جنگل ابر شاهرود، پیوند آسمان و زمین / فیلم

این جنگل بازمانده‌ای از جنگل‌های چند میلیون ساله هیرکانی است که در مرز دو اقلیم متفاوت، بین سمنان و گلستان قرار دارد. پوشیده شدن این جنگل در اقیانوس ابری، نام و آوازه آن را جهانی کرده است و طبیعت‌دوستان و گردشگران برای دیدنی زیبایی‌های آن راهی این منطقه می‌شوند.

طبیعت ایران می‌تواند آدمی را شگفت زده کند؛ آنجا که در همجاوری بیابان، جنگلی در آغوش ابرها پنهان شده است. در استان کویری سمنان و در ۴۵ کیلومتری شمال شاهرود، جنگلی بازمانده از جنگل‌های چند میلیون ساله هیرکانی وجود دارد، موسوم به جنگل ابر که در مرز دو اقلیم متفاوت، یعنی بین سمنان و گلستان قدرت طبیعت را به رخ آدمی می‌کشد. در ادامه این نوشتار با ما همراه شوید تا ببینیم جنگل ابر کجاست و سفری رویایی به این منطقه زیبا داشته باشیم.

تاکنون خود را در میان جنگلی پوشیده از ابرهای مخملی نرم و سپید و در حال قدم زدن میان اقیانوسی از ابرها تصور کرده‌اید؟ آیا اصلا نامی از جنگل ابر به گوشتان خورده است؟ شاید تا پیش از آن که چنین جایی را از نزدیک ببینید، باور نکنید در نزدیکی‌های شاهرود جنگلی وجود دارد که در آن، جشنی باشکوهی از تلاقی درختان سر به فلک کشیده هیرکانی و ابرهای سپید و مخملی برپا است. با رفتن به این جنگل یکی از رویایی‌ترین تجربه‌های عمرتان را رقم خواهید زد.

جنگل ابر یکی از جاذبه‌های طبیعی و از فوق‌العاده‌ترین دیدنی های شاهرود است و جایی است که انگار آسمان به زمین نزدیک شده است. این جنگل در منطقه‌ای جای گرفته که محل تلاقی دو اقلیم آب‌وهوای متفاوت یعنی دو ناحیه کم فشار (دشت گرگان) و پرفشار (منطقه ابر) است و به‌عنوان باریک‌ترین قسمت از سلسله جبال البرز، مرز دو اکوسیستم منطقه نیمه بیابانی و جنگلی محسوب می‌شود. همین موقعیت موجب شکل‌گیری اقیانوس ابری در این منطقه شده و علت نام‌گذاری این جنگل نیز شباهت زیاد آن به دریای ابر در آن و ارتفاع کم آن با جنگل است که بر زیبایی این منطقه می‌افزاید.

جنگل ابر یکی از قدیمی‌ترین جنگل‌های دنیا محسوب می‌شود که چهل میلیون سال قدمت دارد و متعلق به دوران سوم زمین شناسی، یعنی عصر ژوراسیک است. این جنگل ادامه جنگل‌های سرسبز شمال کشور به شمار می‌رود و ۳۵ هزار هکتار وسعت دارد. از ویژگی‌های این جنگل ارتفاع زیاد آن از سطح دریا است؛ به‌گونه‌ای که در فصل‌های گرم سال دمای هوای پایینی دارد. میانگین بیشترین دما در این جنگل ۲۰ درجه سانتی‌گراد و میانگین کمترین دما شش درجه است. شب‌ها و صبح‌های زود هوا خیلی سرد می‌شود.

جنگل ابر شاهرود یکی از قدیمی‌ترین جنگل‌های جهان محسوب می‌شود و بازمانده جنگل هیرکانی است. در ارتفاعات این منطقه، چمنزار یا مراتع مشجر و در پایین دست آن، جنگل با گونه‌های متنوع دیده می‌شود. در داخل جنگل چشمه‌سار‌های فراوان و پوشش گیاهی متنوع از جمله ویژگی‌های برجسته این منطقه طبیعی و زیبا است. در میان درختان آن میوه‌هایی چون آلو، گلابی وحشی، کندوس، ولیک و تمشک هم وجود دارد که اگر خوش‌شانس باشید، در مسیرتان آن‌ها را خواهید دید و طعمشان را خواهید چشید.

