اهداف راهبردی ترکیه در بحران اوکراین

جنگ در اوکراین بار دیگر نشان داد که ترکیه شریکی دشوار، اما در عین حال ضروری برای غرب است.

این کشور به‌عنوان حاکم تنگه بسفر، دسترسی به دریای سیاه را کنترل می‌کند. پس از آغاز جنگ، اردوغان، رئیس جمهور ترکیه با استناد به کنوانسیون مونترو، عبور کشتی‌های نیروی دریایی طرف‌های متخاصم در دریای سیاه را ممنوع کرد. در همان زمان، او از ارتباطات خود در کی‌یف و مسکو استفاده کرد تا به‌عنوان یک میانجی درگیر موضوع شود. آنکارا اکنون نیز نقش مهمی در مبارزه برای رفع محاصره دریایی روسیه ایفا می‌کند.

سفر اخیر سرگی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، به آنکارا نشان داد که هنوز راه زیادی تا رسیدن به توافق وجود دارد. اگرچه مسکو آشکارا مسئول محاصره بنادر اوکراین است و لاوروف اوکراینی‌ها را به‌دلیل عدم امکان صادرات غلات خود سرزنش می‌کند، اما با وجود اینکه هیچگونه پیشرفتی وجود نداشته، واضح است که بازگشایی بنادر، پاکسازی مین‌های دریایی در سواحل و اسکورت کشتی‌های باری در دریای سیاه تنها با همراهی ترکیه امکان‌پذیر است.

اهمیت دریای سیاه و کنترل منطقه به‌عنوان تنها دریایی که آمریکا در آن حوزه نفوذ ندارد و نقش ترکیه به‌عنوان ضامن امنیت و ضامن اجرای پیمان «مونترو» آشکار می‌شود. ترکیه تنها کشور عضو ناتو است که هم نیروی دریایی مورد نیاز برای تامین امنیت بنادر اوکراین و هم حق نگه داشتن ناوگان بزرگ‌تر در دریای سیاه را برای مدت طولانی‌تر دارد، زیرا طبق کنوانسیون مونترو کشورهای غیر همسایه مانند آمریکا فقط اجازه دارند واحدهای دریایی کوچک‌تر، آن‌هم به‌صورت موقت به این منطقه اعزام کنند؛ بنابراین ترکیه به‌دلیل موقعیت جغرافیایی خود یک شریک کلیدی برای ناتو است.

کشورهای ناتو دوباره به اردوغان نیاز پیدا کرده‌اند، همانطور که در خصوص درگیری سوریه و بحران پناهجویان چنین بود. رئیس جمهور ترکیه ابایی ندارد که از این موقعیت ویژه در جهت منافع خود استفاده کند. این امر به‌ویژه در موضوع پیوستن سوئد و فنلاند به ناتو مشهود است و اردوغان هفته‌ها است که مانع از این امر شده است تا بتواند از شرکای اروپایی خود امتیاز بگیرد.

اردوغان آشکارا امیدوار است که از موقعیت فعلی خود برای دریافت چراغ سبز مسکو و واشنگتن برای حمله جدید علیه کردهای سوریه پس از عملیات سال‌های 2016، 2017 و 2019 استفاده کند. اگر محاصره دریایی برداشته شود، روس‌ها هزینه گزافی خواهند داد. آن‌ها تنها در صورتی با حمله ترکیه به سوریه موافقت خواهند کرد که آنکارا در سایر موارد با آن‌ها همراهی کند.

زمانی که اسکاندیناویایی‌ها به ناتو بپیوندند، اردوغان قطعا امتیازاتی را از شرکای ناتو دریافت خواهد کرد، اما انتظار می‌رود جایگاه خود را به‌عنوان میانجی در موضوع اوکراین از دست بدهد. در سال‌های اخیر، ارودغان هرگاه احساس کرده آغاز درگیری، حتی با نزدیک‌ترین شرکای تجاری، برایش مزیتی خواهد داشت، از درگیرشدن خودداری نکرده و از موقعیتش برای امتیاز گرفتن استفاده کرده است.

مهم‌ترین دستور کار میان ترکیه و روسیه طی دو ماه اخیر انتقال شرکت‌های روسی از اروپا به استانبول بوده است. طبق اطلاعات موجود 43 شرکت از جمله گازپروم و الیگارش‌های روس مراکز خود در اروپا را به استانبول انتقال خواهند داد. انتظار می‌رود این روند از ماه ژوئیه آغاز شود.

