التهاب در بازار دارو؛ رفع کمبودها در دستو‌رکار دولت و مجلس

طبق گفته مسئولان و متولیان نظام سلامت بیش از 90 درصد داروی مورد نیاز در داخل کشور تولید می‌شود و کمبود اقلام دارویی کمتر از 10 درصد اعلام شده است ولی همچنان برخی بیماران برای تهیه داروهای خود با چالش‌های مختلفی روبه‌رو هستند. کارشناسان صنعت داروسازی و حوزه دارو کمبود نقدینگی را عاملی برای کمبودهای دارویی اعلام کرده‌اند. علاوه بر این تأخیر بیمه‌ها در پرداخت مطالبات دارویی، بدهی مراکز درمانی به داروخانه‌ها، بدهی داروخانه‌ها به شرکت‌های پخش دارو، بدهی شرکت‌های پخش دارو به شرکت‌های دارویی از چالش‌های حوزه دارو هستند که هر کدام از آنها مشکلات عدیده‌ای را در بازار دارو ایجاد کرده است. سال گذشته نیز در اواخر شهریور، داروهایی مثل شربت سرماخوردگی، آنتی بیوتیک‌ها، سرُم و… دچار کمبود شدند که وزارت بهداشت محموله‌های دارویی را از کشور هند وارد کرد.

هر چند در زمینه کمبودهای دارویی باید مسائل مختلف را بررسی کرد اما همواره رد پای ارز در این زمینه مشاهده می‌شود. گاهی تغییرات قیمت ارز، گاهی میزان و زمان تخصیص ارز، در کمبودهای دارویی دخیل بوده است. سید حیدر محمدی، رئیس سازمان غذا و دارو در این زمینه می‌گوید: «سال قبل در انتقال ارز مورد نیاز دارویی مشکلاتی داشتیم که سبب شد نتوانیم آن طور که باید ارز مورد نیاز تامین کنندگان را به ذی‌نفعان مالی منتقل کنیم و این زحمت را همکاران بانک مرکزی می‌کشند. با کمک مجموعه‌های بانکی پیگیر برطرف شدن مشکل هستیم و بخشی از مشکلات در خرداد ماه امسال رفع شد، البته هنوز هم جای کار وجود دارد.»

مشکل دیگر حوزه دارو، تامین نقدینگی است. شرکت‌های داروساز علاوه بر مشکلاتی مانند قیمت‌گذاری دستوری، تامین مواد اولیه، تغییرات پی در پی مدیریتی، با مشکل تامین نقدینگی هم مواجه هستند. سید حیدر محمدی، رئیس سازمان غذا و دارو در این زمینه می‌گوید: «از اوایل پاییز سال قبل مشکلاتی برای اعضای زنجیره تامین دارو به وجود آمد که بخشی از آن مربوط به تامین نقدینگی دارو بود که بخشی از آن نیز رفع شد، ولی بخشی وابسته به تامین ارز بود. در تامین مناسب دارو، بخش‌های مختلفی سهیم هستند و بانک‌های عامل نقش دارند؛ این‌ها اثرگذار هستند تا مشکلی رخ ندهد، اما اگر مشکلی پیش بیاید به غیر از وزارت بهداشت، سایر دستگاه‌ها هم می‌توانند دخیل باشند. اگر نقدینگی مورد نیاز در اختیار شرکت‌های دارویی قرار گیرد، این زنجیره به خوبی کار خود را انجام می‌دهد و داروی با کیفیت در اختیار مراکز درمانی قرار می‌گیرد.»

کمبودهای دارویی به زیر ۴ درصد می‌رسد

سید حیدر محمدی همچنین در مراسم افتتاحیه پنجمین نمایشگاه فارمکس که روز 31 مردادماه سال جاری برگزار شد، با بیان اینکه کمبود اقلام دارویی به زیر چهار درصد می‌رسد، تاکید کرد که دستگاه‌ها در حواله ارز همکاری کنند کمبودها از این هم کمتر می‌شود.

