محمدرضا فاطمی*
دلیل آلودگی بیسابقه تهران
آلودگی هوا در روزهای اولیه سال ۹۷ بیسابقه و علت اصلی وقوع این پدیده ورود باد شدید از سمت غرب و جنوب غربی ایران و جبهه کم فشار آب وهوایی از سوی کشور سودان بود.
این وضعیت تغییرات آب‌و‌هوایی جدیدی برای تهران به ارمغان آورد و سبب دگرگونی‌های قابل‌توجه در وضعیت آب‌و‌هوا شد. به‌عنوان مثال نوسانات شدید درجه حرارت هوا و همچنین بارندگی‌های دیرهنگام تهران در نوروز ۹۷ هرگز در این شهر رخ نداده بود و به قطعیت نمی‌توان گفت در سال‌های آینده پیش خواهد آمد. از سوی دیگر بخشی از معضل ناشی از تغییرات آب‌و‌هوایی در مقیاس کره‌زمین و اقدامات بشر است .
نقش انکارناپذیر کانون‌های گرد و غبار
کانون های گرد و غبار به‌دلیل سیاست‌های نادرست فعال شده و اصل معضل عملکرد نادرست مسئولان در جنوب کشور است که معضل بادهای‌سراسری و کانون‌های گرد و غبار را برای شهرها به‌همراه آورده است. در گذشته تجربه بادهای شدید را در تهران داشتیم، اما این بادها گرد و غبار را به میزان کنونی با خود نمی‌آوردند.
بنابراین اصل و فرع مشکل فعال شدن کانون‌های گرد و غبار است. آلودگی هوای تهران در اثر ریزگردهایی است که در حالت طبیعی نباید تا تهران بیایند. در حال حاضر ایران وارد فاز خشکسالی شده و بارندگی به هر علت کم شده است. علاوه بر این مدیریت اشتباه و عملیاتی کانون‌های ریزگرد را از چند راه فعال کرده است.رودخانه‌ها خشک شده است و حالت سیلابی رودخانه‌ها از بین رفته است.
مسئولان با افتخار اعلام می‌کنند که با ایجاد سد از ایجاد سیلاب جلوگیری کرده‌اند در صورتی که در حالت طبیعی این سیلاب‌ها باید به دشت‌ها بیایند و سفره‌های آب زیرزمینی و سطح خاک را مرطوب و تثبیت کنند و با ایجاد سد از این کار جلوگیری می‌کنیم. در نهایت شاهد پدیده غرقاب و سیلاب می‌شویم و رادیو و تلویزیون در ارتباط با احتمال آب‌گرفتگی و سیلاب هشدار می‌دهند. باید از این هشدارها استقبال کرد، اما مساله اقدام نادرست در زمینه برخورد با سیلاب‌هاست. به‌عنوان مثال در مسیر سیلاب‌ها خانه می‌سازند یا مسیر سیلاب‌ها را منحرف می‌کنند و جریان رودخانه‌ها را بر هم می‌زنند .
پدیده‌های طبیعی ناراحت کننده
هرساله با آغاز فصول بارندگی مسئولان همواره نگران هستند و اگر به‌دنبال منشأ این ناراحتی بگردند یک سوی آن عملکرد نادرست مسئولان است. به‌عنوان مثال تالاب‌ها خشکانده می‌شوند و حق آبه آنها رعایت نمی‌شود. خشک شدن تالاب‌ها کانون ریزگردها را ایجاد می‌کند و پوشش‌های گیاهی را از بین می‌برند .
سوءمدیریت مسئولان
واقعیت آن است که دیگر نمی‌توان به سلسله اشتباهات مدیریتی مسئولان نام سوءمدیریت نهاد و بیشتر این اقدامات عمدی به‌نظر می‌رسند. مدیران گاهی اقدام نادرستی را یک و دو مرتبه انجام می‌دهند؛ در این صورت می‌توان نام این اقدامات را سوءمدیریت و کمبود آگاهی دانست.
اما اکنون حدود ۲۰ سال است تمام مسئولان می‌دانند که عملکرد فعلی آنها در محیط‌زیست منجر به فاجعه خواهد شد. شیوه معمول مسئولان آن است که ابتدا می‌گذارند به بحران ورود کنیم و تمام مناطق را در بربگیرد و سپس به فکر راهکار موضوع می‌افتند. به‌عنوان مثال در حال‌حاضر ۴۰درصد بارندگی، نظام طبیعی کشور را به‌صورت سیستماتیک به هم ریخته است. اگر پیش از کاهش فزاینده میزان بازندگی در کشور به درستی عمل می‌شد اکنون این نوسانات‌طبیعی کنار گذاشته شده بودند، زیرا این نوسانات از نظر آماری قابل پیش‌بینی و از نظر مدیریتی قابل حل هستند. در ایران ابتدا بحران آب رخ می‌دهد و فراگیر می‌شود و پس از آن سخن از صرفه‌جویی آب به میان می‌آید. با این وجود حتی یک برنامه هشداردهنده در ارتباط با صرفه جویی در آب وجود نداشته و اقدامات نیز سودمند نیستند .
