در کارگاه آموزشی «مبانی درست‌نویسی در زبان فارسی» مطرح شد؛
گفتاری‌نویسی خطری برای زبان محسوب نمی‌شود
نمی‌توان جوانان را مجبور به رعایت معیارهای فارسی نوشتاری کرد
تهران (پانا) - هومن عباسپورمعتقد است بسیاری به گفتاری‌نویسی که تحت تاثیر موبایل و فضای مجازی رواج یافته حمله می‌کنند در حالی که ما نباید این را جدا از زبان بدانیم. باید گفتاری‌نویسی را بپذیریم تا بتوانیم آن را قاعده‌مند کنیم. اینکه ما همانگونه که حرف می‌زنیم بنویسیم هیچ ایرادی ندارد و نمی‌توانیم از جوانان انتظار داشته باشیم که به صورت زبان رسمی بنویسند.
به گزارش ستاد خبری سی‌ویکمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران، کارگاه آموزشی «مبانی درست‌نویسی در زبان فارسی» با تدریس مهدی قنواتی و هومن عباسپور، همزمان با سومین روز از هفته کتاب سی‌ویکم پنجشنبه (۲۵ آبان ۱۴۰۲) در سرای کتاب خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد. در این نشست جمعی از هنرجویان ویراستاری حضور داشتند و شرکت‌کنندگانی نیز از طریق فضای مجازی کارگاه را دنبال می‌کردند.
تلاش انجمن صنفی ویراستاران گسترش درست‌نویسی فارسی است
در ابتدای نشست مهناز مقدسی، دبیر انجمن صنفی ویراستاران توضیح کوتاهی در مورد نحوه شکل‌گیری این انجمن و اهداف آن به مخاطبان ارائه داد. وی گفت: با آنکه ویرایش سال‌هاست در نشر ایران شناخته‌شده و رایج است، هنوز درباره تعریف و دامنه معنایی و مصداق‌های ویرایش اتفاق نظر کاملی وجود ندارد و حتی برخی ناشران نیز به اهمیت آن واقف نیستند.
وی به تاریخچه شکل‌گیری ویراستاری در ایران اشاره کرد و ادامه داد: ویرایش، به‌معنای امروزی آن، در دهه ۱۳۳۰، در انتشارات نیل و اندکی بعد در مؤسسه فرانکلین و بنگاه ترجمه و نشر کتاب، آغاز شد و رفته‌رفته میانِ برخی ناشران و نهادها و مؤسسات علمی و فرهنگی جایگاه یافت. توجه مترجمان و نویسندگانِ آگاه و توانا سبب توجه برخی ناشران به امر ویرایش و موجب بالیدن نسل اول ویراستاران شد که از میان آنها می‌توان ابوالحسن نجفی، سیروس پرهام، اسماعیل سعادت، منوچهر انور، فتح‌الله مجتبایی، نجف دریابندری، کریم امامی و احمد سمیعی (گیلانی) را نام برد. تجربه‌های برخی از این ویراستاران و تشکیل کلاس‌های آموزشی و نظام دستیاری، به پرورشِ ویراستاران نسل‌های بعدی انجامید.
مقدسی در مورد نحوه شکل‌گیری انجمن نیز گفت: طی سال‌ها حضورِ جدایی‌ناپذیر ویرایش در نشر، از اواخر دهه ۱۳۶۰، چند بار برای تشکیل صنف و انجمن ویراستاران تلاش‌هایی صورت گرفت که متأسفانه، به علت‌های گوناگون، به سرانجام نرسید. ضرورت تشکیل این انجمن و محدودیت‌های سازمان‌های حامیِ تأسیسِ انجمن‌های علمی و فرهنگی چند تن از ویراستاران را بر آن داشت که مسیر وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی را برگزینند. وجودِ دو نوع انجمن صنفی کارفرمایی و کارگری در این وزارت‌خانه و نداشتن شرایط کارفرمایی در میان ویراستاران موجب شد که نوع «کارگری» انتخاب شود؛ به‌معنای کسانی که از این حرفه درآمد کسب می‌کنند. از امتیازهای انجمن‌های زیرِ نظر وزارت کار حمایتِ بین‌المللی از آن‌هاست که با تغییر مدیریت‌های داخلی منحل نمی‌شود.