کاهش کمبودهای دارویی به ۸۱ قلم

محمد پیکانپور، مدیرکل دارو سازمان غذا و دارو نیز در نشست خبری اخیر خود که در هفته گذشته برگزار شد اعلام کرد که با تدابیر اتخاذ شده از سوی دولت، کمبودهای دارویی از ۴۲۰ به ۸۱ قلم کاهش یافت.

او البته وضعیت صنعت داروسازی ایران را نسبت به سایر صنایع دیگر کشور مطلوب عنوان کرده و می‌گوید: «بسیاری از کشورها با داشتن جمعیت مشابه به لحاظ مصرف کننده مبالغ زیادی از منابع ارزی را برای دارو صرف می کنند تا بخش عمده‌ای از نیاز دارویی را جبران کنند، اما صنایع دارویی ما پیشرو بوده و علاوه بر تامین داخلی، نیاز بین‌المللی را نیز تامین می‌کنند. اکنون در بخش‌های پیشرو این صنعت از جمله بیولوژیک توفیقاتی را داریم و آینده خوبی در راه است، بسیاری از کشورها در حوزه مواد اولیه از ایران عقب‌تر هستند و در مراودات بین‌المللی درحوزه دارو نیازمند همراهی ایران هستند.»

نامه رئیس کمیسیون بهداشت مجلس به رئیس‌جمهوری

اما کمبودهای دارویی در اواخر فصل تابستان باعث شد تا حسینعلی شهریاری، رئیس کمیسیون بهداشت مجلس به رئیس‌جمهوری نامه ارسال کند. رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس در نامه خود خطاب به رئیس‌جمهوری تاکید کرد: «ذخائر دارویی کشور با خطر موجودی استراتژیک روبرو است و حال صنعت، صنعتگران دارو و واردکنندگان دارو خوب نیست و علت آن بی‌ثباتی و تصمیمات شتاب‌زده و بدون پشتوانه مشاوره‌ای و علمی و در یک کلام غیرحرفه‌ای است و متاسفانه بین مسئولان مربوطه هم هماهنگی و همگامی وجود ندارد از این رو تشکیل قرارگاه فرماندهی واحد برای بحث دارو و تجهیزات امری ضروری است.»

مجلس کمبود اقلام دارویی را بررسی می‌کند

زهرا شیخی، رئیس فراکسیون دیپلماسی سلامت و سبک زندگی سالم مجلس یازدهم با بیان اینکه کمیسیون به دفعات موضوع کمبود دارو را گوشزد کرده است، به پانا می‌گوید: «تصمیماتی که در حوزه دارو گرفته شده شتاب‌زده و بدون کارشناسی بوده که نتیجه آن، کمبود دارو است و مجلس این موضوع را بررسی می‌کند.»

او می‌افزاید: «در بحث دارو باید تدابیر لازم را داشته باشیم و از دستگاه‌های اجرایی نیز انتظار داریم در این راستا با هر تدبیری که در نظر دارند، هم از لحاظ اعتباری و هم از لحاظ کیفیت، دارو را در اختیار مردم قرار دهند و این موضوعی است که نیازمند تدبیر است.»

گزارش مجلس به قوه قضاییه درباره قصور دستگاه‌ها در حوزه کمبود دارو

همچنین سلمان اسحاقی، سخنگوی کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی نیز در نشست روز 16 مردادماه کمیسیون بهداشت که با موضوع کمبود دارو تشکیل شد، تاکید کرده بود که « کمیسیون به دفعات موضوع بحران دارویی را به دولت گوشزد کرده اما توجه چندانی به این موضوع نشده و نتیجه این بی توجهی کمبود بیش از 200 قلم در دارو در کشور است و تداوم این بی توجهی‌ها هم افزایش مرگ و میرها را در پی خواهد داشت.»

