خانه موزه مقدم؛ عمارتی تاریخی وجذاب برای گردشگران تهرانی

شهر تهران بناها و آثار تاریخی متعددی درمحلات قدیمی خود دارد که به جزپژوهشگران تاریخ اجتماعی و محققان رشته مطالعات معماری، عموم مردم اطلاع درستی از آنها ندارند و یا اساسا از وجود این بناها و آثار بی اطلاع هستند.یکی از بناهای دیدنی شهر تهران که شهرت و آوازه بین المللی پیدا کرده است، موزه و خانه مقدم متعلق به محسن مقدم خانه ی با معماری چشم نواز و رویایی در دل یکی از خیابان های شلوغ شهر تهران یعنی خیابان امام خمینی(سپه سابق) از محله های قدیمی تهران است.

برای شناخت بیشتر و بهتر موزه -خانه مقدم، بهتر است تاریخچه زندگی ساکنین آن و سپس تاریخچه معماری آن را به صورت خلاصه مرور کنیم. آنچه مشخص است این خانه در ابتدا متعلق به محمد تقی خان احتساب الملک یکی از صاحب منصبان دوره قاجار و نوه حاج علیخان مراغه ای است( حاج علیخان در دوره ناصرالدین شاه به سبب خدماتی که به پادشاه ارائه می کند سمت حاجب الدولگی را دریافت می کند).

محمد تقی خان در اواخر دوری ناصری به سمت احتساب الملکی تهران دست می یابد که معادل شهردار امروزی است و سپس در دوره مظفرالدین شاه سفیر ایران در کشور سوئیس می‌‌شود. او دو فرزند به نام های حسن و محسن داشته که فرزند اول یعنی حسن علاقه بسیاری به مشارکت در فعالیت های اجتماعی، سیاسی و ادبی داشته، اما در عنفوان جوانی و پیش از مرگ پدر با بیماری سل از دنیا می رود، از او تنها نمایشنامه ای ادبی به یادگار مانده است.

اما محسن فرزند دیگر خانواده به رشته هنر، باستان شناسی و نقاشی گرایش بسیاری داشته تا جایی که برای تحصیل در این زمینه ها عازم فرانسه شده ودر زمینه های هنری و علمی یاد شده فارغ التحصیل می شود، با خانمی فرانسوی موسوم به سلما که ایشان هم علاقمند به هنر و جمع آوری اشیا، نفیس بودند ازدواج می کند و سپس به ایران باز می گردد و در خانه پدری ساکن می شود.

خیلی از افراد همچون بنده با دیدن خانه مقدم و زیبایی های کم نظیر یا بی نظیر آن حیرت زده خواهند شد و پرسشهای متعددی در ذهنشان پدید می آید، برای رسیدن به پاسخ آنها بهتر است سری به تاریخ بزنیم واز لابه لای کتاب های تاریخی و توضیحاتی که در گوشه کنار خانه مذکور و بر روی تابلو هایی که به معرفی بخشهای مختلف موزه-خانه مقدم می پردازد توجه کنیم.

آنچه از بررسی ها مشخص است این که آنها برای تعمیر خانه خود از کاشی های رنگارنگ و سنگ های تراشیده با رنگ و لعاب معماری ایرانی استفاده کردند و از آنجا که به جمع آوری آثارتاریخی، هنری، و اشیاء نفیس، علاقه فراوانی داشتند با گرد آوری اشیایی همچون پارچه های متنوع و گرانقیمت، مسکوکات، مهرها و اسناد تاریخی و نیز وسایلی همچون قلیان، سفالینه، شیشه، تابلو و.... از داخل ایران و چند کشورخارجی، گنجینه نفیسی برای آیندگان فراهم کردند.لازم به ذکر است که این خانه به سبب وجود اشیاء گرانبهای تاریخی و هنری به یکی از گرانبها ترین خانه های دنیا معروف شده است.