بحران اوکراین بر روی منافع اقتصادی ترکیه اثرگذار بوده است. با توجه به اینکه برخی از کالاهای اساسی ترکیه از کشور روسیه و اوکراین تامین می‌شود؛ این بحران در وضعیت تورمی ترکیه تاثیرگذار بوده و تورم در این کشور به‌خاطر کمبود برخی از کالاها که از اوکراین و روسیه وارد می شده ، افزایش داشته است. روابط قوی اقتصادی و سیاسی اردوغان با مسکو و کیف در سال های اخیر، ترکیه را در موضع حساسی در واکنش به اشغال اوکراین توسط روسیه قرار داد. یکی از موضوعات مهم برای ترکیه بجث توریسم و گردشگری است. بخش مهمی از توریسم ترکیه را اتباع روسیه و اوکراین تشکیل می‌دهند و اکنون به‌خاطر این بحران، میزان توریست در این کشور کاهش پیدا کرده و این دومین ضربه مهمی است که طی سال‌های اخیر به توریسم ترکیه وارد کرده است.

ترکیه بهبود روابط با اوکراین را راهبردی و آن را یک منبع احتمالی فناوری و دانش برای صنعت دفاعی رو به رشد خود می‌داند. ترکیه به‌عنوان یکی از اعضای پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) در سال‌های اخیر به‌عنوان یکی از حامیان اصلی اوکراین ظاهر شده است و دهها فروند از پهپادهای 2 TB را به این کشور فروخته است.اوکراین سال گذشته برای اولین بار از این پهپادها در منطقه «دونباس» استفاده کرد. صادرات هواپیماهای بدون سرنشین ساخت ترکیهSİHA- – به اوکراین برای ترکیه اهمیت بالایی دارد.

یکی از موضوعات اصلی نشست اخیر وزرای خارجه روسیه و ترکیه در آنکارا «کریدور غله» بود. ترکیه و روسیه به‌منظور تشکیل کریدور امن برای انتقال غلات اوکراین به بازارهای جهان از طریق دریای سیاه، یک قدم دیگر به یکدیگر نزدیک شدند. بیش از 20 میلیون تن غله که قرار است در بازارهای جهانی عرضه شود، در اوکراین محصور مانده است. اوکراین در دوران صلح بیش از 50 درصد از صادرات خود را از طریق بندر «اودسا» که بزرگ‌ترین بندر در دریای سیاه است، انجام می‌داد. ترکیه مدعی است در حال انجام مطالعات فنی و مذاکره برای حل بحران غلات است. این مطالعات شامل پاکسازی مین‌ها توسط اوکراینی‌ها، اسکورت کشتی‌ها توسط روس‌ها پس از خروج از بندر تا ورود به محوطه تجمع از طریق کریدورهای مشخص، پاکسازی مین‌های احتمالی و سپس تأمین امنیت ناوبری کشتی‌هااز سوی ترکیه است.

اردوغان بزودی با رئیس جمهور روسیه و رئیس جمهور اوکراین درباره ایجاد کریدور مربوط به گذرگاه دریایی برای انتقال غلات گفتگو کند. البته اوکراین هر توافقی میان روسیه و ترکیه در خصوص صادرات غلات را در صورتی که منافع اوکراین را در نظر نگرفته باشد، رد می‌کند. آمریکا و متحدانش روسیه را به مسدود کردن بنادر اوکراین در سواحل دریای سیاه و جلوگیری از صادرات مواد غذایی و غلات به بازار جهانی متهم می‌کنند، که روسیه آن را اساسا رد می‌کند.

ترکیه به‌عنوان دومین ارتش بزرگ ناتو بعد از آمریکا قصد دارد از این وضعیت به نفع اهداف راهبردی خود بهره ببرد. این به‌معنای آن است که ترک‌ها نه تنها به یکی از فعال‌ترین جبهه‌های حمایت از اوکراین تبدیل شده‌اند، بلکه از این طریق نقش پررنگ خود به‌عنوان نگهبان دروازه‌های جنوبی ناتو را نیز برجسته می‌کنند. ترکیه در جریان این بحران به‌دنبال کسب پرستیژ منطقه‌ای و بین‌المللی است و می‌خواهد نقش خود را در این عرصه تقویت کرده و از بحران اوکراین در راستای منافع خود استفاده کند و تلاش دارد روسیه و اوکراین را به یکدیگر نزدیک کند. کشورهای اروپایی به‌خاطر مواضع جانبدارانه‌ای که در جریان بحران اتخاذ کرده‌اند، از ظرفیت میانجیگری برخوردار نیستند ولی ترکیه با توجه به نوع سیاست خارجی‌اش این امکان برایش فراهم است. در شرایط کنونی، ترکیه به در پیش گرفتن سیاست «موازنه­ مثبت» در این بحران ادامه خواهد داد.

*تحلیلگر مسائل بین‌الملل

منبع: شورای راهبردی آنلاین