فرمانِ سرود

فقط یک روز از پیام رهبر معظم انقلاب(مدظله‌العالی) به آیین اختتامیه اولین جشنواره ملی و بین‌المللی سرود فجر می‌گذشت که بیانیه‌ای از سوی معاونت پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش و پرورش صادر شد؛ بیانیه‌ای که حاکی از تبعیت سریع و بدون اطاله زمان در اجرای منویات ایشان بود تا ثابت شود که این دولت و این وزارتخانه، علاوه بر تحقق و اجرای بسیاری از امور بر زمین مانده، اولویت خود را پیروی از منویات مقام معظم رهبری و توجه به دغدغه‌های ایشان می‌داند.

واقعیت این است که رهبر معظم انقلاب در بزنگاه‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و... همواره با رهنمودهای داهیانه خود، کشور را از خم راه گذرانده و این حقیقت و واقعیت برکسی پوشیده نیست.

برخلاف جوامع و کشورهای دیگر، در کشور ما مقوله از راهبری فراتر رفته و به اصطلاح کوچه می‌توان گفت، ما وقتی «کار را درآوردیم» که با اقتدا به رهبر انقلاب و پیروی از ایشان، راه را از بیراهه یافتیم و در هر برهه زمانی به بهترین تشخیص‌ها و راهکارها دسترسی داشتیم.

اما این مقدمه از این رو عنوان شد که اهمیت توجه به منویات معظم‌له و معطل نماندن مطالبات ایشان، با روی کار آمدن دولت سیزدهم به دور از شعار و نمایش، در راس امور بوده است و از مقامات و تصمیم‌سازان عالی‌رتبه‌ در کابینه‌ سیدابراهیم رئیسی گرفته تا معاونان و مدیران کل و جزء، بر اهمیت این موضوع واقف و پایبند به آن هستند.

در ساختار نظام آموزشی کشور از همان ابتدای کار، مقام عالی وزارت نه‌تنها در برنامه‌ خویش (که در پورتال این وزارتخانه در دسترس عموم است) بلکه در حوزه عملیاتی، چرخ‌دنده‌های زنگار‌بسته‌ی اسناد تحولیِ ابلاغی و معطل مانده را به حرکت درآورده‌ است.

نکته حائز اهمیت در مجموعه آموزش و پرورش این است که چگونه این میزان از تحول‌خواهی و رفتار جهادگرانه را باید در زیرساخت‌ها و بدنه سیستم نظام تعلیم و تربیت به عنوان بازوهای محرک این عرصه جاری و ساری کرد؟ دیگر اینکه؛ آیا این مهم در بزنگاه کنونی میسر است یا باید در انتظار آن به افق چشم دوخت؟

پاسخ به این پرسش‌ها نیز چندان سخت نیست، چرا که یک نمونه‌ از مدیریت انقلابی و جهادی در نظام تعلیم و تربیت را در راس معاونت پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش و پرورش می‌توان یافت. در این سیستم، اطاله زمان و روی زمین ماندن ابلاغیه‌ها و برنامه‌ها معنا ندارد و البته کسی برای کار و تلاش، الزاما منتظر بخشنامه نیست. اینجا آتش‌به‌اختیاران فرهنگی و تربیتی در لحظه، اقدام و عمل پیشه می‌کنند.

اطاعتِ بی‌معطلی

در فاصله‌ یک روز از پیام رهبر معظم انقلاب اسلامی به آیین اختتامیه اولین جشنواره ملی و بین‌المللی سرود فجر که در آن بر لزوم زبده‌گزینی در محتوای و موضوعات اسلامی-انقلابی سرودها تأکید داشتند، از سوی معاونت پرورشی و فرهنگی آموزش و پرورش نیز بیانیه‌ای صادر شد. اما حساسیت این پیام رهبری چه بود و چرا بلافاصله این بازوی نظام تعلیم و تربیت (معاونت پروشی و فرهنگی) را بر آن داشت که چنین بیانیه‌‌ای صادر کند؟