سلمان اسحاقی، سخنگوی کمیسیون بهداشت و درمان مجلس همچنین روز هفتم شهریورماه در گفت‌وگویی از کلید خوردن اعمال ماده ۲۳۴ آیین‌نامه مجلس در زمینه بررسی قصور دستگاه‌ها در حوزه کمبود دارو خبر داده بود که با موافقت نمایندگان گزارش کمیسیون در این حوزه به قوه قضاییه ارسال می‌شود.

طبق ماده 107 آیین نامه داخلیم مجلس، کمیسیون بهداشت در 3 نوبت گزارشی درباره کمبود دارو و تجهیزات پزشکی در صحن علنی مجلس قرائت کرده که به گفته سخنگوی کمیسیون بهداشت این اتفاق باعث شد تا اتفاقات خوبی صورت بگیرد و با پیگیری‌های وزیر بهداشت و تعامل بین دستگاهی بخشی از کمبودها در این حوزه جبران شود.

ارائه گزارش ترک فعل دستگاه‌ها در حوزه دارو به مجلس

ملک فاضلی، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس نیز با اشاره به اینکه کمبود دارو ناشی از یک تصمیم شتاب‌زده است به پانا می‌گوید: «اعضای کمیسیون بهداشت مجلس از همان ابتدا عواقب طرح دارویار را پیش‌بینی کرده بودند اما آنچه که در حوزه کمبود دارو صورت گرفته یک اقدام شتاب‌زده غیر فنی بوده که در مجلس نیز مطرح شد و در پی آن ارز 4200 تومانی برای تهیه دارو حذف شد.»

او می‌افزاید: «پس از حذف ارز دارو، اعضای کمیسیون بهداشت درخصوص پیشامدها و عواقب این موضوع هشدار دادند و با آن مخالفت کردند اما زمانی که مساله‌ای در صحن علنی مجلس مطرح می‌شود حواشی غیر فنی که پیرامون آن پیش می‌آید باعث تصمیم گیری‌های آنی و شتاب زده‌ای می‌شود که عواقب آن جبران‌ناپذیر خواهد بود و حتی ممکن است منجر به بروز مشکلات در سطح ملی شود مانند مشکل کمبود دارو که اکنون با آن مواجه هستیم؛ در صورتی‌که کمیسیون بهداشت از همان ابتدا می‌دانست امروز یا 6 ماه بعد با چنین مشکلاتی رو به رو خواهیم شد.»

این عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی با اشاره به تاثیر مستقیم حذف ارز 4200 بر اختلال در بازار دارو می‌گوید:‌ «زمانی که این موضوع اجرا شد، موج منفی آن به بازار دارو انتقال یافت و اگر برای آن چاره‌اندیشی نشود، بحران در حوزه دارو به‌وجود خواهد آمد. ما در کمیسیون بهداشت در هر جلسه‌ای که برگزار می‌شود کمبود دارو را بررسی می‌کنیم و همانطور که رئیس کمیسیون بهداشت در نامه به رئیس‌جمهوری گفت باید یک توان ملی از مجموعه سه قوه یا حتی بالاتر را به‌وجود آورد تا بتوان معضل کمبود دارو که ناشی از تصمیمات شتاب‌زده است را جبران کنیم.»

بررسی چالش‌های مهم نظام دارویی در جلسه‌ای با حضور مخبر

کمبودهای دارویی از چشم معاونت اول رئیس‌جمهوری نیز دور نماند تا جایی که اواخر شهریورماه امسال جلسه‌ای با حضور معاون اول رئیس‌جمهوری به‌منظور رفع چالش‌های مهم نظام دارویی و سلامت کشور مرتبط با طرح دارویار در سال ۱۴۰۲ تشکیل شد. محمد مخبر در این جلسه که وزرای بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و کار، رفاه و تامین اجتماعی، روسای سازمان برنامه و بودجه و بانک مرکزی و همچنین دستگاه‌های مربوطه حضور داشتند، تاکید کرد: طرح دارویار در سال گذشته با موفقیت آغاز شد اما در ادامه با مسائلی مواجه شد که با پیگیری مستمر وزارت بهداشت و همکاری بانک مرکزی و سازمان برنامه و بودجه در سال جاری تمام ظرفیت‌های دولت برای بهبود این وضعیت به کار بسته شد چرا که بروز هرگونه مشکل برای تامین داروی بیماران در کشور برای دولت سیزدهم به هیچ عنوان قابل تحمل نیست. لذا با تصمیم گیری‌ها و برنامه‌ریزی‌های انجام شده قطعاً بخش بسیاری از مشکلات طرح دارویار در نیمه دوم سال جاری مرتفع خواهد شد.