جنگل ابر در سال ۱۳۹۸ به‌عنوان اثر ملی و طبیعی ایران به ثبت رسید و در سال ۱۳۹۳ به‌عنوان منطقه حفاظت شده انتخاب شد و در فهرست مناطق چهارگانه سازمان حفاظت از محیط زیست قرار گرفت.

چه دلیلی باعث می‌شود که بر فراز جنگل باشکوه ابر، اقیانوسی از ابر شکل بگیرد که آن را همچون حریری نرم و لطیف به آغوش کشیده است؟ یکی از مهم‌ترین دلایل تشکیل اقیانوس ابر، جغرافیای منطقه ابر است، چون این جنگل بین دو منطقه مرتفع و کم ارتفاع قرار دارد و دو ناحیه کم فشار و پرفشار (دشت گرگان و منطقه ابر) در نزدیکی هم قرار دارند.

پوشش گیاهی و جانوری جنگل ابر دلیل دیگر ایجاد اقیانوس ابر در این جنگل این است که در این مکان ضخامت کوه‌های البرز کم می‌شود و ابر‌هایی که در پشت این دیواره گرفتار هستند، از لابه لای دره‌ها به‌سمت جنوب حرکت می‌کنند؛ به همین دلیل از بعدازظهر تا نیمه‌های شب، هوا سرد شده و ابر‌ها جنگل را در بر می‌گیرند.

جنگل ابر اقلیم اکوتن دارد و این یکی از ویژگی‌های مهم آن به شمار می‌آید. اقلیم اکوتن در شرایط آب و هوایی خاص ایجاد شده و از اشتراک دو اقلیم متفاوت حاصل می‌شود. مانند جنگل ابر که دو اقلیم نیمه بیابانی استان سمنان با اقلیم جنگلی استان گلستان به هم رسیده و پوشش گیاهی و گونه‌های جانوری منحصربه‌فردی به وجود آورده‌اند. بنابراین در این جنگل می‌توان درختان سوزنی برگ را در کنار درختان پهن برگ مشاهده کرد که بسیار نادر و جالب است.

قسمت‌های جنوبی‌تر جنگل ابر که به روستای ابر نزدیک‌تر است پوشش گیاهی تُنُک است؛ اما هرچه به‌سمت شمال و داخل جنگل پیش می‌رویم پوشش گیاهی انبوه‌تر می‌شود تا جایی که در عمق جنگل ابر تپه‌های پرشیبی را می‌بینیم که سراسر پوشیده از درختان بلند است. درمیان درختان مختلف جنگل ابر، اورس مشهورترین آن‌ها است که درختی از گونه سرو‌ها است و جلوه خاصی از طبیعت را به نمایش می‌گذارد.

گونه مختلف گیاهی جنگل ابر شامل بلوط، ممرز افرا، شیردار، توسکا، آزاد، داغداغان و گیاهان مرتعی مثل چوبک، اسپرس، دم روباهی، آویشن و شبدر است که دیدن آن‌ها می‌تواند بسیار جذاب باشد. گونه‌های گیاهی نادر مانند نارون، گیلاس وحشی، نمدار، بارانک و سرخدار هم وجود درد که این جنگل را به موزه‌ای طبیعی و منحصربه‌فرد تبدیل می‌کند. علاوه بر این، جنگل ابر گیاهان دارویی با ارزشی نیز در خود جای داده است و به‌عنوان یکی از بانک‌های گیاهان دارویی سرشار در کشور شناخته می‌شود.

جنگل ابر از گونه‌های جانوری متنوعی برخوردار است. در این جنگل حیواناتی چون خرس قهوه‌ای، گرگ، پلنگ، خوک وحشی، شغال، روباه، خرگوش، کل و بز، شوکا و مار و پرندگانی چون کبک، کبوتر جنگلی، بلدرچین، عقاب جنگلی، کرکس، شاهین، فاخته و قرقاول زندگی می‌کنند.

