آئین چاووش خوانی تیمچه امین‌الدوله کاشان / فیلم

مردم کاشان در قالب دستجات عزاداری در ماه محرم با تشکیل مجالس عزاداری هفتگی تحت عنوان مجالس «فوق العاده» به استقبال محرم می روند. از نیمه دوم ذیحجه دستجات عزاداری خیابان ها، معابر و کوچه های هر محله را با نصب پرچم های مشکی، سبز، قرمز آذین بندی می کنند.

در طول این مدت اکثر دستجات به چاپ و انتشار اعلامیه مبنی بر زمان، مکان و مدت عزاداری و همچنین تعیین روز سوگواری در بازار شهر می پردازند. غبارروبی و سیاه پوش کردن حسینیه ها، تکایا و مساجد با پرچم های سیاه، پخش پرده ها و کتیبه ها چند روزی قبل از ماه انجام می گیرد. به طور کلی در کاشان مجالس عزاداری از شب اول محرم شروع و تا اواخر ماه صفر ادامه می یابد که اوج برپایی این مجالس از شب اول تا شب شانزدهم محرم است که به شب «شش امام حسین (ع)» معروف است.

در طول این شب ها، هیات ها در مراکز خود به روضه خوانی و عزاداری پرداخته و اغلب در پایان مراسم با صرف شام از عزاداران پذیرایی می کنند. هر دسته عزادار در حسینیه، تکیه، مسجد محله مربوطه به عزاداری می پردازند. برخی از دستجات که فاقد مرکز یا حسینیه هستند در منازل شخصی افرادی که برای کسب ثواب، خانه خود را به حسینیه یا تکیه تبدیل می کنند، به سوگ می نشینند.

دسته های عزاداری که تعداد آنها به بیش از سیصد دسته می رسد در قالب دسته های سینه زنی و زنجیر زنی با نام یکی از ائمه (ع) و چهارده معصوم (ع) شکل گرفته اند که خود را غلام و ائمه را که هیات خود را به آن منسوب می دهند «ارباب» خود خطاب می کنند. هر کدام از این هیات ها دارای تشکیلات هیات امنا یا هیات ریسه، رییس، ناظم، میان دار و .....است. مسئله قابل توجه دیگر تقسیم کار در بین اعضا یک دسته است. صندوق دار (حساب دار) برقی، تاسیساتی، قهوه چی (چای ریز) چای بده، آشپز، سفره بده، (مسئول وسایل صوتی) و دیگبر (فردی که در گذشته دیگ های آشپزی هیات را به نقاط دیگری می برد) و غیره از جمله وظایفی است که افراد عهده دار می شوند و افرادی هم که قادر به انجام کار اجرایی نیستند با کمک مالی و نذورات در اداره هیات خود سهیم می شوند.

به هر حال گروهی از دسته های عزادار نمادها و نشانه هائی را در اختیار داشتند که اغلب به آن شناخته می شدند. علم، کتل، توغ جریده یا جریته، شش گوشه، نهر علقمه، شط فرات و نخل از جمله نمادهایی هستند که در پیشاپیش هیات عزادار نشان می شدند.

بنا بر سنتی دیرینه و نوبت از پیش تعیین شده تقریبا تمام دسته های عزاداری در یکی از روزهای دهه اول ماه محرم با تشریفات و برنامه ریزی قبلی به بازار شهر رفته به عزاداری می پردازند. که رفتن دسته عزاداری به بازار با همیاری و کمک چند دسته همجوار که حالت رقابتی در بین آنها نباشد صورت می پذیرد.

معمولا رسم بر این است که شب قبل از روز بازار هیات ها در پی دعوت به حسینیه هیات کمک خواه رفته تا بتوانند ۱ روز بازار با آن همنوا و هماهنگ شوند که در پایان مراسم شب و نیز مراسم عزاداری روز بازار با شام و ناهار از عزاداران پذیرایی می شود. ورود دسته ها به بازار از سمت دروازه دولت و بازار مسگرها و سمت پا نخل و بازار گذرنو است که پس از طی کردن بازار و بازارچه ها در تیمچه (امین الدوله) مراسم را ختم می کنند.

اولین دسته عزاداری که به بازار می رود، دسته ای است به نام «چاووش عزا» که در آخرین روز ذیحجه یعنی یک روز قبل از شروع ماه محرم به بازار شهر می آید و مردم را از فرا رسیدن ماه محرم مطلع ساخته و نیز کسبه ها و بازار را از جهت استقبال از هیات دستجات عزادار آماده می کند. اکثر اعضا این هیات مداحان اهل بیت (ع) هستند که هر کدام در مسیر راه اشعاری را در رثای امام حسین (ع) و واقعه عاشورا می خوانند. در پیشاپیش آن پیرمرد سالخورده ای که پیراهن ، قبا، عبا و کلاه مشکی به تن می کند و بیرق «سیاه به دوش می گیرد این اشعار را می خواند:
چاووش حزن غم از بیابان کربلا شد قاصد عزای شهیدان کربلا
این ماه منع آب رندان گشته شیعیان از ظلم اهل کوفه به مهمان کربلا
و کمی عقب تر عزاداران مرثیه خوان، این بیت شعر را قرایت می کنند:
محرم شد محفل به روی ناقه ها بسته همه اسباب ماتم را به سوی کربلا بسته
این دسته عزا مربوط به محله پشت مشهد کاشان است، از سمت بازار مسگرها وارد شده در تیمچه امین الدوله مراسم خود را ختم می کنند.
سقاها گروه دیگری از عزاداران هستند که در طول دهه اول ماه محرم بابستن لنگی به کمر و انداختن مشک سقائی به دوش و جام های فلزی به دست در بازار شهر بین عزاداران ظاهر می شوند و به سقایی میپردازند.
تشرف به مسلک سقایی در سنین نوجوانی بر اساس نیت پدر و مادر مبنی بر این که فرزندشان همیشه سالم و تندرست بماند طی مراسمی به تشریفات خاص انجام می گرفته است که شرح آن از حوصله این بحث خارج است. البته در کاشان چهار دسته عزاداری به نام دسته ی سقاها از روز اول تا چهارم محرم به بازار شهر می آیند که ذکر مخصوص آنها دو بیت ذیل است :
ماه عزای خسرو لب تشنگان شد بانک مصیبت بر زمین و آسمان شد
چون خسرو لب تشنگان عزم سفر کرد یکباره اندر راه جانان ترک سفر کرد
دسته های دیگر هم در هنگام ورود به بازار ا شعار خاص خود را می خوانند.