دبیر انجمن صنفی ویراستاران ادامه داد: پس از طی مراحل تأسیس انجمن صنفی ویراستاران، در ۵ آبان ماه ۱۳۹۵، اولین مجمعِ آن تشکیل و اساسنامه‌اش تصویب شد و در نتیجه رأی‌گیری، هیئت‌مدیره آن، مرکب از پنج عضو اصلی و دو علی‌البدل، یک بازرس اصلی و یک بازرس علی‌البدل (جمعاً ۹ نفر)، انتخاب شدند. امیدوارم این انجمن، با حمایت اعضا، بتواند جایگاه ویرایش در نشر را ارتقا بخشد و به بهبود کیفیت آثار یاری رساند. ما از هر ساله دوره آموزشی نگارش زبان فارسی را از اردیبهشت تا آبان برگزار می‌کنیم که تا به حال بیش از هزار نفر دانشجو در این دوره‌ها شرکت کرده‌اند.
مقدسی با اشاره به اقتضاهای شغل ویراستاری گفت: نکته مهم این است که با ویراستاری نمی‌توان به درآمد بالا رسید. باید توانایی‌هایی مثل صبر و پشتکار، جست‌وجوگری، مطالعه بسیار بالا و تعامل خوب با بقیه را داشته باشید تا بتوانید با کسب دانش ویراستاری یک ویراستار خوب شوید. باید توجه کنید که این شغل شما را رها نمی‌کند و همیشه ذهنتان درگیر است و باید برای این موضوع آمادگی داشته‌باشید. آموزش ویرایش سال‌ها طول می‌کشد و جلسات چندساعته برای این کارکافی نیست.
وی در ادامه برخی از برنامه‌ها و هدف‌های انجمن صنفی ویراستاران را برشمرد که از جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
• تلاش برای تدوین استانداردهای ملی در زمینه ویرایش؛
• برقراری ارتباط مؤثر میان ناشران، نویسندگان، مترجمان و ویراستاران؛
• تجلیل از پیش‌کسوتان عرصه نگارش و ویرایش؛
• کمک به ارتقا و تثبیت جایگاه حرفه ویرایش در نشر؛
• تلاش برای برقرای بیمه‌های ویژه ویراستاران؛
• پژوهش و مطالعه درباره مسائل و معضلات نگارش و ویرایش و مباحث مربوط به چاپ و نشر کتاب؛
• تهیه بانک اطلاعاتی ویراستاران؛
• تلاش برای ارتباط با ویراستاران سایر شهرهای ایران و تشویق به تشکیل انجمن صنفی ویراستاران در شهر خود؛
• تشکیل کارگروه‌های پژوهشی برای تهیه بانک‌های اطلاعاتی؛
• دادنِ مشاوره حقوقی به ویراستاران.
آموزش مهم‌ترین بحث در ویراستاری است
در ادامه این کارگاه مهدی قنواتی، عضو هیئت مؤسس انجمن ویراستاران رشته سخن را به دست گرفت و باب آن را به اهمیت آموزش در ویراستاری اختصاص داد. وی گفت: مبانی درست‌نویسی مبحث گسترده‌ای در زبان فارسی است و در فرصت این کارگاه شاید صرفا بتوان ۱۰ الی ۱۵ نکته را مطرح کرد. کسی که می‌خواهد مطلبی بنویسد و اهل قلم باشد باید دانش مرتبط با نگارش را هم داشته باشد.
وی ادامه داد: نیم‌فاصله از مهم‌ترین نکاتی است که امروز در زبان فارسی مطرح است. فرد برای پیوسته‌نویسی باید ساختمان کلمه را بشناسد و بداند که ساده است یا انواع دیگر آن. اگر کتاب‌های قدیمی فارسی را بخوانید یا نگاهی به متن شعرهای کلاسیک فارسی بیندازید، خیلی سخت با چیزی به شکل و قیافه نیم‌فاصله مواجه می‌شوید، البته مگر این که چاپ جدید داشته باشند. رسم‌الخط قدیم فارسی کلمات به‌هم‌چسبیده و کلمات جدا داشته است، اما رسم‌الخط جدید معتقد است که برای زیبایی نوشتار، نقطه انقطاع واژه‌هایی که فاصله دارند اما فاصله‌شان «مرئی نیست» باید نیم‌فاصله داشته باشد.
این ویراستار با توضیح انواع کلمات در زبان فارسی ادامه داد: در یک قاعده کلی وقتی دو واژه به هم مرتبط باشند اما یک واژه واحد نباشند از نیم‌فاصله استفاده می‌کنیم. نیم‌فاصله یا همان فاصله درون کلمه وقتی به کار می‌رود که دو حرف به هم نمی‌چسبند ولی «فاصله مرئی» ندارند. به کار بردن نیم‌فاصله در این موارد در زبان فارسی اجباری است:
• فعل‌های پیشوندی: در زبان فارسی فعل پیشوندی، فعلی است که از یک فعل ساده و یک پیشوند ساخته شده باشد؛ با اضافه شدن پیشوند، معنای فعل تغییر می‌کند. (مثلا «رفتن» با «فرورفتن» خیلی فرق دارد) پیشوند در فعل‌های پیشوندی وقتی که فعل صرف می‌شود، با فاصله عادی و در حالت مصدری با نیم‌فاصله همراه است. این چند مثال ساده را بخوانید: برداشتن، بازگشتن، وارفتن. «وا رفتن» و «باز گشتن» اشتباه هستند.