در متن پیام رهبر انقلاب اسلامی که عصر روز چهارشنبه 21تیرماه 1401 در مراسم اختتامیه جشنواره سرود فجر، قرائت شد، آمده است: «سرود یکی از ظرفیت‌های هنری گرانبها برای گسترش ارزش‌های معرفتی و عملی است. ترکیبِ شعر و صدا و آهنگ در اجرای دسته‌جمعی، راز اثرگذاری استثنایی سرودهای مذهبی و ملّی در همه جای جهان است، و بحمدالله ذوق و سلیقه و هنر ایرانی، در این بخش هم توانسته است کشور عزیز ما را در شمارِ سرآمدان قرار دهد.

اکنون با تشکر از دست‌اندرکاران ترویج سرود، آنان را به زبده‌گزینی در همه‌ی اجزا سه‌گانه‌ی یاد شده و نیز پرهیز از دنباله‌روی‌های زیانبار، و نیز به انتخاب موضوعات ارزشی اسلامی و انقلابی و ملّی توصیه می‌کنم.»

این پیام در اختتامیه اولین جشنواره ملی و بین‌المللی سرود فجر در حالی قرائت شد که قبل از هر نهاد و ارگان دیگری، نخستین واکنش به فاصله‌ی کمتر از یک روز، مربوط به معاونت پرورشی وزارت آموزش و پرورش بود؛ در بیانیه این معاونت آمده است: «اکنون در چهلمین دوره مسابقات فرهنگی هنری معاونت پرورشی وزارت آموزش و پرورش، شاهد حضور ۲۴ گروه سرود برگزیده پسر و ۵۳ گروه سرود برگزیده دختر از میان بیش از ٢۴٠٠ گروه سرود از سراسر کشور هستیم. مرحله نهایی این مسابقات در هفته اول مردادماه برگزار و گروه‌های سرود برتر کشوری معرفی می شوند.

معاونت پرورشی وزارت آموزش و پرورش با توجه به تاکیدات و راهنمایی‌های حکیمانه مقام معظم رهبری در خصوص بهره‌مندی از ابزار هنر و بویژه سرود در فرآیند تربیتی کودکان و نوجوانان، خود را موظف به حمایت همه جانبه از گروه‌های سرود دانش‌آموزی می‌داند و همه دانش‌آموزان را به شرکت گسترده در این فعالیت دلچسب و تاثیرگذار دعوت می کند.»

باقرزاده: هر مدرسه یک گروه سرود و هر استان، سرود مختص خود را خواهد داشت

در همین خصوص اصغر باقرزاده معاون پرورش و فرهنگی وزارت آموزش و پرورش به خبرنگار پانا گفت: «در خصوص پیام مقام معظم رهبری(مدظله‌العالی) به جشنواره سرود فجر، معاونت پرورشی بلافاصله نسبت به صدور بیانیه اقدام کرد. نکته مهم این است که رهبر معظم انقلاب همواره نسبت به مسایل کلان فرهنگی حساسیت و دغدغه داشته‌اند و سیاست‌های اصلی را نسبت به اوضاع و احوال موجود، بیان فرموده‌اند.»

وی افزود: «موضوع هویتی ملی، بحثی است که حضرت آقا چند بار به آن اشاره داشتند. ایشان چندی پیش نیز به مناسبت هفته معلم در 21 اردیبشهت‌ماه تاکید بر تقویت هویت ملی کودکان، نوجوانان و دانش آموزان داشتند و فرمودند: ما بایستی کاری کنیم که دانش‌آموز ما دارای هویت ملی بشود.»

