سهم کشورها در حفاظت از لایه «اُزن»؛ ایران چه سهمی دارد؟

۱۶ سپتامبر هر سال روز جهانی لایه اُزن است. لایه‌ای که با جذب پرتو فرابنفش خورشید موجب ادامه زندگی بر روی کره زمین می‌شود و نابودی آن به منزله نابودی حیات انسان‌هاست. مریم حسنی، کارشناس مسئول بخش قوانین و مقررات دفتر حفاظت از لایه اُزن سازمان حفاظت محیط زیست در آستانه روز جهانی حفاظت از لایه اُزن در گفت‌وگو با پانا با اشاره به اهمیت لایه اُزن اظهار کرد: «لایه اُزن یک سپر محافظتی است که زمین و موجودات روی زمین را از اشعه ماوراء بنفش خطرناک خورشید حفظ می‌کند و می‌توانیم بگوییم که انرژی خورشید و لایه اُزن به نوعی لازم و ملزوم یکدیگر هستند. اگر لایه اُزن نباشد زندگی هم نیست و این اهمیتی که لایه اُزن برای زندگی موجودات زمین دارد باعث شده تا دو معاهده بین المللی کنوانسیون وین و معاهده مونترال شکل بگیرد.»

کارشناس مسئول بخش قوانین و مقررات دفتر حفاظت از لایه اُزن افزود: «کنوانسیون وین و معاهده مونترال به عنوان مهم‌ترین معاهده زیست محیطی بین‌المللی بالاترین میزان مشارکت را داشته است و ۱۹۸ کشور به عضویت این معاهده و کنوانسیون رسیده‌اند و فعالیت‌های خود را شروع کردند که نشان دهنده اهمیت لایه اُزن است و در این زمینه روز ۱۶ سپتامبر(25 شهریورماه) به عنوان روز حفاظت از لایه اُزن نامگذاری شده است.»

چه عواملی منجر به تخریب لایه اُزن می‌شود

وی در پاسخ به این سوال که چه عواملی منجر به تخریب لایه اُزن می‌شود، گفت: «هنگامی که دانشمندان در دهه ۱۹۷۰ فهمیدند لایه اُزن در حال تخریب است، ابتدا فکر می‌کردند عامل اصلی آن شاید اکسیدهای نیتروژنی باشد که به‌خاطر پروازهای مافوق صوت منتشر می‌شود اما در سال 1974 به این نتیجه رسیدند که یکسری مواد باعث تخریب لایه اُزن می‌شود و هنگامی که انرژی خورشید به این مواد می‌تابد، اتم‌هایی آزاد می‌شود که باعث می‌شود چرخه طبیعی تشکیل اُزن دراستراتوسفر(لایه‌ای از هواسپهر است که تا پنجاه کیلومتری زمین ادامه دارد و دومین لایهٔ بزرگ اتمسفر است) را بهم بزند.»

حسنی در ادامه با بیان اینکه 100 نوع مواد، مخرب لایه اُزن هستند، تاکید کرد: «این مواد اصولا کلروفلئور کربن‌ها، هالون‌ها، تتراکلرید کربن، هیدروکلروفلروکربن‌ها و هیدرو برمو کربن هستند که در صنایع مختلفی مثل صنایع سرماساز، تولید فوم و اسفنج، صنایع مصرف کننده، حلال خاموش کننده‌های آتش و مصارف کشاورزی استفاده می‌شوند و جزو عوامل موثر در تخریب لایه اُزن به شمار می‌روند.»

ایران تولید کننده مواد مخرب لایه اُزن نیست

وی خاطرنشان کرد: «ایران تولید کننده مواد مخرب لایه اُزن نیست و فقط این مواد را مصرف می‌کند. میزان سرانه مصرف ایران سه دهم کلیوگرم در سال است و جزو کشورهای بند 5 محسوب می‌شود که دارای معافیت 10 ساله است برای حذف این مواد است. بنابراین ایران هم سهم دارد اما سهمی که کشورهای پر مصرف دارند مسلما بیشتر از ایران است.»

کارشناس مسئول بخش قوانین و مقررات دفتر حفاظت از لایه اُزن درباره موفقیت ایران برای حذف مواد مخرب لایه اُزن نیز گفت: «همه کشورهایی که عضو پروتکل شدند تعهد دارند طبق برنامه زمان‌بندی مشخص، میزان مصرف خود را کاهش دهند و در نهایت به صفر برسانند. ایران هم جزو این کشورها است و تا الان کشور موفقی بوده و همیشه به تعهدات خود عمل کرده است. ایران توانسته برخی مواد مخرب از جمله کلروفلوئوروکربن "CFC" را در بخش آفات غیرقرنطینه‌ای حذف کند و بیش از 35 درصد از هیدروکلروکربن‌ها را تا سال 2020 حذف و به تمام تعهدات خود عمل کرده است.»

دستاوردهای اجرای طرح حفاظت از لایه اُزن در ایران

حسنی در ادامه با اشاره به دستاوردهای اجرای طرح حفاظت از لایه اُزن در ایران گفت:‌ «دستاوردها را می‌توان به دو شاخه تقسیم کرد. یکی پروژه‌هایی است که سرمایه گذاری محسوب می‌شود و در آن حذف فیزیکی مواد مخرب لایه اُزن در واحدهای مصرف کننده دنبال می‌شود که شامل تجهیزات اهدایی و کمک‌های فنی می‌شود. در این بخش توانستیم تاکنون 9 هزار و 800 تُن از مواد مخرب در پروژه‌های مصوب را حذف کنیم. این پروژه‌ها می‌توانند واحدهای تولیدی، تعمیرگاهی یا به نوعی مصرف کننده این مواد باشند.»

وی اضافه کرد: «بخش دوم دستاوردها در قالب تقویت قوانین و مقررات است. در این بخش قوانین و مقررات کنترلی گذاشته شده تا بتوان میزان واردات مواد مخرب لایه اُزن را کنترل و از تجارت غیرقانونی جلوگیری کرد.

کارشناس مسئول بخش قوانین و مقررات دفتر حفاظت از لایه اُزن تصریح کرد: «همچنین همکاری‌های نزدیکی با سازمان‌هایی مثل گمرک، وزارت صنعت، سازمان حفظ نباتات، سازمان فنی و حرفه‌ای و ارگان‌های دیگر صورت گرفته و برنامه تنویر افکار عمومی در قالب برگزاری کارگاه‌‌های آموزشی متعدد برگزار شده است تا بتوان اهداف و تعهدات و عملکردها را در بین سازمان‌ها و بین مردم اطلاع‌رسانی و آموزش دهیم. از طرفی یکی دیگر از فعالیت‌های صورت گرفته، همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی است که در چارچوب اجرای مفاد پروتکل مونترال انجام می‌شود و تبادل اطلاعات بین کشورها است.»

سهم مردم برای حفظ لایه اُزن

حسنی درباره سهم مردم برای حفظ لایه اُزن نیز گفت: «سهمی که مردم دارند این است که در قدم اول از خود محافظت کنند یعنی در ساعاتی که اوج تابش نور خورشید محسوب می‌شود به مدت طولانی در معرض تابش خورشید قرار نگیرند و حتما از وسایل محافظتی استفاده کنند. از طرف دیگر می‌توانند تجهیزاتی (یخچال، وسایل سرمایشی و اسپری‌ها) خریداری کنند که مبتنی بر مواد تخریب کننده لایه اُزن نباشد و این تجهیزات سازگار با لایه اُزن باشد.»