به صورت مختصر درباره معماری این خانه با شکوه می توان گفت که این خانه دارای سه بخش بیرونی، اندرونی و سرایداری است و یا بهتر است بگوییم خانه سه ضلع دارد که هرضلع بخشهای مختلفی را شامل می شود: ضلع جنوبی یا همان قسمت بیرونی خانه مقدم که شامل۱- ساختمان بیرونی یا تابستانی که ویژه پذیرایی از برخی مهمان ها به خصوص مهمان های آقا بوده ۲- حوضخانه که قدیم ترین بخش خانه بوده ۳- کتابخانه که امروزه محلی برای نگهداری کتابهای دکتر مقدم محسوب می شود. جالب است بدانید که استفاده از آن برای مطالعه عموم آزاد است.

ضلع غربی خانه که شامل بخشی از بیرونی خانه است شامل ۱- ساختمان برج یا اربابی بخش مهم خانه به شمار می رود. این قسمت خانه، به سبک معماری قرون وسطا در اروپا بنا شده است گفته می شودکه محسن مقدم با هدف رضایت خاطر همسر فرانسوی اش برای معماری این قسمت از خانه، سبک اروپایی را انتخاب کرد. ۲- اتاق صدف؛ محل نگهداری آثار نفیس و با ارزشی است که به صورت مختصر اشاره شد و از این جهت اتاق صدف نامگذاری شده است که همچون صدف، دردل خود اشیاء با ارزش و گرانبهایی دارد.۳- ایوان قاجار؛ تمام فضای داخل آن بسیار ماهرانه مزین به کاشی هایی از دوران زندیه و قاجاریه است. روبه روی ایوان، حوضی است که دور تا دور آن گلدان های شمعدانی قرار داده شده است، وجود این صحنه ی رویایی، فضای خانه را برای بازدید کنندگان بسیار دلپذیرتر می کند.

اما ضلع شمالی خانه شامل ۱- گلخانه ۲- تراس؛ امروزه در این بخش کافه ای برای پذیرایی از مهمانان دایر است. ۳- دیوار تجدد؛ با ستونهایی مارپیچ به رنگ فیروزه ای که در میان خانه چشم اندازی زیبا ایجاد کرده، این دیوار با تزئینات سنگی خیره کننده به دست مهندس زبر دست هوشنگ سیحون، ساخته شده تا دو بخش اندرونی و بیرونی را از هم جدا کند.( لازم به ذکر است که مطابق معماری قدیم ایرانی، بخش اندرونی خانه مختص خانم های خانه و مهمان های خانم بوده است تا از دید آقایان نامحرم دور باشند). بدین ترتیب می توان گفت این خانه با شکوه علاوه بر رعایت اصول و فرهنگ معماری سنتی از دوره قاجار و پهلوی از سبک های اروپایی نیز بی بهره نبوده است.

درباره شخصیت و پیشینه علمی و هنری دکتر محسن مقدم، صاحب خانه مورد اشاره باید گفت او یکی از بنیانگذاران دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران بود و خدمات بسیاری در عرصه علم و هنر به فرهنگ ایرانی و ایرانیان ارائه کرده است که یکی از آنها طراحی سردر دانشگاه تهران با الهام از تاریخ و فرهنگ کهن ایران می باشد. او اولین ایرانی است که به دریافت نشان« لژیون دو نور» از طرف رئیس جمهور فرانسه شارل دوگل مفتخر شده است.

استاد محسن مقدم در سال ۱۳۵۱ تصمیم گرفت که خانه خود را وقف دانشگاه تهران کند. در سال ۱۳۶۶ چشم از جهان فرو بست و اداره خانه مقدم به دست همسرش افتاد، اما سه سال بعد، او نیز جان به جان آفرین تسلیم کرد و تولیت خانه به صورت کامل به عهده دانشگاه تهران قرار گرفت.

پیشنهاد بنده برای علاقمندان به اماکن و فضاهای تاریخی این است که در این چند روز باقی مانده از تعطیلات نوروزی، بازدید از خانه- موزه مقدم را در اولویت برنامه های خود قرار دهند و از دیدن زیبایی های آن بهرمند شوند.

دانش آموزخبرنگار پانا، ستایش بیرامپور