˝فبک˝ پرورش دانش آموزان و مربیان اخلاقی و مسئول گرا را تضمین می کند

در اواخر سالهای ۱۹۶۰، وقتی متیو لیپمن در دانشگاه کلمبیا واقع در نیویورک در رشتهٔ فلسفه مشغول تدریس بود، متوجه شد که دانشجویانش فاقد قدرت استدلال و قضاوت هستند. او به این نتیجه رسید که برای تقویت قدرت تفکر این دانشجویان دیگر بسیار دیر شده‌است و قدرت استدلال باید از همان کودکی تقویت شود.به همین خاطر لیپمن را بنیان‌گذار فلسفه برای کودکان می‌دانند.
فلسفه برای کودکان و نوجوانان، نام برنامه آموزشی است که شیوه ی جدیدی از تعلیم و تربیت را به میان می کشد. این برنامه، که باهدف آموزش مهارت های تفکر شکل گرفته و مبنای نظام آموزشی بسیاری از کشورهای جهان شده است.
در ایران یکی از گروه‌های پژوهشی در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، «گروه فلسفه برای کودکان و نوجوانان» است. این گروه نشریه‌ای نیز به نام تفکر و کودک منتشر می‌کند که سردبیر آن مسعود صفایی مقدم است.ویکی از مسئولان فعال در زمینه فکر پروری برای کودکان و نوجوانان ،دکتر سعید ناجی است . وی از اولین کسانی است که فلسفه برای کودکان و نوجوانان را در جامعه ایرانی معرفی کرد و تلاش بسیاری در جهت تولید مواد آموزشی و تربیت مربیان این رشته انجام داده است

برای همین منظور گفت و گویی را در خصوص چیستی این برنامه و اهداف این روش آموزشی برا ی دانش آموزان و مربیان داشتیم.


فبک مهارت استدلال و تفکر عمیق را برای دانش آموزان ایجاد می کند

سعید ناجی با ارائه کلیتی در مورد برنامه فبک بیان کرد: : با وجود مشکلات و نواقصی که در سیستم آموزش و پرورش برای تعلیم دانش آموزان ،اکثر کشور ها رایج هست هر ساله تلاش های زیادی برای رفع این نواقص آموزشی می شود که همگی حکایت از وجود مشکلات آموزشی را دارند . این مشکلات با اصلاحات موضعی و ابزار های کمک درسی قابل حل نبوده اند و نهایتا معلوم شده است که این مشکلات به نظریه های بنیادی آموزش و پرورش رایج مربوط میشود و با اصلاحات سطحی قابل حل نیستند.می توان گفت برنامه فلسفه برای کودکان و نوجوانان می تواند یک جایگزینی برای سیستم های قبلی باشد با هدف و ساز و کاری متفاوت و ارائه یک الگوی جدید برای مربیان و دانش اموزان ازجهت اینکه این رویکرد به تقویت قدرت قضاوت،داوری و تقویت استدلال و پردازش اطلاعات می پردازد وضمن اینکه این برنامه تلاش اصلی اش برای تقویت مهارت های فکری و اجتماعی و تصمیم گیری است.



وی با بیان اینکه نظام آموزشی نباید حافظه پروری را تعلیم دهد اظهار کرد: متاسفانه نظام اموزش و پرورش فعلی بیشتر دانش اموزانی حافظه محور را پرورش می دهد که در این صورت ما دانش اموزانی را خواهیم داشت که مطالب درسی موقتا به خاطر می سپارند و به فکر کاربردی کردن مطالب نمی افتند.در واقع این الگو قدرت قضاوت و استدلال را بالا می برد و دانش آموز را به نوعی با تربیتی متفاوت در آموزش آشنا می کند که به جهت مفید بودن در مدرسه می تواند در زندگی شخصی و اجتماعی هم با این مهارت رشد پیدا کند و با این رویکر جدید بتواند برای یاداوری مطالب به حافظه اش رجوع کند.

این استاد دانشگاه فبک را یک ایده نو خواند و گفت: فبک به عنوان یک روش نو برای مربیان هم از جهت نوع کلاس و کتابهای تالیفی، و هم شیوه کلاس داری و برنامه درسی در سیستم آموزشی است .در واقع ایده ای خاص با ویژگی های عمقی است ،که دانش اموزان را برای خودباوری بر اساس پژوهش هایی که خودشان انجام می دهند،آماده می کند. همچنین این شیوه آموزشی کمک می کند تا نوجوان باپردازش اطلاعات خام دست به تحقیق و واکاوی در امور درسی بزند.

