از پاییز سیاه کرونایی تا بسیج فوری نظام سلامت

به‌گزارش ایران،‌ مرگ‌های ناشی از این ویروس به مرز ۶۰۰ نفر در روز رسیده و ظرفیت تخت‌های بستری و آی‌سی‌یو در تمام بیمارستان‌ها اشباع شده و در چنین شرایط ناگواری علاوه بر تخت بستری، اقلام دارویی کرونا نیز کمیاب شده است. با شیوع موج پنجم کرونا از اواسط تیرماه حالا بیمار و بیماری در کشور بیداد می‌کند، ابتلاها خانوادگی شده است و بیماران زیادی در جست‌و‌جوی بیمارستان و دارو سرگردان مانده‌اند. روند تصاعدی مرگ‌های ناشی از ویروس دلتا خانواده‌های زیادی را داغدار کرده و معلوم نیست معادله پیچیده دلتا چه سرنوشت نامعلومی را برای بیش از ۶ هزار و ۵۰۰ بیمار بستری در بخش‌های مراقبت‌های ویژه رقم خواهد زد.

ایران تاکنون با موج‌شکنی‌های پیاپی ویروس کرونا ۵ پیک را پشت سر گذاشته است هرچند که پیک پنجم از تمامی پیک‌ها بدتر بوده، به‌طوری که تمامی ذخایر منابع نظام سلامت رو به اتمام است و کادر درمان که پیش از این تا پای جان ایستاده بودند، حالا کم‌رمق و خسته در حال ارائه خدمات درمانی هستند. ابتلا به ویروس کرونا در بهمن ۹۸ با شناسایی دو مورد بیمار مبتلا در قم تأیید شد و از ۹ اسفند ۹۸ تا به همین امروز خط شیب کرونا بدون هیچ‌گونه سقوط چشمگیری در اوج خودش قرار دارد. در روزهای پایانی اسفند ۹۸ سرعت ابتلا به ویروس کرونا در ایران به ۱۵ تا ۴۵ نفر در ساعت و مرگ مبتلایان به یک تا دو نفر در هر ساعت رسید. این در حالی بود که کادر درمان با دست‌های خالی برای مقابله با ویروس کرونا پا در میدان جنگ گذاشته بودند؛ نه ماسک داشتند نه لباس محافظتی و نه دستگاه ونتیلاتور برای نجات بیماران. همین زمینه و ادامه روند بیماری و افزایش روزانه ابتلا و موارد فوتی منجر به تشکیل ستاد ملی مقابله با کرونا شد و با استفاده از ظرفیت تولید داخلی از اواسط فروردین ماه تولید داخلی ماسک، کیت تشخیص کرونا و دستگاه‌های ونتیلاتور در کشور سرعت گرفت. از سوی دیگر در همان موج اول تصمیماتی از جمله تعطیلی مشاغل گروه دو، سه و چهار بر‌اساس رنگ‌بندی شهرها اتخاذ شد و بجز مشاغل گروه یک مابقی شغل‌ها در تمامی شهرهای قرمز تعطیل شدند. در ادامه برخی فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی که با تجمع همراه بود، متوقف شد. از جمله مراکز آموزش عالی و دانشگاهی، مدارس، مسابقات ورزشی، نمازجمعه و جماعت بتدریج در استان‌های آلوده تعطیل شد تا اینکه در نهایت موج اول از اواسط اردیبهشت ماه فروکش کرد. در مجموع کمترین رکورد ماهانه مرگ‌و‌میر در سال ۹۹ به اردیبهشت ماه ۹۹ تعلق دارد که در حد هزار و ۹۷۴ نفر به ثبت رسید

موج سوم و پاییز سیاه کرونایی
این روند ادامه داشت تا اینکه با بازگشایی دوباره مشاغل و بی‌توجهی به پروتکل‌های بهداشتی در میانه خرداد۹۹، تعداد موارد مثبت روزانه بیماری در ایران به بیشترین حد خود در دو ماه پیش از آن رسید. در ۱۴ خرداد موارد جدید به ۳٬۱۳۴ مورد رسید که ۵۰درصد نسبت به یک هفته قبل از آن افزایش داشت. آمار در ۱۵ خرداد، یعنی یک روز بعد، به بالاترین میزان ابتلا در یک روز در کل دوران شیوع کرونا رسید و موج دوم آغاز شد و تا اواسط شهریور ۹۹ ادامه داشت. در طول این مدت سفرهای تابستانی، بازگشایی مشاغل، دورهمی‌های خانوادگی و برگزاری مراسم جشن و عروسی و عزاداری‌های محرم به وخامت اوضاع افزود. آمار قربانیان در موج دوم با مرز ۳۰۰ فوتی در روز هنوز فاصله داشت اما طولی نکشید که با فاصله اندکی موج دوم به موج سوم گره خورد و این موج آتشین با عنوان پاییز سیاه کرونایی لقب گرفت.