باقرزاده ادامه داد: «اما در خصوص سرود و استفاده از این ظرفیت مناسب برای تربیت کودکان و موقعیتی که خود کودکان دوست دارند با آن ارتباط برقرار کنند، مقام معظم رهبری به آهنگ، متن سرود و محتوای کلام اشاره دقیقی داشتند. هرچند آموزش و پرورش به ویژه معاونت پرورشی و فرهنگی از این موقعیت تربیتی غافل نبوده و برنامه‌هایی از جمله برگزاری جشنواره سرودهای دانش‌آموزی را در دستور کار داشته است اما پیرو فرمایش ایشان، با جدیت بیشتری در این مسیر حرکت می‌کند.»

معاون پرورش و فرهنگی وزارت آموزش و پرورش تصریح کرد: «منتهی به تناسب فاصله گرفتن ما از بچه‌ها به جهت تغییراتی که در رفتارها و ارتباطات آنها به وجود آمده (که غالبا ناشی از پررنگ شدن نقش رسانه و فضای مجازی و عوامل دیگر تربیتی است) شکل و شیوه این دست فعایت‌های پرورشی تا حدودی کم‌رنگ شده و مستلزم بروزرسانی‌است.»

وی خاطرنشان کرد: «سیاستی که معاونت پرورشی دنبال می‌کند، شناسایی مخاطبین جدید، ویژگی‌های جامعه مخاطب (کودکان و نوجوانان) و نیز تاثیر عوامل تاثیرگذار در این مخاطبان است و طبیعا این موارد در طراحی فعالیت‌ها باید در نظر گرفته شود. بنابراین زمانی که مقام معظم رهبری به این مهم اشاره فرمودند، ما مدتی قبل از آن، در حال پیگیری چهلمین دوره مسابقات فرهنگی-هنری بودیم؛ آنهم بعد از دوسال تعطیلی به خاطر شیوع کرونا؛ لذا با تاکید رهبر معظم انقلاب اسلامی برای استفاده بیشتر از این ظرفیت، این موضوع در چهلمین دوره مسابقات سرود برای بهبود و ارتقای مسابقات مدنظر قرار گرفت.»

باقرزاده با بیان اینکه این رویکرد مهم به مرور در برنامه‌های معاونت پرورشی و فرهنگی آموزش و پرورش پررنگ‌تر خواهد شد، افزود: «یکی از برنامه‌های ما در این زمینه، گسترش فعالیت‌های سرود در میان تعداد بیشتری از دانش‌آموزان و مدارس است. برنامه پیش‌رو این است که هر مدرسه یک گروه سرود مختص خود را داشته باشد. همچنین هر منطقه، یک کار جمعی و گروهی خاص خود و هر استان یک سرود متناسب با موقعیت سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و موقعیتی منطقه خود را داشته باشد.»

وی همچنین اضافه کرد: «این طرح زمینه‌ای است تا کودکان با مفاهیم و موضوعات مختلف مربوط به استان خود مطلع باشند و با پشتیبانی این معاونت، شاهد تشکیل یک بانک سرود قوی از نظر محتوا، آهنگ و تنظیم خواهیم بود.»

سرود مثل هوای تازه، مثل هوای بهاری نفوذ می‌کند

امروز بدنه آموزش و پرورش جامعه هدف تولیدات سرود قرار دارد. ما امروز شاهد هستیم که سرود ارزشمندی همچون سلام فرمانده از مدارس فراتر رفته و حتی از مرزهای کشور نیز عبور می‌کند. آنچنان که امروز ممنوعیت‌های حکومتی بسیاری را از سوی رژیم آل‌خلیفه در بحرین و دیگر کشورهای حوزه خلیج‌فارس شاهد هستیم اما به رغم این ممنوعیت‌‌ها، یکی از بهترین و دلنشین‌ترین نسخه‌های عربی سلام فرمانده، مربوط به دانش‌آموزان بحرین است.

در این فرصت لازم است بدانیم رهبر معظم انقلاب اسلامی(مدظله‌العالی) از چه روی، این تولید فرهنگی را استراتژیک و مهم قلمداد می‌کنند.

