بازار اراک یکی از شاهکارهای معماری استان مرکزی
اراک (پانا) - بازار تاریخی اراک جزءنخستین بناهای تاریخی شهر اراک به شمار می‌رود که توسط یوسف‌خان گرجی در ۱۲۲۸ هجری قمری در شهر اراک ساخته شده است.
شهرستان اراک یکی از شهرستان‌های استان مرکزی است که از شمال به شهرستان تفرش و از غرب به همدان و ملایر و از شرق به محلات و از جنوب به خمین و شازند راه دارد و شهرستان اراک پس از شهرستان ساوه، بیشترین وسعت را در استان مرکزی به خود اختصاص داده و ارتفاع آن نسبت به سطح دریا ۱۷۰۰ متر است.
شهرستان اراک، مرکز استان مرکزی است و در سرشماری سال ۱۳۹۵ جمعیت آن بالغ بر ۵۹۱۷۳۷ نفر بوده‌است و وجود کارخانه ها و صنایع متعدد در محدوده شهرستان اراک باعث شده تا این شهرستان به پایتخت صنعتی کشور تبدیل شود.
اراک دارای قدمت زیادی نیست و بیشتر آثار تاریخی آن به حکومت قاجار و پهلوی برمی‌گردد و این شهرستان دارای جاذبه ها گردشگری و تفریحی بسیاری است که هر کدام جذابیت خودشان را دارند.
بازار تاریخی اراک جزء اولین بناهای تاریخی شهرستان اراک است که شامل حمام، مسجد، مدرسه، آب انبارها، گذرها و کاروانسراها می‌شود که در زمان حکومت فتحعلی شاه قاجار و توسط یوسف خان گرجی در سال ۱۲۲۸ هجری قمری در این شهرستان ساخته شد.
از ویژگی های منحصر به فرد این بنا می‌توان به وجود ۴ مسیر به دروازه های قدیم شهر که شامل دروازه قبله، دروازه راهزان، دروازه شهرجرد و دروازه حاج علی نقی می‌شود، اشاره کرد که این ویژگی، بازار را در زمان گذشته به استراتژیک ترین نقطه شهر تبدیل کرده است.
درباره تاریخ بازار اراک باید گفت که در اسناد تاریخی، تاریخ شکل‌گیری و ساخت بازار هم‌زمان با ساخت شهر قدیم سلطان آباد (اراک امروزی) بوده است، ولی در متون تاریخی به زمان دقیق ساخت بازار اشاره نشده است و در اسناد و منابع مکتوب تاریخی نیز ذکر شده که احتمالا ساخت شهر ۲۰ سال طول کشیده و در همین مدت بازار و سایر ارکان آن ساخته شده است.
یکی از دلایل ساخت بازار، وجود وضعیت اقتصادی قوی شهر اراک در گذشته بوده است که محصولات کشاورزی مرغوب، شهرت جهانی فرش ساروق و همچنین نبود مکانی برای فروش محصولات از دیگر علت های ساخت این بنا به شمار می‌رود که سرانجام این بنا در تاریخ ۱۳۵۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
معماری بازار اراک برخلاف بازارهای دیگر به صورت آزاد و منحنی نیست، بلکه به صورت منظم و دارای تقارن هندسی ساخته شده و این بازار دارای دو محور عمود بر هم است که یکی محور شمالی‌جنوبی به طول ۷۲۰ متر و دو ورودی که در شمال و جنوب است و دیگری، محور شرقی غربی به طول ۲۰۰ متر و دارای ۸ گذر و ورودی شرق و غرب است و این محور‌ها یکدیگر را در مکانی که به چهارسوق معروف است، قطع می‌کنند که در این مکان یک حوض سنگی نیز وجود دارد.
راه های داخلی بازار به گونه ای طراحی و ساخته شده‌اند که در هنگام حوادث، راهی برای دور شدن مردم از حادثه را ممکن سازد و به همین دلیل همه سراها و تیمچه‌ها یک در خروجی به خارج از بازار دارند و شایان ذکر است به طور کلی مساحت این بنا به ۱۴ هکتار می‌رسد.
به دلیل معماری خاص به کار رفته در این بنا، هوا در فضای داخلی بازار در زمستان گرم و در تابستان خنک است و در ساخت این بنا بیشتر از آجر و برای ملات آن از ترکیب گچ، آهک و خاک رس استفاده شده و به منظور استحکام بنا از تیرچه‌های چوبی و در پای ستون ها از ورق های منجمد مسی و سربی استفاده شده است و سقف بازار اراک نیز به شکل گنبدی ساخته شده و در بخش سقف چهارسوق، از نورگیر های چند ضلعی استفاده شده تا علاوه بر تامین روشنایی، کار تهویه نیز انجام شود.
حمام نو، حمام چهارسوق، حمام شیخ‌السلام، حمام فیروزه، سرای هزاوه‌ای‌ها، سرای نوذری، سرای کتاب فروش‌ها، سرای حاجی باشی، سرای اکبریان، حوزه علمیه آقا ضیا الدین، موزه مردم شناسی از جمله بناهای موجود در بازار است.
دانش‌آموز خبرنگار: علی سلیمانی
ارسال دیدگاه