ناجی با اشاره به آموزش پردازش کردن اطلاعات به د انش آموزان توضیح داد: امروزه ما شاهد هستیم که رسانه ها یا حتی بسیاری از کتابهای درسی داد ه های خامی را ارائه می دهند و ممکن است این اطلاعات خام فقط وارد حافظه دانش اموز شود و بعد از مدتی هم فراموش،ولی رویکرد فبک در جهت تعلیم و تربیت استدلال خود می گوید که دانش اموزان باید از این داده ها در جهت به کار بردن در مسائل زندگی سود برد و با تجزیه و تحلیل کردن داده نوجوانانی با تفکری خلاق و مراقبتی که لازمه رشد استعدادهای یشان است،را آموزش دهیم. فبک الگوی جدیدی را از تعلیم و تربیت فکری را که در آن کاملا با دورهای اموزشی قبل متفاوت است ارائه می دهد و یکی از اصلی ترین هدف این روش تحقیق و پژوهش برای کودکان و نوجوانان است که بعدها خودشان رشته تحصیلی مورد علاقه شان را انتخاب کنند.

برنامه آموزشی فبک می تواند متناسب با شرایط فرهنگی هر جامعه قابل اجرا باشد

مسئول گروه فکر پروری با بیان متناسب بودن این ایده با نظام فرهنگی کشورمان گفت:این برنامه چون ساختار کلی دارد با وارد شدن به هر کشوری نیاز به یک سری تغییرات دارد مثلا وقتی وارد کشور دانمارک و استرالیا شد کامل ارزش ها ی ان کشور را به خود گرفت و با مشکلات و مسائل آنها شکل بیرونی خود را اگر چه تغییر داد و لی توانست برنامه فلسفی خود را تقریبا اجرا کند.

ناجی ادامه داد:پس برای اجرای این برنامه در کشور خودمان هم با اینکه لایه های بیرونی متناسب با شرایط فرهنگی و اجتماعی خاص جامعه تغییر و به شکل دیگری در می آید ولی هدف اصلی پا برجاست و تغییر نمی کند حال ممکن است این تغییر با توجه به کتابهای درسی هم باشد ولی اصل مطلب حفظ می شود مثلا همین تالیف کتابهای داستانی که با اقتباس از روایتها و اشعار کهن مثل مثنوی معنوی یا قابوس نامه کتابهای درسی و داستانی هستند که دانش آموزان را برای کنو کاو آماده می کند. همین که دانش آموز در مدارس تحقیق و پژوهش ر ایاد می گیرند و خود به نتایج تحقیق می رسند همه اینها می تواند انگیزه کشف و تفکر عمیق در مسائل را برایشان ایجاد کند.با وجو همه اینها این روش ممکن است بر حسب نظام آموزشی و فرهنگی که در آن کشور حاکم است از کشوری به کشور دیگر و یا از جامعه به جامعه دیگر و یا حتی از روستای به روستای دیگر کاملا با هم متفاوت باشند، ولی باید گفت که خوشبختانه ابزارها قابلیت انعطاف را برای اجرای این روش دارا هستند.

برای آموزش مربیان فلسفی نیازمند زمان و اساتید با تجربه در این زمینه هستیم

وی در خصوص اجرا شدن این برنامه و نحوه آموزش مربیان گفت:در حال حاضر این روش تفکری و فلسفی در ۱۰۰ کشور در حال اجرا است ولی به صورت فوق برنامه ولی جزء برنامه درسی اصلی دانش اموزان نشده، که البته بیشتر به خاطر کمبود مربیان، مشکلات آموزشی و نبود کتابهای کافی در این زمینه ،هنوز به طور رسمی وار مدارس نشده است .در ایران هم کتابی تحت عنوان :تفکر و پژوهش تالیف شد برای این منظور، که متاسفانه به دلیل عجولانه بودن در نگارش و نبود مربیان کار آموز برای تدریس این کتاب نتوانست وارد نظام اموزشی ما شود ولی ما هم چنان در تلاش برای همفکری بیشتر در این زمینه و آموزش اساتید با برگزاری کارگاههای داستان نویسی وتالیف کتاب بر اساس این رویکر پژوهشی برای دانش اموزان هستیم .

