سه‌گانه «وزارت ارشاد»، «ساترا» و «سامانه الماس»
سرنوشت مجوز نمایش‌های خانگی در دولت سیزدهم
وزیر ارشاد به دنبال پس گیری اعتبارش از ساتراست/ چگونه دولت دوازدهم بازی نمایش خانگی را به صداوسیما باخت/ صداوسیما شورای محتوایی صدور مجوز تولیدات حرفه‌ای را جایگزین ساترا می‌کند
تهران (پانا) – درحالیکه در دولت گذشته اختیار صدور مجوز برای سریال‌های نمایش خانگی از وزارت ارشاد گرفته شد و به ساترا واگذار شده بود، با روی کار آمدن دولت سیزدهم و هم‌زمانی آن با اتمام کار ریاست سازمان صداوسیما، زمزمه‌هایی درباره اتمام مأموریت ساترا به گوش می‌رسد و در این روزها صداوسیما نهاد سومی با عنوان «شورای محتوایی صدور مجوز تولیدات حرفه‌ای» را سرتیتر رسانه‌ها قرار داده است که مدعی است مسئولیت صدور مجوز سریال‌های نمایش خانگی بر عهده اوست.
در روزهای اخیر صحبت‌های یکی از اعضای کمیسیون فرهنگی مجلس درباره احتمال یا لزوم ایجاد تغییر در نهاد ناظر بر شبکه نمایش خانگی شایعات زیادی را در فضای مجازی و البته رسانه‌های رسمی کشور به وجود آورده است.
مجلس در زمین وزارت ارشاد بازی خواهد کرد؟
«سید علی یزدی‌خواه» عضو کمیسیون فرهنگی مجلس با اعلام نارضایتی از عملکرد ساترا در گفت‌وگو با خبرگزاری خانه ملت گفته بود: «موضوع نظارت بر شبکه نمایش خانگی از چندین سال قبل محل اختلاف بین وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و صداوسیما بود. به علت ضعف مفرط نظارت‌ها در دولت دوازدهم در کمیسیون فرهنگی تصمیم‌گیری شد نظارت بر VODها به ساترا (سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر در فضاى مجازى) زیر نظر صداوسیما واگذار شود.» وی با اشاره به اظهارات وزیر ارشاد دولت سیزدهم مبنی بر ضرورت بازگشت نظارت بر شبکه نمایش خانگی از ساترا به وزارت فرهنگ و ارشاد، اضافه کرد: «این موضوع که مطالبه سینماگران نیز است مجدد در دستور کار کمیسیون فرهنگی قرار می‌دهیم.»
وزیر ارشاد به دنبال پس گیری اعتبارش از ساتراست
محمدمهدی اسماعیلی در حاشیه آیین بازگشایی هنرستان‌های هنرهای زیبای کشور در جمع خبرنگاران تأکید کرده بود که سازمان سینمایی مسئولیت صدور مجوز VOD ها را بر عهده دارد و برخی دیگر از دوستان، برخی از این مجوزها را در دست دارند که باید از این حال دربیاید. اسماعیلی گفته بود: «ما طی روزهای اخیر با شورای عالی فضای مجازی، دوستان در مجلس شورای اسلامی، سازمان صداوسیما در هفته اخیر گفت‌وگوهای خوب و فشرده‌ای داشتیم و کار در حال جمع‌بندی است که به‌زودی در مراکز قانونی تصمیم‌گیری این ماجرا اتفاق می‌افتد. قطعاً ما معتقد هستیم که جایگاه نظارتی و شأن وزارت فرهنگ‌واره اسلامی در مسیری که تا به امروز ادامه داشته باید ادامه پیدا کند و اگر ابهامی در این زمینه هست و مسائل جدیدی پیش‌آمده که نیازمند تصمیم‌گیری جدید است باید با رعایت قوانین و رویه‌های موجود تصمیم‌گیری شود.»