جنگل ابر از جاهای دیدنی سمنان است که در ۴۰ کیلومتری شمال شرقی شاهرود در بخش بسطام و دهستان خرقان قرار دارد. این جنگل در منطقه البرز شرقی و در ۱۲ کیلومتری روستای ابر جای گرفته است و قسمت‌های زیادی از آن مرز استان سمنان و گلستان را پوشش می‌دهد. از شمال به جنگل‌های استان گلستان، از شرق به منطقه اولنگ، از جنوب به کوه قاسم، کوه ابر و قطری و از غرب به کوه یخام و تکیاتو محدود است.

برای رسیدن به جنگل ابر باید خودتان را به استان سمنان و شاهرود برسانید. اگر از سمت تهران حرکت می‌کنید، بعد از رسیدن به سمنان باید از شاهرود یا بسطام وارد جاده آزادشهر شوید. برای دسترسی به جنگل ابر در این مسیر دو انتخاب دارید؛ جاده قلعه نو خرقان‌ـ‌ابر و جاده روستای ابر. در حالت اول باید از مسیر شاهرودـآزادشهر وارد فرعی روستای قلعه نو خرقان شوید و از آنجا جاده قلعه نو خرقان‌ـ‌ابر را پیش بگیرید. در حالت دوم، پس از عبور از فرعی روستای قلعه نو خرقان در مسیر شاهرودـآزادشهر، به فرعی روستای ابر خواهید رسید؛ این فرعی شما را به روستای ابر می‌رساند. لازم است بدانید با ماشین نمی‌توانید خیلی در جنگل پیش بروید و تنها در مراتع اطراف که نرسیده به جنگل هستند، می‌توانید گشتی بزنید.

همچنین درصورتی که می‌خواهید با اتوبوس یا قطار به این سفر بروید، بعد از رسیدن به شاهرود با تاکسی به میدان امام این شهر بروید و از آن جا با تاکسی‌ها و اتوبوس‌هایی که از ساعت هشت صبح تا شش غروب کار می‌کنند خودتان را به جنگل ابر برسانید.

فاصله تهران تا جنگل ابر: ۴۵۳ کیلومتر

فاصله سمنان تا جنگل ابر: ۱۳۸ کیلومتر

فاصله مشهد تا جنگل ابر: ۵۱۴ کیلومتر

آدرس جنگل ابر: استان سمنان، ۴۰ کیلومتری شمال شرقی شاهرود، روستای ابر (مشاهده روی نقشه)

دیدنی‌های جنگل ابر:

* آبشار آلوچال: در قلب جنگل ابر آبشارهای متعددی وجود دارد، دو آبشار شرشر و آلوچال از جمله آن‌ها است. آبشار آلوچال خود از دو آبشار بزرگ تشکیل شده است که از فاصله چند صد متری روی هم می‌ریزند و در نهایت آبشار اصلی را شکل می‌دهند. ارتفاع این آبشار که در دامنه‌های شمالی البرز شرقی قرار دارد، حدود ۲۵ متر است. با یک ساعت پیاده‌روی در داخل جنگل ابر و لذت بردن از زیبایی‌های آن می‌توانید آبشار آلوچال را ببینید. مسیر رسیدن به این آبشار این‌گونه است که باید ۵۰ کیلومتر مسیر آسفالت، ۹ کیلومتر مسیر شوسه و پنج کیلومتر دیگر نیز پیاده‌روی انجام دهید تا به آن برسید.

* آبشار شُرشُر: اگر اهل کوهنوردی هستید، بدون دیدن آبشار شرشر از جنگل ابر برنگردید؛ چراکه دیدن این آبشار مخصوص کوهنوردان حرفه‌ای است.

* دالان بهشت: دالان بهشت منطقه‌ای تماشایی و پوشیده از درختان درهم رفته است که قسمتی از مسیر رسیدن به آبشار آلوچال را شکل می‌دهد.

* چشمه‌ها: در جنگل ابر بیش از ۳۰ چشمه وجود دارد، چشمه شاه‌پسند، چشمه ترش و قطری از جمله این چشمه‌سارهای جوشان و روان هستند. مکانی که چشمه ترش قرار دارد برای برپایی کمپ بسیار مناسب است.

