ازدواج از نگاه دوربین مشاهده‌گر

به گزارش روابط عمومی مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، این جلسه که با حضور روبرت صافاریان به‌عنوان منتقد مهمان برگزار شد، استقبال چشم‌گیر مخاطبان را به همراه داشت؛ به گونه‌ای که هر دو سالن نمایش این مستند پر از تماشاگر بود و فیلم مورد بحث با ظرفیت کامل به نمایش درآمد.
«معرف» تنها مستند ایرانی پذیرفته شده در بیست و پنجمین دوره جشنواره معتبر «هات‌داکس» کانادا است که از پنجشنبه هفته جاری (۲۶ آوریل ۲۰۱۸) آغاز به کار می‌کند.
در ابتدای جلسه، ناصر صفاریان، مجری برنامه و مسئول جلسه‌های نمایش فیلم ضمن اشاره به استقبال قابل توجه تماشاگران، اظهار امیدواری کرد تا برنامه‌های بعدی سالن سینماحقیقت نیز ضمن جلب رضایت مخاطبان، با استقبال پرشور و گسترده‌تری برگزار شود.
در ادامه‌ی جلسه، آزادی رضاییان‌مقدم که در فیلم «معرف» به تلاش‌های غیر رسمی در ارتباط با گسترش ازدواج در جامعه پرداخته، در پاسخ به پرسش مجری برنامه مبنی بر نحوه‌ی ارتباط با شخصیت‌های حاضر در فیلم گفت: «از آن‌جا که تصویربرداری این فیلم به صورت مخفیانه انجام نمی‌شد می‌توان گفت در نسخه‌ی به نمایش درآمده، به غیر از یک نفر که فقط بخش کوچکی از چهره‌ی او دیده می‌شود، سایر مراجعه‌کننده‌ها از انجام تصویربرداری توسط من اطلاع داشتند.»
وی افزود: «وقتی این فیلم را می‌ساختم قصد نداشتم با مراجعه‌کننده‌ها گفت‌وگو داشته باشم. به همین دلیل تصمیم گرفتم تصویرها را به گونه‌ای بگیرم که آن‌ها در کادر دوربین حضور نداشته باشند؛ اما مهم‌ترین دلیل‌ام این بود که اگر از آن‌ها تصویربرداری می‌کردم، یا با انجام این کار مخالفت می‌کردند و یا نوع حرف زدن‌شان از حالت عادی خارج می‌شد.»
رضاییان‌مقدم هم‌چنین گفت: «نمی‌خواستم از تصویر کسانی که به آن دفتر مراجعه می‌کردند استفاده کنم. قصدم بیش‌تر این بود که از اتفاق در حال رخ دادن تصویر بگیرم.»
وی در ادامه و در پاسخ به پرسش ناصر صفاریان درباره‌ی نحوه‌ی آشنایی با زنانی که در فیلم، وظیفه‌ی معرف آدم‌ها به همدیگر را برعهده دارند گفت: «با آن‌ها از طریق خانمی آشنا شدم که قصد داشت از همسرش جدا شود و طلاق او حدود پانزده سال طول کشید. وقتی صیغه‌ی طلاق او جاری شد، یکی از زنانی که در فیلم حضور دارد تماس گرفت تا کسی را با پیشنهاد و هدف ازدواج به او معرفی کند، اما هر بار پاسخ او منفی بود.»
رضاییان‌مقدم افزود: «این موضوع زمانی برایم جذاب‌تر شد که متوجه شدم ایشان یک دفتر کار دارد و به نوعی می‌توان گفت برای او معرفی افراد به همدیگر، آن‌هم به قصد ازدواج، یک شغل به حساب می‌آید.»
وی در ادامه‌ی جلسه در پاسخ به نکته‌ی مطرح شده از سوی مجری برنامه مبنی بر نمایش روش‌های جدید پیشنهاد ازدواج در این فیلم و از سوی آدم‌های سنتی گفت: «کاری که آن‌ها انجام می‌دهند تجربه‌ی شخصی‌شان به حساب می‌آید و یکی از آن‌ها از سن شانزده سالگی در این زمینه کار می‌کند. این افراد عمدتاً به شکل خودآموخته و سنتی نقش «معرف» را بازی می‌کنند و اطلاعات روان‌شناختی یا مهارتی اصولی پشت کار آن‌ها نیست.»
بخش بعدی جلسه به صحبت‌های منتقد مهمان جلسه اختصاص داشت. در این بخش روبرت صافاریان، فیلم «معرف» را یک «مستند مشاهده‌گر» نامید که دوربین در آن، نقش یک بیننده را بازی می‌کند: «در حقیقت مراجعه‌کننده‌ها از ضبط تصویرها به قصد ساخت فیلم اطلاعی نداشته‌اند و به همین خاطر می‌توان گفت آن‌ها موضوع اصلی مستند نیستند، اما روشی که فیلم انتخاب کرده و خوش‌بختانه به‌جز یکی دو مورد به صورت یکدست ادامه پیدا می‌کند این است که آن‌ها به دوربین نگاه نمی‌کنند.»