چگونه دولت دوازدهم بازی نمایش خانگی را به صداوسیما باخت
در روزهایی که سریال سازی در صداوسیما به قهقرا رفته بود، سریالی با عنوان «شهرزاد» فرصتی برای آشتی دادن مردم با سریال‌های ایرانی شد و از آن زمان شاهد اقبال فیلم‌سازان و کارگردان‌های شناخته‌شده برای ساخت سریال‌های نمایش خانگی در بستر پلتفرم‌ها بودیم. سریال‌هایی که دیگر محدودیت‌ها و ممیزی‌های به‌شدت سختگیرانه صداوسیما را نداشت. کم‌کم با گسترش فعالیت‌پلتفرم‌ها و افزایش تولیدات آن‌ها عده‌ای به مخالفت با سازمان سینمایی وزارت ارشاد به بهانه ترویج بی‌بندوباری پرداختند و این سازمان را متهم به استیصال در دایره نظارت کردند. اوج این مسئله از پخش جنجالی سریال ممنوعه شروع شد. پخش این سریال دامنه وسیع و گسترده‌ای از انتقاد و التهاب رسانه‌ای را آفرید، اما سازمان سینمایی با وعده اصلاح قسمت‌های بعدی را می‌داد و کارگردان با توجیه متنبه‌شدن شخصیت‌ها تا حدودی مانع توقف سریال شد.
اعتراض به کیفیت بسیار نازل سریال دل، شباهت محتوای اغلب مجموعه‌های نمایشی به سریال‌هایی که عمدتاً تولید کشور ترکیه بودند کار را به‌جایی رساند که در تیرماه 1399 «بهمن حبشی» مدیرکل دفتر نظارت بر تولید فیلم سازمان سینمایی، از توقف صدور مجوز تولید سریال‌های نمایش خانگی خبر داد و درنهایت در پاییز سال 99 مجوز ساخت و نمایش سریال‌ها از عهده سازمان سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی خارج شد و این وظیفه بر عهده ساترا قرار داده شد.
با تأکید قوه قضاییه بر این موضوع، نقش ساترا بیش از همیشه پررنگ و جدی گرفته شد و در واقع اعلام شد از این پس همه رسانه‌ها زیرمجموعه صداوسیما محسوب می‌شوند و با مجوز و نظارت آن‌ها باید صوت و تصویر منتشر کنند و اگر صداوسیما تشخیص دهد این محتوا مناسب نیست، باید محتوایشان را نیز حذف کنند. این در حالی است که رسانه‌ها در فرآیندی تحت نظر وزارت فرهنگ و ارشاد فعالیت می‌کنند و اساساً انتشار صدا و تصاویر در ماده یک قانون مطبوعات مصوب 1388 مجلس شورای اسلامی، جزو تعریف رسانه‌ها آمده است.
مروری بر تاریخچه «ساترا»
رئیس سازمان صداوسیما در شهریورماه سال 1394 بر اساس ابلاغیه‌ای که توسط رهبری به ریاست جمهوری و رئیس مرکز ملی فضای مجازی ارسال‌شده، سازمانی را تشکیل می‌دهد به‌عنوان سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی که به‌اختصار «ساترا» شناخته می‌شود. این سازمان تا یکی دو سال ابتدایی راه خود چندان نقش مؤثری نداشت چراکه مسئولیت IPTV ها یا همان تلویزیون‌های تعاملی بر عهده معاونت مرکز فضای مجازی صداوسیما بود و هنوز دقیقاً مشخص نبود که ساترا برای چه به وجود آمده است.
در سال 96 ورق برگشت و فعالیت ساترا بیشتر از پیش به چشم آمد. ساختمان از کار افتاده سروش سیما (متعلق به صداوسیما) بازسازی شد و تابلویی تحت عنوان طولانی «سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی» روی آن نقش بست تا مشخص شود که مقر جدید ساترا اینجاست. سازوکار این ساختمان ده طبقه که در جوار مترو مفتح قرار دارد به‌تدریج مشخص‌تر شد و در بهار سال 97 بود که مجلس با تصویب لایحه‌ای؛ حیطه قدرت و اختیار این سازمان را به‌طور شفاف معین ساخت. طرح کمیسیون فرهنگی مجلس به این صورت بود که کلیه امور صوت و تصویر در فضای مجازی یا همان سازمان ساترا را معرفی کرد و به بیانی دقیق‌تر اعلام شد که مرجع تصمیم‌گیری درباره صوت و تصویر فراگیر این نهاد است.
«لطف‌الله سیاهکلی» اولین مدیرعامل این سازمان محسوب می‌شود؛ سیاهکلی کار خود را با ریاست مرکز بسیج زنجان آغاز کرد و سپس هشت سال مدیرکل صداوسیما مرکز چهارمحال بختیاری و پس‌ازآن مدیریت صداوسیما زنجان را بر عهده گرفت. او سپس به سمت قائم‌مقام معاون توسعه و فناوری رسانه ملی نائل شد و بعدازآن مدیریت سروش رسانه را بر عهده داشت؛ مرکزی که خودش از وزارت ارشاد برای پخش آثار صداوسیما در قالب VHS و CD اجازه می‌گرفت. سیاهکلی سمت‌هایی چون عضو هیئت امناء بنیاد بازی‌های رایانه‌ای و نایب‌رئیسی اتحادیه رادیو و تلویزیون‌های اسلامی جهان اسلام را نیز بر عهده داشت و پس‌ازآنکه معاونت رسانه‌های نوین و مجازی سازمان صداوسیمای کشور به او واگذار شد؛ ریاست ساترا را بر عهده گرفت.
