شهر عارفان در جاده ابریشم/ فیلم

بایزید بسطامی را می‌توان پایه گذار حکمت اشراق دانست. بایزید از بزرگ‌ترین عارفان ایرانی است که نظریه‌های او برای بسیاری از علما و فیلسوفان بعد از خود، راه‌گشا بوده است. به کمال رسیدن نظریه‌های عرفان منصور حلاج، ابوالحسن خرقانی و ابوسعید ابوالخیر، که همگی از عارفان نامدار ایرانی هستند، از بررسی اندیشه‌های بایزید بسطامی به دست آمده است.

بایزید بسطامی با نام کامل «ابویزید طیفور بن سروشان» و معروف به «سلطان العارفین»، از بزرگ‌ترین عارفان ایرانی است که برای علاقه‌مندان طریقت و عرفان نامی آشنا دارد. پدر بزرگ بایزید، سروشان، از موبدان برجسته زرتشتی بود و از بزرگان بسطام به شمار می‌رفت.

پدر بایزید نیز عیسی نام داشت که در زمان کودکی بایزید از دنیا رفت. از دوران تحصیل، نوجوانی و جوانی بایزید بسطامی اطلاعات زیادی در دست نیست. روایت‌های متفاوتی از سال تولد، زمان وفات و اساتید بایزید مطرح شده‌اند که با بررسی زندگی‌نامه این عارف برجسته و مقایسه داده‌های موجود می‌توان در برخی موارد به نتیجه‌گیری‌های نزدیک به واقعیت رسید؛ اما در مورد هیچ‌کدام نظر قطعی وجود ندارد.

شخصیت عرفانی و تفکر فلسفی بایزید، تا سالیان دراز زمینه ساز شکل‌گیری بسیاری از نظریه‌های فلسفه عارفان و صوفیان بوده است. بایزید بسطامی وحدت و یکانگی خداوند را اساس عرفان خود معرفی می‌کند و منظور او از وحدت، به‌جز یکتایی و برتری خداوند، وجود مطلق پروردگار است که جهان هیچ نیست، جز اراده و جنبش او.

در این فلسفه عارف جز خدا همه چیز را هیچ می‌پندارد و هر جنبنده‌ای در جهان گوشه‌ای، از اراده و عظمت ذات پروردگار است. بر طبق نظریه بایزید، در حقیقت فاعل مطلق خدا است. همین نظریه بایزید که وجود انسان را بخشی از ذات خداوند می‌داند نیز، از دلایل اصلی تکفیر او توسط دیگر عالمان بود. گرچه تکفیر بایزید عاقبت سهمگینی برای او در پی نداشت، در سال‌های بعد عارف بزرگ، منصور حلاج، که پیرو اندیشه‌های بایزید بود، جان خود را در این راه از دست داد.

دانش آموز خبرنگار پانا: محمدیحیی شمس الدین