• فعل‌هایی که پسوند دارند مثل: خورده‌ام، گفته‌ام و…
• فعل‌های مرکب: وقتی دو کلمه تشکیل‌دهنده مصدر مرکب، استقلال معنایی خود را حفظ کرده باشند، مثل: کارکردن، غذاخوردن، سخن‌گفتن، کوشش‌کردن و… از فاصله مجازی استفاده می‌کنیم. البته در کلماتی که می‌شود با عدم تغییر شکل آخر، آنها را به هم نچسباند، نیم‌فاصله نمی‌گذاریم. مثلا فاصله مجازی بعد از «ر» و «ز» و «ا» تغییری در شکل نویسه آخر کلمه ایجاد نمی‌کند. در نتیجه، مثلا مصدر کار کردن یا باز گذاشتن نیازی به نیم‌فاصله نخواهند داشت.
• کلماتی که با پیشوند یا پسوند ساخته می‌شوند: مثل باهوش، بی‌ادب، بی‌عقل و…
• شکل حال یا گذشته استمراری افعال فارسی: می‌رفت، می‌شنید، می‌دانم و…
• وقتی «این» یا «آن» برای اشاره قبل از یک اسم می‌آیند، مثلا «آن‌روز» «آن‌چنان» یا…
• اگر از «ی» اضافه استفاده می‌کنید حتما باید آن را با نیم‌فاصله به کلمه قبلی خودش پیوند دهید: مثلا مدرسه‌ی، بازه‌ی و …
• کلمه مرکب: در واقع همان تعریفی است که نیم‌فاصله را با آن شروع کردیم. وقتی چند کلمه ساده یا مشتق به هم می‌پیوندند و ارتباط معنایی دارند: طناب‌بازی، دورنگار، هویج‌بستنی و… اگر این کلمات با عدد ساخته شوند هم نیم‌فاصله می‌گیرند. مثلا: سه‌طبقه، دورویی، دوطبقه یا…
• ترکیب‌های عطف: وقت‌هایی که «و»«در» «از» و... دو کلمه را به هم پیوند بدهد و ترکیب جدیدی ساخته شود که مفهوم واحدی داشته باشد و معنی مجازی، کنایی یا استعاری بدهد، ترکیب عطفی ساخته می‌شود اما خود این عطف‌ها جزو ساختمان کلمه نیستند. برای مثال، همه این‌ها ترکیب عطفی‌اند: آب‌وهوا، زدوبند، حال‌وهوا و…
• پسوندها «ه» غیرملفوظ هم در واژه‌های مرکب به بعد خود نمی‌چسبد. مثل رسانه‌ها، برجسته‌کردن
• وقتی همه کلمات مصدر مرکب، با یکدیگر هم‌معنی هستند و در واقع واژه‌ای ترکیبی می‌سازند، مثل نگه‌داشتن، دربرداشتن، جازدن، برگشتن، آب‌کشیدن یا درافتادن و… دو یا سه بخش این کلمه بدون «فاصله کامل» با فاصله مجازی یا بدون فاصله کنار هم قرار می‌گیرند.
• ترکیب اسم و حرف، مخصوصا وقت جمع بستن؛ مثل: کتاب‌ها، مناسبتر، بیدلیل، به‌قدری، به‌موقع و …
• به این نکته توجه داشته باشید که حرف اضافی «را» نباید به هیچ عنوان به کلمه قبل از خودش بچسبد. چه با نیم‌فاصله و چه بدون فاصله. احتمالا شما هم در متن‌های قدیمی فارسی به «را» چسبیده برخورده‌اید. مثلا «منرا» یا «عشقرا» اما این کلمات فقط مختص به نثر قدیمی و اشعار کلاسیک هستند و در زبان فارسی نوشتاری امروز جایی ندارند. «را» یک حرف ربط کاملا جداست و باید با یک فاصله حقیقی از کلمه قبل و بعد خودش فاصله بگیرد.