سید صادق امامیان، رییس ساترا می‌شود
دوازدهم آذرماه سال 97 سیاهکلی از این سازمان رفت و به‌جای او «سید صادق امامیان» کنترل امور را بر عهده گرفت. امامیان مدیر اندیشکده مطالعات حاکمیت و سیاستگذاری دانشگاه صنعتی شریف بوده و عضو بنیاد ملی نخبگان کشور نیز به شمار می‌رود. با ورود امامیان کار ساترا جدی‌تر از همیشه شد و او درباره اهمیت ساترا و چرایی به وجود آمدنش چنین نظری را ارائه داد: «سازمان صداوسیما طبق قانون اساسی به مسئول کلیه امور صوت و تصویر مربوط است و وقتی سازمانی را به‌عنوان تنظیم‌گر ایجاد می‌کنیم و بخشی از اختیارات سازمان صداوسیما را استفاده می‌کند، باید در آن سازمان شکل بگیرد و دوم اینکه حمایت‌های تکنیکی و فنی و زیر‌ساخت‌هایی که سازمان بزرگ صداوسیما دارد که می‌تواند در اختیار تنظیم‌گر قرار بگیرد. تنها نگرانی و نکته‌ای که وجود دارد اینکه تضاد منافع صورت نگیرد که با توجه به اینکه در امور سازمان صداوسیما مشارکت و وظیفه‌ای را نداریم این تضاد شکل نمی‌گیرد.»
در زمان ریاست امامیان، وزارت ارشاد از اعطای مجوز به VOD ها کنار گذاشته شده و با یک توافق دوجانبه، مجوز VOD ها توسط ساترا صادر شد. همچنین بسته شدن سایت‌های دانلود فیلم در زمان ریاست او رخ داد که قرار شد این سازمان مجوزهای لازم به سایت‌های دانلود را اعطا کند و این حواشی در دوران ریاست وی همچنان ادامه دارد و شنیده‌ها حکایت از این دارد که بعد از توافقات اولیه ساترا و چند بازیگر اصلی VOD کشور، قرار است مجوزهای آنان نیز توسط ساترا صادر شود و این یعنی سیطره صداوسیما روی VOD ها.
صداوسیما شورای محتوایی صدور مجوز تولیدات حرفه‌ای را جایگزین ساترا می‌کند
در حاشیه‌هایی که این روزها برای ساترا به وجود آمده است و موضوع صدور مجوز نمایش‌های خانگی توسط این نهاد زیر سؤال رفته است، صداوسیما نهاد موازی دیگری را علم کرده است تا همچنان این حق را برای خود حفظ کند. بعد از حاشیه‌هایی که برای صدور مجوز سریال‌های خانگی در یکی دو سال اخیر به وجود آمد و ساترا بخشی از این مجوزها را به عهده گرفت حالا صداوسیما در رأس کار قرارگرفته است و مسئولیت‌های جدیدی را تعریف کرده است. سامانه الماس تازه‌ترین مسیر برای دریافت مجوز سریال‌های خانگی است. این مجوز از طریق «شورای محتوایی صدور مجوز تولیدات حرفه‌ای» انجام می‌شود و بر این اساس ابتدا طرح‌ها ارائه شده و سپس مورد ارزیابی قرار می‌گیرند.
سید غلامرضا میرحسینی که در کارنامه خود مدیریت شبکه سه و رادیو ورزش را بر عهده داشته است و غیر از این‌ها سال‌ها در صداوسیما در سمت‌های مختلف مشغول به کار بوده است دبیر این شوراست. با روی کار آمدن دولت جدید بسیاری تصور کردند که ممکن است مسئولیت صدور مجوزهای سریال‌های خانگی به ارشاد بازگردد اما سید غلامرضا میرحسینی که دبیری شورای جدیدی زیر نظر ریاست صداوسیما را بر عهده دارد معتقد است؛ طبق قانون این مسئولیت همچنان با صداوسیماست و مجوز از هیچ نهاد دیگری به رسمیت شناخته نمی‌شود.
ارسال دیدگاه