وی سپس با اشاره به معایب و محاسن مستند‌های مشاهده‌گر گفت: «یکی از ویژگی‌های سینمای مستند و در وجهی کلی‌تر، خود سینما این است که آدم را به جاهایی می‌برد که خودش نرفته و این یکی از عوامل جذابیت به حساب می‌آید. به عنوان مثال درباره‌ی این مستند باید گفت تماشاگر کمی کنجکاو است تا مثلاً بداند دفترهایی که آدم‌ها را برای ازدواج به همدیگر معرفی می‌کند چه جور جاهایی هستند یا چه حرف‌هایی در این مکان‌ها رد و بدل می‌شود؛ و این کاری است که فیلم «معرف» خیلی خوب انجام می‌دهد.»
صافاریان افزود: «البته در این فیلم، دلایل انجام چنین کاری و تحلیلی نسبت به آن ارائه نمی‌شود اما یکی از ویژگی‌های قابل توجه آن، حضور فیزیکی در چنین مکانی است که از وجه مشاهده‌گری این نوع سینما برمی‌آید.»
وی سپس با اشاره به این که تصویربرداری و تولید فیلم‌های یک‌نفره با سلیقه‌ی او همخوانی بیش‌تری دارد گفت: «این نکته امکان حضورهایی را در مقابل دوربین فراهم کرده که در حالت عادی به سادگی به دست نمی‌آمده است.»
صافاریان هم‌چنین گفت: «به نظر می‌رسد از نظر ارتباط با تماشاگر، کاربرد همین اندازه از تکنیک کفایت می‌کند. البته شاید تصویر یا صدای تمیزتر فیلم را شسته‌ رفته‌تر و جذاب‌تر ‌کند اما این‌ها نکته‌هایی است که گاهی مثلاً در همین فیلم، در زمینه‌ی ایجاد ارتباط میان تماشاگر و فیلم، حیاتی و ضروری نیست.»
در بخش دیگری از این جلسه‌ی نقد و بررسی، کارگردان فیلم «معرف» در پاسخ به پرسش یکی از تماشاگران درباره‌ی دلیل نمایش بخش‌هایی از یک سمینار درباره‌ی ازدواج در فیلم خود گفت: «من در زمان ساخت این فیلم با خانم‌هایی آشنا شدم که تمام تلاش خود را به کار می‌بردند تا مردان و زنان مجرد را با هم آشنا کنند. به همین دلیل سعی کردم گوشه‌هایی از تلاش آن‌ها را در فیلم به نمایش بگذارم که برگزاری سمینار و شرکت در مراسم مولودی، تنها بخشی از آن‌هاست. زمانی که تصویربرداری در جریان بود متوجه شدم برگزاری سمینار برای آن‌ها از اهمیت بیش‌تری برخوردار است و به همین دلیل آن را برای نمایش در فیلم انتخاب کردم.»
وی افزود: «خانم‌های آن دفتر به من عادت کرده بودند و من مدت‌ها از آن‌ها تصویر می‌گرفتم اما وقتی نسخه‌ی آماده‌ شده‌ی فیلم را دیدند باورشان نمی‌شد که چنین فیلمی از کار درآمده باشد. در حقیقت من و کارم را اصلاً جدی نگرفته بودند. اما خوش‌بختانه همین نکته به ویژگی فیلم من تبدیل شده است.»
آزادی رضاییان‌مقدم سپس در پاسخ به نحوه‌ی ضبط تصویرهای این فیلم گفت: «فیلم «معرف» با دوربینی که همکارم اصلان شاه‌ابراهیمی در اختیارم گذاشت، ساخته شد. البته اگر این دوربین، کیفیت بهتری داشت و من هم بلد بودم تصویرهای بهتری بگیرم، شاید «معرف» فیلم بهتری از کار درمی‌آمد؛ اما واقعیت این است که شاید آن لحظه‌ها دیگر اتفاق نمی‌افتاد و به عبارتی دیگر آن لحظه‌ها دیگر با هیچ دوربینی قابل ثبت شدن نبود.»
پایان بخش جلسه‌ی روز گذشته، صحبت‌های روبرت صافاریان، منتقد مهمان جلسه بود. وی با اشاره به تفاوت‌های موجود در میان روش‌های تاثیرگذاری از طریق تکنیک و ارتباط با تماشاگر گفت: «گاهی مخاطب با برخی فیلم‌های قدیمی مواجه می‌شود که صدا و تصویر نامطلوبی هم دارند اما هم‌چنان و با گذشت سال‌ها از قدرت تاثیرگذاری بر مخاطب برخوردارند.»
صافاریان گفت: «از این جنبه باید گفت ساخته شدن برخی فیلم‌ها که مستند مورد بحث هم میان آن‌هاست، مرهون شرایط خاصی است که در پدید آمدن این نوع آثار موثرند؛ و از این جنبه باید خوش‌حال بود که چنین فیلمی فرصت ساخته شدن پیدا کرده است.»