* قلعه ماران: این قلعه بر بالای کوهی قرار دارد که از درون جنگل ابر به‌خوبی دیده می‌شود. رسیدن به قلعه ماران نیازمند راهنمای بومی و تجهیزات است. سر تخت‌ها، تلکا تخته و تخته کمر قلعه چه از دیگر دیدنی‌ها جنگل هستند.

* روستاگردی: گردش در روستاهای اطراف جنگل ابر می‌تواند بخشی از برنامه جنگل‌گردی شما باشد. روستای ابر و روستای شیرین آباد از روستاهای نزدیک جنگل هستند. شیرین آباد نیز درهفت کیلومتری جنگل قرار دارد برای رسیدن به آن باید از میان جنگل عبور کنید.

بهتر است بدانید که جنگل ابر در تمامی ایام سال ابر ندارد و بیشترین زمان تشکیل اقیانوس ابری این جنگل فصل‌های بهار، تابستان و پاییز است. در واقع بهترین زمان دیدن جنگل ابر نیمه اول سال و از اوایل اردیبهشت ماه تا ابتدای مهرماه است.

بهترین زمان دیدن جنگل ابر نیمه اول سال و از اوایل اردیبهشت ماه تا ابتدای مهرماه است

هرچند جنگل ابر شاهرود در پاییز زیبایی چشم‌گیری دارد و همچون تابلوی نقاشی زیبا جلوه‌گری می‌کند، در این فصل آب‌وهوای سردی دارد و بارش باران مسیر دسترسی به این مکان را لغزنده و دشوار می‌کند که خالی از خطر نیست. جنگل ابر در زمستان نیز هم چون پاییز سرد است و رفتن به این منطقه را در زمستان توصیه نمی‌کنیم.

توصیه می‌‌شود قبل از رفتن به جنگل، نقشه‌های هواشناسی را بررسی و به خبرهای مربوط به آب‌وهوای منطقه توجه کنید. اگر هوای شیرین آباد و علی آباد کتول بارانی و ابری و از طرف دیگر آسمان شاهرود صاف و آفتابی باشد، می‌توانید در جنگل ابر، اقیانوس ابر‌ها را ببیند.

برپا کردن چادر در دل جنگلی باستانی و اسرارآمیز آن هم در شب و گوش دادن به صداهای عجیب و غریبی که شب جنگل را فرا می‌گیرند پر از هیجان است. بدون شناخت و داشتن تجربه از این مکان از شب ماندن در جنگل ابر خوداری کنید و حتما تجهیزات کافی و لازم را به‌همراه داشته و در قالب تورهای مجاز طبیعت‌گردی و راهنمایان مجرب اقدام به این کار کنید.

نکاتی که برای سفر به جنگل ابر لازم است بدانید:

چنانچه قصد سفر به جنگل ابر را دارید و برای اولین بار است که به این مکان می‌روید، توصیه می‌کنیم به‌همراه تورهای طبیعت‌گردی حرفه‌ای این سفر را شروع کنید یا حداقل از افراد و راهنمایان محلی کمک بگیرید.

رفتن به جنگل ابر و گشت و گذار در آن به سطح آمادگی جسمانی خوبی نیاز دارد. اگر به‌دلایل مختلف در وضعیت آمادگی جسمانی خوبی نیستید از رفتن به این سفر خودداری کنید. باید بدانید که در مسیر ممکن است نیاز داشته باشید تا از دستشویی صحرایی استفاده کنید یا مسیر به‌دلیل ریزش باران لغزنده باشد و مجبور شوید برای رسیدن به مکان مناسب پیاده‌روی‌های طولانی انجام دهید. پس قبل از سفر خود را هم از نظر روحی و هم از نظر جسمی به‌خوبی آماده کنید.

پیش از سفر برنامه‌ریزی‌های لازم را انجام داده، وسایل مورد نیاز را آماده و اقامتگاه خود را رزرو کنید.

پیش از سفر به جنگل ابر شرایط آب‌وهوای منطقه را بررسی کنید تا هنگام سفر با بارش برف و باران و لغزندگی و سردی هوا مواجه نشوید.