وقتی مسئولان ابراز نگرانی می‌کنند
پدیده قابل‌توجه، انتقاد مسئولان از بروز اتفاقات ناگوار است. آنها راه‌حل ارائه نمی‌دهند و تنها نسبت به اتفاقات شوم در آینده سخن می‌گویند. تمام مردم از اثرات جبران‌ناپذیر بی‌آبی در کشور آگاه‌اند و نیازمند ارائه راه‌حل و عمل به آن هستند، بنابراین پند و سخن در ارتباط با بروز یک فاجعه برای آنها چه فایده‌ای به‌همراه دارد؟! متاسفانه اکنون اصلاحات در حد حرف باقی می‌مانند و وضعیت پیش رو به مراتب بدتر از امروز خواهد بود. با افزایش گرمای کره زمین و نوسانات حرارتی، اختلاف حرارت میان دو نقطه جغرافیایی افزایش یافته است و میزان بادهای شدید افزایش چشمگیر یافته است.
پیش‌بینی‌ها حاکی از افزایش این بادها در آینده و تشدید انتقال ریزگرد به سایر مناطق ایران است. اقدامات مسئولان نباید نقش تبلیغاتی به خود بگیرند و الزام به کارشناسی‌بودن آنهاست. به‌عنوان مثال روش تثبیت ریزگردها در استان خوزستان یک اقدام اشتباه بود، درختان بسیاری کاشته شدند در حالی که به نحوه آبیاری آنها بی‌توجهی شد و به‌دلیل آبیاری نادرست خشک شدند. اکنون مسئولان بیش از عملکرد کارشناسانه به‌دنبال پروپاگاندای رسانه‌ای هستند تا میزان خدمات خود را به رخ بکشند و از انجام اقدامات نمایشی فروگذاری نمی‌کنند .
تثبیت ریزگردها، مشکل آینده شهرها
مطمئنا در آینده‌ای نه چندان دور شاهد پدیده تثبیت گرد و غبار در کلانشهرها و تشدید آلودگی‌هوا در شهرها خواهیم بود. پدیده گرد و غبار به‌دلیل کاهش بارندگی و فعالیت بیشتر کانون های گرد و غبار به‌صورت سراسری تشدید خواهند شد. در حال‌حاضر کانون‌های گرد و غبار به‌صورت محلی در بیشتر استان‌های کشور تولید شده‌اند که با کوچک‌ترین وزش باد از آنها گرد و غبار بلند شده و وارد حلق و ریه مردم می‌شوند. این مشکل در آینده‌ای نزدیک برای تمام ایران پیش‌بینی می‌شود و از جمله هشدارهایی است که از هم‌اکنون باید به مردم داده شود .
راهکارهای عملی نشده
متاسفانه تقریبا تمام مردم راهکارهای برون‌رفت از مشکلات زیست‌محیطی را می‌دانند، اما به آنها عمل نمی‌شود، زیرا در صورت عمل به آنها دچار مشکلات کنونی نبودیم. بنابراین تا زمان عدم انجام مسئولیت توسط مسئولان و باتوجه به عملکرد فعلی آنها بی‌شک هیچ‌مشکلی رفع نخواهد شد. به‌طورکلی می‌توان گفت وقوع رخدادهای محیط‌زیستی نامطلوب پیش‌بینی می‌شود و آینده زیست‌محیطی ایران اصلا روشن نیست و به‌رغم تمام مشکلات فوق‌الذکر در بر همان پاشنه قبلی می‌چرخد. به‌عنوان مثال رئیس سازمان محیط‌زیست در بدو ورود اولویت زیست‌محیطی کشور را بحران آب دانستند، اما عملا سازمان محیط‌زیست هیچ‌برنامه‌ای به سایر ارگان‌ها برای مواجهه و مقابله با بحران آب نداده و اقدامات در این زمینه در حد ابراز نگرانی، مصاحبه و بیان مشکلات باقی مانده است. نه‌تنها رئیس سازمان محیط‌زیست بلکه وزیر نیرو و سایر مسئولان نیز هیچ‌راهکاری برای گذر از بحران آب ارائه نکرده‌اند .
منبع:آرمان
* کارشناس محیط‌زیست
ارسال دیدگاه