خانواده‌ها و جوانان و سالمندان قربانیان اصلی موج سوم بودند. نصب دستگاه‌های اکسیژن‌ساز و ونتیلاتور همچنین تولید داخلی داروهای ضد ویروسی از جمله رمدسیور و فاویپرایور در موج سوم بار زیادی را از دوش کادر درمان و بیمارستان‌ها برداشت. روند فوتی‌های کرونا در سال ۹۹ نشان دهنده سه موج آماری این متغیر بوده است اما پاییز ۹۹ بالاترین رکورد مرگ‌و‌میر بر اثر بیماری کرونا را در سال پیش به ثبت رساند. بررسی روند فوتی‌های بیماری کرونا تا پایان سال ۹۹ نشان می‌دهد آبان و آذر رکورددار بیشترین میزان مرگ‌و‌میر در ایران بوده‌اند. در همین خصوص تلخ‌ترین روز به ۲۶ آبان ماه با ثبت ۴۸۶ نفر تعلق داشت. گرچه که مهم‌ترین تصمیمات ستاد ملی مقابله با کرونا نیز مربوط به موج سوم بیماری است. آغاز اجرای طرح جامع مدیریت هوشمند کرونا به‌منظور کنترل موج سوم بیماری و «طرح شهید سلیمانی» نام طرح تکمیلی مقابله با ویروس کرونا در این موج آغاز شد که در آن بالای ۱۷ میلیون خانوار غربالگری شدند و این غربالگری توسط بیش از ۴٫۵ میلیون «سفیر سلامت» در ایران اجرا شد. با اجرای طرح جامع مدیریت هوشمند محدودیت‌های کرونا، چگونگی فعالیت مشاغل در شهرهای قرمز، نارنجی و زرد در سه سطح به اجرا درآمد و همچنین برای کاهش بار بیماری و گردش ویروس یک‌سوم کارمندان دورکار شدند و جاده‌ها بسته شد. ردیابی بیماران و انجام تست‌های گسترده و غربالگری بیماران از جمله اقدامات مقابله‌ای بود که به فروکش شدن موج سوم بیماری کمک کرد.

موج چهارم همراه با شیوع ویروس مرگبار انگلیسی
با سپری شدن دو ماه سیاه کرونایی در پاییز ۹۹ کم کم رد پای واریانت بریتانیایی از گوشه و کنار دنیا شنیده می‌شد؛ واریانتی که گفته می‌شد شدت سرایت‌پذیری ویروس را زیاد کرده و علائم بیماری را بدتر کرده است. هرچند در زمستان ۹۹ با تصمیمات جدی ستاد ملی مقابله با کرونا بار بیماری در مراکز درمانی بشدت کاهشی شد اما به‌طور مکرر زمزمه‌های آغاز موج چهارم به دلیل سفرهای نوروزی و افزایش دورهمی‌ها و ساده‌انگاری مردم مدام از زبان مسئولان به گوش می‌رسید. در نهایت زنگ هشدار موج چهارم کرونا با شیوع واریانت بریتانیایی از ۱۶ فروردین ۱۴۰۰ به صدا درآمد و در حالی که سال ۹۹ با ۷ شهر قرمز پایان یافت از نیمه دوم فروردین ماه سال جاری، فقط ۲۳ شهر در وضعیت آبی قرار داشتند و تعداد شهرهای قرمز از اواخر اسفند ۹۹ تا شانزده فروردین ۱۴۰۰ بیش از ۱۰ برابر رشد داشت و به ۸۸ شهر رسید. در کمتر از دو هفته از شیوع واریانت آلفا در بهار ۱۴۰۰ ویروس کرونا از شمال تا جنوب و شرق تا غرب همه جای کشور را درنوردید و تمامی تخت‌های بیمارستانی و آی‌سی‌یو‌ها پر از مریض کرونایی شدند. این‌بار نیز آمار فوتی‌ها که در اواخر زمستان ۹۹ به عدد دورقمی رسیده بود دوباره خیز برداشت و سفرهای نوروزی عملاً کشور را یک بار دیگر به مرگ‌های سه‌رقمی این ویروس مرگبار و موج چهارم کرونا سوق داد. گرچه که در موج چهارم به‌رغم افزایش چند برابری آمار ابتلا نسبت به موج سوم آمار تلفات بیماری نسبت به موج قبلی افزایش نداشت اما وضعیت اپیدمی در خوزستان، هرمزگان و سیستان و بلوچستان، کرمان و بوشهر فوق‌حاد گزارش می‌شد. در این مرحله واکسیناسیون وارد فاز عمومی شده بود ولی خبرها در استان‌های جنوبی و جنوب شرقی به دلیل دسترسی کم به دارو و مراکز درمانی و کاهش شدید پروتکل‌های بهداشتی به عدد ۳۸ درصد منجر به گرفتاری‌های شدید در این استان‌ها شد.