اگر دفعه اول است پا به این جنگل می‌گذارید در طی جنگل نوردی، تنها در مسیر‌های مشخص شده پیش بروید و در مسیر‌های ناآشنا قدم نگذارید. تا حد امکان خیلی داخل جنگل نروید و سعی کنید در همان قسمت‌های ابتدایی جنگل گردش کنید تا اگر گم شدید یا با باران ناگهانی مواجه شدید، به مشکل برنخورید.

در جنگل ابر حیوانات وحشی مانند گراز و خرس نیز زندگی می‌کنند، اگر قصد شب‌مانی دارید حتما آتش روشن کنید تا آن‌ها به شما نزدیک نشوند. در زمان ترک محل نیز آتش را حتما به‌طور کامل خاموش کنید و زباله‌ها‌یتان را با خود ببرید.

برنامه جنگل‌پیمایی را به‌گونه‌ای ترتیب دهید که حتما قبل از غروب آفتاب و تاریک شدن هوا، به مکانی مطمئن برای اقامت برسید. اگر هم می‌خواهید شب را در دل جنگل سپری کنید و چادر بزنید حتما قبل از غروب، مکان چادر زدن خود را روشن کنید. خطر حیوانات وحشی در زمان تاریکی هوا بسیار بیشتر است.

وسایلی لازم برای سفر به جنگل ابر:

برای رفتن به دل جنگل ابر و گردش در آن باید تجهیزات لازم و کافی به‌همراه داشته باشید تا بی‌گدار به جنگل نزده باشید.

دارو‌های عمومی، کمک‌های اولیه، دفترچه بیمه، کارت شناسایی و پول نقد

نقشه‌، قطب نما و دستگاه جی پی اس

لوازم خواب کیسه‌خواب، کوله‌پشتی، زیرانداز، چادر مسافرتی و پتو

کفش کوهنوردی، لباس گرم و لباس اضافه، بادگیر بارانی لباس ضد آب و عصا

وعده‌های غذایی، میان وعده، آب آشامیدنی کیسه زباله و حشره‌کش

کرم ضدآفتاب، کلاه گرم، کلاه آفتاب‌گیر و عینک آفتابی

تلفن همراه، شارژر موبایل، دوربین شکاری، دوربین عکاسی، چراغ قوه، کبریت یا فندک

خطرات جنگل ابر:

ابر جنگلی بزرگ با مسیرهای پیچ در پیچ است. اگر آشنایی با این مکان ندارید و بار اول است که به این جنگل می‌روید، توصیه می‌کنیم حتما از راهنمایان و مردمان محلی کمک بگیرید یا با تورهای طبیعت گردی رهسپار این سفر شوید تا با مشکلی مواجه نشوید. همچنین از در مسیرهای تعریف شده پیش بروید و خیلی داخل جنگل نروید و سعی کنید در همان قسمت‌های ابتدایی جنگل گردش کنید تا گم نشوید. وسایل ضروری چون جی‌پی‌اس و قطب‌نما را حتما به‌همراه داشته باشید.

به خاطر داشته باشید که در جنگل‌نوردی به هیچ عنوان از گروه خود جدا نشوید؛ چرا که به‌دلیل شرایط اقلیمی و جوی منطقه احتمال گم شدن در صورت گردش انفرادی بسیار زیاد است.

در جنگل ابر تغییرات هوا ناگهانی است و به یک چشم بر هم زدن باران می‌بارد. وجود ابرها و مه غلیظ نیز ممکن است باعث شود راه را اشتباه بروید و گرفتار شوید.

نکته‌ای دیگری که در سفر به این جنگل باید به آن توجه کنید، این است که جنگل ابر مملو از حیوانات درنده، همچون خرس و گراز است؛ بنابراین در جنگل‌نوردیتان کاملا مواظب باشید و فراموش نکنید این شما هستید که وارد قلمرو زندگی آن‌ها شده اید پس آرامش و سکوت حیات وحش جنگل را از بین نبرید تا خطری شما را تهدید نکند.

جنگل ابر در استان سمنان و ۴۰ کیلومتری شمال شرقی شهرستان شاهرود در نزدیکی روستایی به نام ابر واقع است.

دانش آموز خبرنگار پانا: امیر شادکام