ایشان پیشتر در دیدار جمعی از شاعران و اهالی فرهنگ و ادب به تاریخ 31 خرداد ماه 1395 فرموده بودند: «فرض کنید اگر ما یک سرود مناسبی مناسب با وضع زمان داشته باشیم که این را جوانها در اردوها بخوانند.. اینها خیلی چیزهای مهمّی است، اینها تکرار معارف و گسترش دادن معارفی است که ما احتیاج به گسترش آنها داریم. سرود این کار را میکند و زود هم اثر میگذارد. فرهنگ‌سازی میکند؛ یکی از خصوصیّات سرود این است که در جامعه فرهنگ‌سازی میکند و سطح هم نمی‌شناسد؛ یعنی از سطوح بالای معرفتی و علمی و مانند اینها تا سطوح عامّه‌ی مردم همه را با سرعت فرا میگیرد.»

رهبر انقلاب در همان دیدار تاکید کردند: «سرود مثل هوای تازه، مثل هوای بهاری نفوذ میکند؛ هیچ لازم نیست وادار بشوند کسانی که آن را ترویج کنند، تقریظ بنویسند، شعر بگویند؛ نه، خود سرود وقتی که خوب تنظیم شد [اثر میکند]. ما این را امروز کم داریم؛ امروز به نظر میرسد که ما به این احتیاج داریم.»

قابلیت سرود برای بازگو شدن احساسات جمعی و ملی

اما سرود از جمله تولیدات فرهنگی-هنری‌ است که قابلیت فوق‌‌العاده‌‌ای برای بازگو کردن احساسات جمعی و ملی یک ملت دارد. به‌طور طبیعی سرود با حماسه و مسائل اجتماعی و جمعی همراه است و در عرصه‌‌های گوناگون زندگی اجتماعی ورود پیدا کرده است. سرود می‌‌تواند در سطح یک ناحیه و کشور رواج یابد و به زبان حال و شعار یک ملت بدل شود. در تاریخ مشاهده می‌‌کنیم که در جنگها، شعارهای جنگی به‌ شکل کوتاه، ساده و قابل تکرار خوانده می‌‌شده است. در آیین های مذهبی نیز سرود فراوان وجود دارد. به‌طور مثال، در اسلام و در مراسم حج، سرود جمعی «لبیک اللهم لبیک» را داریم که همه‌ حجاج آن را با هدف قرب الهی و با شکوه خاصی هم‌خوانی و تکرار می‌‌کنند.

تجربه سرود در دهه اول انقلاب

تجربه‌ سرود انقلاب اسلامی به‌ ویژه در دهه‌ اول انقلاب، بسیار گران‌بها و تأثیرگذار است. برای ادامه‌ این راه ما نیاز داریم که سرود انقلاب اسلامی ایران به‌ شکل دقیق و علمی تشریح و تدوین شود.
تردیدی نیست که در این فقره نیز بار دیگر رهبر انقلاب با بینش درست و تشخیص دقیق، به لزوم تولید و انتشار سرودهای انقلابی برای صدور مفاهیم متعالی انقلاب اسلامی تاکید دارند.
این گزارش را با بیانات ایشان در خردادماه 1401 در حرم مطهر و به مناسبت سی و سومین سالگرد ارتحال بنیان‌گذار انقلاب اسلامی به پایان می‌رسانیم که فرمودند: «شما ببینید در همین سرودی که این روزها پخش شده که اظهار ارادت به ولیّ‌امر، ولیّ‌عصر (عجّل‌الله تعالی فرجه الشّریف و روحنا فداه) و سلام به حضرت بقیّة‌الله است، مردم چه کار دارند میکنند؛ چه اظهار شوقی، چه همراهی‌ای، چه اظهار ارادتی! پیر، جوان، نوجوان، کودک، زن، مرد، همه، در سرتاسر کشور، در تهران یک جور، در مشهد یک جور، در اصفهان یک جور، در یزد یک جور، در شهرهای مختلف یک جور.»

* محمد دانشور؛ خبرنگار گروه آموزش و پرورش