دکتر امیر صدری*
ارزش اطلاع‌رسانی در تحقیقات علمی
«[همان که] انسان را از علق به‌وجود آورد. بخوان در حالی که پروردگارت کریم‌ترین [کریمان] است. همان که به‌وسیله قلم آموخت، [و] به انسان آنچه را نمی‌دانست تعلیم داد.» (سوره علق)
پروردگار انسان را آفرید و به او علم و دانش آموخت و این علم می‌تواند نجات بخش انسان باشد، همانگونه که تاکنون بارها به کمک انسان آمده و آخرین آنها درخصوص کرونا است که شاید زودتر از تصور خیلی‌ها واکسن‌هایی برای بیماری ساخته شد که اگرچه تأثیرگذاری آنها آنگونه که دوست داریم و ایده‌آل ما است، نیست، اما آشکارا درخصوص کاهش موارد بستری بیمارستانی و بخصوص مرگ و میر ناشی از بیماری نقش مؤثری داشته‌اند.
یکی از موضوعات بسیار مورد بحث این روزها بحث میزان مؤثر بودن واکسن‌ها و مطالعات گوناگون انجام شده پیرامون آنها در کشورمان و نتایج کاملاً متفاوت دو بررسی بالینی موسوم به شیراز و اصفهان است که نتایج آنها نه در سطوح و جوامع تخصصی که در سطح عمومی و آن هم به‌صورت غیررسمی، منتشر شده و حواشی زیادی را رقم زده است.
واقعیت این است که طبیعت مطالعات بالینی همین است که نتایج متفاوت را رقم بزند، در زمان‌های مختلف، در مکان‌های مختلف و با انسان‌هایی متفاوت و با تعداد نمونه‌های مختلف، قطعاً نتایج متفاوتی رقم خواهد زد.
محال است دو مطالعه بالینی درخصوص یک موضوع واحد نتیجه یکسان داشته باشند و البته این را هم باید در نظر گرفت که مطالعات بالینی عموماً براساس یک بازه و یک فاصله عددی نتایج خود را محاسبه می‌کنند و طبیعی است که احتمال خطا در بروز محاسبات بخصوص در مطالعات کوک بالاتر هم هست و نتایج متفاوت و حتی کاملاً مغایر هم نمی‌تواند ردکننده یا تقویت کننده بر له یا علیه یک فرضیه یا یک سؤال علمی باشد که مطالعه بالینی برای رد کردن یا تأیید آن انجام شده است.
اما آنچه درخصوص مطالعات اخیر حائز اهمیت بود نحوه انتشار خبر آن ناشی از یک نامه بود که در فضا مجازی منتشر شد و به تبعات شاید غیرقابل کنترلی انجامید، در جامعه‌ای که بشدت ملتهب و هیجان زده است و شبه علم و خرافات در آن وجود دارد و گاه رواج آنها در سطح جامعه اهالی علم و عمل را شگفت زده می‌کند، انتشار نتایج هر مطالعه علمی باید با دقت و ظرافت صورت گیرد تا نتایج احتمالی آن مطالعه مورد سوءاستفاده فرصت طلبان و علم‌ستیزان قرار نگیرد.
در همه مراجع و مجامع علمی جهان انتشار نتایج تحقیقات و پژوهش‌ها و اکتشافات و دستاوردها پیرو آیین‌نامه‌ها و ضوابط و اصطلاحاً پروتکل‌های خاص است و باید از مجاری مشخص و توسط افراد مشخص انجام شود اما در کشورمان مکرراً شاهد هستیم که افراد مسئول (و حتی غیرمسئول) شاید از روی شتابزدگی (و شاید از سوی میل به مطرح شدن یا عوامل دیگر) نتایج و حتی گاه نتایج مطالعات نیمه کاره و پایان نیافته، را منتشر می‌کنند و رسانه‌ها هم که عموماً رسانه‌های غیرتخصصی هستند بدون رعایت ظرایف و قواعد مطالعات از این نتایج گاه چنان خبرسازی‌های جنجالی می‌کنند که دیگر به هیچ وجه نمی‌توان واقعیت را در میان هیاهوهای ایجاد شده مطرح و اطلاع‌رسانی کرد و سره را از ناسره جدا کرد و اطلاع‌رسانی درست و بایسته را در این خصوص انجام داد.
انجام مطالعات و پژوهش‌های علمی بسیار مهم هستند اما نحوه و چگونگی اطلاع‌رسانی درخصوص نتایج و دستاوردها و شرایط انجام مطالعه هم شاید به اندازه خود مطالعه مهم باشند.
*مدیر روابط عمومی نظام پزشکی تهران بزرگ
منبع: ایران
ارسال دیدگاه