باید گفتاری نویسی را بپذیریم/ زبان فارسی به همین راحتی تخریب نمی‌شود
هومن عباسپور، نائب‌رئیس انجمن صنفی ویراستاران نیز در ادامه نشست به ایراداتی که به دستور زبان و رسم‌الخط فارسی از طرف خرده‌گیران وارد می‌آید، اشاره کرد و گفت: برخی با بی‌رحمی و خودتحقیری در مورد زبان فارسی صحبت می‌کنند. در همه زبان‌های دنیا همه چیز از قاعده پیروی نمی‌کند و استثناهایی وجود دارد که سعی می‌کنند این موارد را آموزش دهند. ما هم باید سعی کنیم زبان خود را پاسداری و آن را آموزش دهیم.
وی افزود: ما باید نکات نگارشی زبان را به صورت دقیق آموزش دهیم تا بتوانیم به یک اصول واحدی در نگارش برسیم. جاهایی استثناهایی وجود دارد که باید بر اساس دستورالعمل مورد قبول خود پیش برود که مثلا تابع رسم خط فرهنگستان است یا از رسم خط ناشر خود پیروی کند.
عباسپور اضافه کرد: بسیاری به گفتاری‌نویسی که تحت تاثیر موبایل و فضای مجازی رواج یافته حمله می‌کنند در حالی که ما نباید این را جدا از زبان بدانیم. باید گفتاری‌نویسی را بپذیریم تا بتوانیم آن را قاعده‌مند کنیم. اینکه ما همانگونه که حرف می‌زنیم بنویسیم هیچ ایرادی ندارد و نمی‌توانیم از جوانان انتظار داشته باشیم که به صورت زبان رسمی بنویسند. از سوی دیگر باید بدانیم این گفتاری نویسی شکل رسمی زبان فارسی را به خطر نمی‌اندازد. مثلا نامه‌های اداری و کتب آموزشی و عمومی و زبان رسانه‌ها هیچگاه به سمت گفتاری‌نویسی نخواهد رفت.
نویسنده «شیوه‌نامه دایره‌المعارف پزشکی اسلام و ایران» تفاوت شکسته‌نویسی و گفتار نویسی را به‌این شرح توضیح داد: گفتاری‌نویسی یعنی همان زبانی که با آن می‌نویسیم، سخن می‌گوییم و با دیگران ارتباط برقرار می‌کنیم. با زبان گفتاری فکر می‌کنیم و خواب می‌بینیم، اما قرار نیست جای زبان معیار را بگیرد و نمی‌توان تصور کرد که قراردادهای حقوقی و پاسخ سوال‌های امتحانی و نامه‌نگاری‌های اداری نیز به زبان گفتاری باشد؟
وی با اشاره به اینکه حد گفتاری‌نویسی در فضای مجازی بر اساس حدی است که مخاطب می‌خواهد، گفت: توقع کاربران از نویسنده، این است که راحت حرف بزند و کلمات دشوار بکار نبرد. بر همین اساس گفتاری‌نویسی قواعدی دارد تا خواننده آن را درست بفهمد. به همین دلیل گفتاری نویسی را دست کم نگیریم و نمی شود با آن جنگید، بلکه باید سعی کنیم آن را بفهمیم و تا حد توان قاعده‌مند کنیم.
نایب رییس انجمن صنفی ویراستاران اضافه کرد: تا قبل از وجود چیزی به اسم فضای مجازی، متن‌هایی که کودکان و نوجوانان می‌خواندند، از کتاب‌های درسی، روزنامه، کتاب و صداوسیما بود که گروهی از معلمان یا پدران در خارج جهان کودکان و نوجوانان آنرا تالیف و تولید و در ادامه وارد این جهان کرده بودند، اما با آمدن فضای مجازی، کودکان و نوجوانان ترجیح می‌دهند رسانه مال خودشان باشد. بنابراین اکنون دیگر نمی‌توان به جوان گفت که باید مطابق معیار فارسی نوشتاری بنویسی و مثلا فعل را باید آخر جمله بکار ببری. الان رسانه در دست جوان‌هاست که خودشان صاحب آن به شمار می‌روند هر طوری که می‌خواهند می‌نویسند و حاضر نیستند که حرف معلم و یا ویراستار را گوش کنند.
عباسپور با بیان اینکه فضای مجازی ممکن است به بعضی از مشکلاتی که باعث تخریب گوشه‌هایی از زبان فارسی شود، دامن بزند، اما زبان فارسی به همین راحتی تخریب نمی‌شود، گفت: اما منشا این تخریب و مشکلات، فضای مجازی نیست و به همین راحتی هم نمی‌توان به زبان فارسی ضربه زد.
سی‌ویکمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران با شعار «آینده خواندنی است» از بیست‌وسوم آبان آغاز به کار کرد و تا سی‌ام آبان ۱۴۰۲ به کار خود ادامه می‌دهد.
ارسال دیدگاه