای وعده ۲۲ اردیبهشت نماند و اعلام کرد ظرف ۲۴ ساعت یعنی تا ۱۰:۳۰ امشب به وقت تهران تصمیم خود را درباه توافق هسته‌ای اعلام خواهد کرد؛ تصمیمی که به نظر می‌رسد با فشار اروپایی‌ها، ترامپ را در وضع سختی قرار داده است.

تصمیم سخت ترامپ

شبکه خبری ای‌.بی‌.سی درباره دلایل دشواری تصمیم‌گیری درباره توافق هسته‌ای ایران برای ترامپ می‌نویسد که این توافق بخشی از تحریم‌های ایران را در قبال محدود کردن غنی‌سازی اورانیوم، متوقف کردن تولید سلاح‌های هسته‌ای‌‌،‌ کاهش ذخایر هسته‌ای و دسترسی بازرسان بین‌المللی لغو کرده است.

در حالی که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر پایندی ایران به تعهدات خود بر توافق هسته‌ای تأکید می‌کند، رئیس‌جمهوری آمریکا باور دارد که این امر با روح توافق مطابقت ندارد و نگران پایان برجام در سال ۲۰۲۵ است که اجازه توسعه فناوری هسته‌ای را به ایران می‌دهد.

از سوی دیگر، سایر کشورهای امضاکننده این توافق که شامل شش قدرت جهان هستند نیز رئیس‌جمهوری آمریکا را تحت فشار قرار داده‌اند که روی حل مشکل بدون خروج از توافق کار کند. آنها معقتدند خروج از توافق هسته‌ای به مسابقه تسلیحاتی در منطقه سرعت می‌بخشد.

آینده برجام و ۵ قدرت جهانی

نیویرک‌تایمز نیز در گزارشی در همین زمینه آنچه را ایران و طرف‌های توافق از برجام به دست آورده‌اند، تشریح کرده و در این حال توضیح داده است که در صورت عملی شدن تهدید بازگشت ایران به عقب که مقام‌های رسمی جمهوری اسلامی مطرح کرده‌اند، چه اتفاقی رخ می‌دهد.

به نوشته این نشریه آمریکایی، توافق هسته‌ای با وجود انتظارات فراوان نتوانست سرمایه‌گذاری در ایران را رونق ببخشد. بسیاری از تحریم‌های غیر هسته‌ای آمریکا علیه ایران از جمله محدودیت‌های گسترده در تجارت و ممنوعیت استفاده ایران از سیستم مالی ایالات متحده برای انجام معاملات بین‌المللی ادامه دارد و بسیاری از شرکت‌های خارجی همچنان از ترس نقض قوانین آمریکا از همکاری با ایران اجتناب می‌کنند.

نیویرک‌تایمز با همین استدلال نوشته است که در صورت خروج ترامپ از برجام، آینده وابسته به تصمیم کشور‌های دیگر حاضر در توافق هسته‌ای است و آنها اشاره‌هایی داشته‌اند که اجرای توافق را ادامه خواهند داد.

با وجود این ایران اعلام کرده است که در صورت سقوط توافق، برنامه هسته‌ای خود را به سرعت به وضع قبلی باز خواهد گرداند. مقام‌های ایرانی همچنین تاکید کرده‌اند که می‌توانند از پیمان منع گسترش سلاح‌های شیمیایی خارج شوند که منجر به اخراج بازرسان آژانس خواهد شد و ایران را قادر می‌سازد که به هر نحو محرمانه‌ای به فعالیت‌های خود ادامه دهد.

راه‌های پیش روی ترامپ

واشنگتن‌پست نیز با اشاره به اینکه توافق هسته‌ای در وضع پیچیده‌ای قرار دارد از راه‌های پیش روی ترامپ نوشته و به پنج راه‌حل اشاره کرده است. بر این اساس در صورتی که ترامپ اعلام کند در توافق هسته‌ای می‌ماند هیچ راهی برای اینکه توافق را به طور کامل اجرا نکند وجود ندارد چرا که همه کشورها از جمله آژانس اعلام کرده‌اند که ایران به تعهدات خود پایبند است.

راه حل دیگر این است که ترامپ تحریم‌ها را بار دیگر تعلیق کند اما برای ۹۰ روز آینده تهدید تازه‌ای را در نظر بگیرد که این راه نیز از دید این گزارشگر واشنگتن‌پست به دلیل مخالفت‌های اروپا به ثمر نخواهد نشست‌.

راه موجود دیگر از نظر واشنگتن‌پست این است که ترامپ تحریم‌های جدیدی علیه ایران وضع اما اعلام کند که این تحریم‌ها فعلا اجرایی نمی‌شود که ممکن است که این اقدام طرف‌ها را بار دیگر پای میز مذاکره بنشاند اما این نشان‌دهنده آن نیست که آنها بخواهند تصمیم تازه‌ای بگیرند.

اما را‌ه‌حل دیگر می‌تواند خروج کامل ترامپ از توافق‌هسته‌ای باشد که به نوشته این نشریه در این صورت هیچ آینده مشخصی قابل تصور نیست. متخصصان می‌گویند این اقدام ممکن است رویکردی تهاجمی برای بازگرداندن ایران به پای میز مذاکره باشد اما در واقعیت این طور به نظر نمی‌رسد زیرا مشخص نیست که بریتانیا، فرانسه و آلمان در این مسیر همراه آمریکا باشند‌. روسیه نیز ممکن است از این فرصت برای ضعیف کردن آمریکا با توافق دوجانبه با ایران استفاده کند.

آخرین راه حل از نظر این گزارش آن است که ترامپ تحریم‌های بیشتری علیه ایران اعمال کند. ترامپ می‌تواند تحریم‌ها را نه تنها علیه بانک مرکزی بلکه ۴۰۰ شخصیت ایرانی و تجارت در ایران تشدید کند.

هر چند تحلیلگر واشنگتن پست راه حل آخر را محتمل‌تر از هر راه دیگری می‌داند، به نظر نمی‌رسد با رویکرد ایران مبنی بر اینکه در صورت منتفع نشدن از برجام از آن خارج خواهد شد، چنین رویکردی نیز برای آمریکا ثمربخش باشد.

به هر حال همه این گمانه‌زنی‌ها و راه‌حل‌ها که امروز در رسانه‌های جهان منتشر شده است تا ۱۳ ساعت دیگر به پایان خواهد رسید. ترامپ امروز باید تصمیم نهایی خود برای ماندن یا نماندن در توافق هسته‌ای بگیرد اما اینکه آیا این تصمیم می‌تواند آینده اجرای برجام را تضمین کند یا خیر نیز از ابهاماتی است که به نظر نمی‌رسد حتی در صورت اعلام ترامپ برای حفظ برجام بتوان به سادگی در مورد آن اظهار نظر کرد.