مخبر همچنین با اشاره به تاکید رئیس جمهوری مبنی بر تشکیل «قرارگاه دارو» در کشور تاکید کرد: باید در بخش غذا و دارو کمترین وابستگی به خارج وجود داشته باشد که با برنامه‌ریزی‌ و تصمیم گیری‌های انجام شده در زمینه تشکیل این قرارگاه باید ماموریت تولید دارو در داخل، پر کردن ظرفیت‌های دارویی و همچنین جهت‌دار کردن تولید دارو در کشور در اولویت قرار گیرد. در این زمینه دولت مصمم است تا به شرکت‌هایی تولیدکننده دارو در کشور کمک کند تا داروهای مورد نیاز و ضروری کشور هرچه سریع‌تر در داخل تولید و تامین شود. موضوع مهم دیگر درخصوص تولید دارو در کشور اطمینان از تامین مواد اولیه ساخت دارو در کشور است که اقدامات این قرارگاه باید در مسیری قرار گیرد که کشور را در این زمینه از واردات بی نیاز کند.

معاون اول رئیس جمهوری دستور داد تا وزرای بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، تعاون کار و رفاه اجتماعی و همچنین صنعت، معدن و تجارت با تشکیل تیمی سازماندهی، ساختار، وظایف و ماموریت‌های قرارگاه دارو را مشخص کنند.

کاهش ۷۵ درصدی کمبودهای دارویی کشور

همچنین در این جلسه بهرام عین‌اللهی، وزیر بهداشت گزارشی از روند اجرای طرح دارویار در کشور از سال گذشته تاکنون ارائه و تاکید کرد: با اختصاص منابع ارزی و ریالی مورد نیاز طرح دارویار در نیمه اول سال جاری وضعیت بسیار بهتری نسبت به مدت مشابه سال گذشته داریم بطوری که کمبودهای دارویی کشور به میزان ۷۵ درصد کاهش پیدا کرده و امیدواریم با استمرار تامین منابع مالی بتوانیم مسیر رفع مشکلات تامین و رفع کمبود دارو برای بیماران را با قوت ادامه دهیم. تجربه تولید بالای ۹۶ درصد نیازهای دارویی در داخل کشور نشان داد که توانایی ‌های لازم علاوه بر رفع نیاز کشور در این حوزه وجود دارد و می توان بازار صادرات این محصولات به کشورهای منطقه و جهان را شتاب بخشید.

در این جلسه بانک مرکزی و سازمان برنامه و بودجه مسئولیت یافتند تا تعهدات مالی خود به وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی در طرح دارویار و همچنین رفع بدهی های این وزارتخانه در نیمه دوم سال جاری را پراخت کنند. همچنین تامین ذخایر استراتژیک داروی کشور نیز از دیگر مصوبات این جلسه بود که مخبر دستور داد با تشکیل جلسات منظم ظرف ماه‌های آینده ذخایر و انبارهای دارویی کشور تکمیل شود.

بدون شک دارو به عنوان یک کالای استراتژیک محسوب می‌شود، از این رو بروز کمبود و بحران دارو، تبعات ناگواری به دنبال دارد که نمی‌توان از آن چشم‌پوشی کرد و در ماجرای کبودهایی دارو باید مشکلات را که گاهی در هم تنیده شده‌اند، احصا و برای رفع آن‌ تلاش کرد.