ناجی در ادامه افزود: در مورد آموزش مربیان حداقل ۴ ترم برای معلمان ابتدایی، و ۴ سال دوره و آموزش برای مربیان راهنمایی و دبیرستان لازم و ضروری است ،این آموزش در دو بخش عملی و نظری است از لحاظ نظری بیشتر نظریات عمده در جنبه روان شناختی ،اجتماعی ،هنری و زیبا شناختی است و در بخش عملی کار ما سخت تر است چون تسهیل گری در این زمینه امکان پذیر نیست و از لحظ منطقی باید آموزش ببینند که کار بسیار ظریفی است و اکثر آزمایش ها به صورت ذهنی امکان پذیر است و یک حالت آزمون و خطا را دارد که این خود باعث مسائلی در آموزش می شود و کار را کمی سخت می کند. البته ناگفته نماند این دوره آموزش ها زمان بر و تلاش استادان با تجربه در این زمینه را می طلبد.

فبک دقیقا منطبق با آموزهای اسلامی است

این کارشناس فلسفه علم با اشاره به اینکه برنامه فبک منطبق با آموزه های اسلامی و دینی ماست بیان کرد: برنامه آموزشی فبک اساس کارش تفکر، منطق و تامل است همانطور که میبینیم مولفه های این روش با تفکر اسلامی کاملا متناسب است همچنین آیات قران همواره ما را با تاکید فراوان به تعقل و نگریستن دعوت می کند و تاکیدی که دردین اسلام هست این امر در ادیان دیگر بسیار کمرنگ دیده می شود.از این جهت این روش آموزشی بسیار با اموزه ای دینی اسلامی ما سازگار و متنا سب است .

وی گفت: ما در تفکر تشیع می بینم که همواره توجه و احترام ویژه ی برای زندگی توام با منطق و عقل در کارها قائل هستند و همه اینها می تواند بازتاب کننده این رویکرد فلسفی باشد . در واقع می توان گفت برنامه ای که این چنین با کلام و دستور خدا انطباق داشته باشد، چقدر می تواند در سیستم آموزشی کار ساز باشد در جهت اموزش دانش اموزانی با آموزه های منطقی و استدلالی .از جهتی دیگر اموزه های دینی ما می گوید که هر کس مسئول اعمال خودش است و به خاطر کارهای خودش مورد مواخذه قرار می گیرد و برنامه فلسفه برای کودکان و نوجوانان هم با این رویکرد می تواند تضمین کننده درستی در تصمیم گیری و مسئول دانستن خودش در انتخاب کارهایش ،ارائه و آموزش دهد. ما می دانیم که در سنت اسلامی تبعیت کردن کورکورانه امری مذموم و ناپسند است و توصیه اسلام همواره به تحقیق و کاوش و سطحی فکر نکردن است

ناجی با بیان اینکه باید نسل فعالی را در برابر تبلیغات گول زننده غربی تربیت کنیم گفت : زمانه امروز می طلبد کشورهای جهان سومی نسلی روشنفکر و محققی را پرورش دهند که آگاه به مسائل روز باشند و در مقابل رسانه های غربی منفعل نباشند و باید بیشترین آموزش خود را وقف تقویت و تحکیم توانایی قضاوت و تصمیم گیری برای دانش آموزان داشته باشیم که هر چیزی را به راحتی قبول نکنند مگر با برهان و منطق درست.

این اموزش باید همه جانبه باشد ما نباید فکرمان را فقط به درون مدرسه و مربی محدود کنیم نقش اولیا بسیار کار سازتر است و از همان کودکی اگر بتوانیم چنین فرزندانی را با منطق تربیت کنیم مشکلات ما در حین آموزش کمتر می شود.

مسئول گروه فکر پروری در پایان با اشاره به اقدامات و کارهای انجام شده خود در این مقوله آموزشی تصریح کرد: بنده تلاش کردم با معرفی برنامه فلسفه برای کودکان ونوجوانان یک گروه پژوهشی در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی وزارت علوم تاسیس کنم که در آن عده ای از استاتید دور هم آمده اند و مشعول مطالع روی نسخه ایرانی اسلامی برنامه فبک هستند.

در اینجا ما نمیخواهیم عجولانه نظری بدهیم بلکه گام به گام به صورت ازمایشی و مطالعات دقیق در پی دست یافتن به الگوی مناسب هستیم. داستانها در این زمینه نوشته میشوند و روشهای آموزشی آزمایش و اصلاح میشوند. آموزش مربیان و آموزش کودکان و نوجوانان
کتابهای داستان بر اساس داستان های کهن نوشته میشوند مطابق فرهنگ خودمان باشند و روش ها هم در حال مناسب سازی است.