همزمان با بالا رفتن آمار ابتلا به ۲۱ هزار مورد جدید و موارد فوتی به ۳۰۰ نفر الگوهای اپیدمیولوژیک نیز نشان می‌داد شمار بیماران مبتلا به ویروس جهش‌یافته انگلیسی در اکثر استان‌های کشور به طرز چشمگیری افزایش یافته و خیز جدید از بیماری در حال اتفاق است. میزان بستری در بیمارستان‌ها در این موج از مرز ۱۳ هزار نفر عبور کرد و میزان فوتی‌ها در تهران نیز ۵۲ درصد افزایش یافت تا جایی که فروردین ماه تعداد شهرهای قرمز کرونایی به ۲۵۷ مورد رسید. هنوز سه هفته از شروع چهارمین اوجگیری کروناویروس در کشور نگذشته بود که تعداد فوتی‌های روزانه از زیر ۱۰۰ نفر به بالای ۳۰۰ نفر رسید و تعداد مبتلایان روزانه هم نزدیک به چهار برابر شد. مسئولان استانی اعلام کردند وضعیت استان‌های کشور مافوق‌قرمز است و تهران نیز روزهای سیاهی را سپری می‌کرد، گرچه که ساده‌انگاری‌ها و پروتکل‌شکنی‌ها به دلیل برپایی مجالس جشن و عروسی و عزاداری و مسافرت‌ها ادامه داشت. با صعود ترسناک مبتلایان در بسیاری از استان‌ها ظرفیت بیمارستان‌ها تکمیل شد. در تهران نیز با افزایش موارد بستری به ۶ هزار بیمار بیش از ۸۰ درصد تخت‌های بستری بیمارستانی به بیماران کووید۱۹ اختصاص یافت با وجود این تا آخر پیک چهارم هنوز بیماران در راهروهای اورژانس‌ها سرگردان نبودند و داروها نیز کمیاب نشده بود.

موج چهارم دلتا کرونا و شروع واکسیناسیون سالمندان
همزمانی آغاز موج چهارم با شروع فاز دوم سند ملی واکسیناسیون یعنی فاز همگانی موجب شد سالمندان بالای ۶۰ سال حداقل یک دوز واکسن کرونا را تزریق کنند، در این بین همچنین بیش از ۸۰ درصد کادر درمان هر دو دوز واکسن کرونا را دریافت کردند؛ گرچه که با وخامت اوضاع و شیوع واریانت دلتا حتی کسانی که هر دو دوز واکسن کرونا را دریافت کرده بودند نیز مواردی از ابتلای‌شان گزارش شد. بررسی آمار‌های گمرک ایران نشان می‌دهد، تاکنون حدود ۲۱ میلیون دوز واکسن طی ۳۳ مرحله وارد ایران شده است. بر این اساس، تا کنون ۱۴.۵ میلیون دوز واکسن چینی سینوفارم، نزدیک به سه میلیون دوز واکسن ژاپنی طی سه مرحله و همچنین ۱.۴ میلیون دوز واکسن آسترازنکا (کواکس) و یک میلیون دوز واکسن اسپوتنیک روسی از طریق گمرک فرودگاه امام(ره) وارد کشور شده است. آغاز واکسیناسیون در ایران مربوط به ۲۲ بهمن ماه سال ۹۹ است که به ترتیب سند ملی واکسیناسیون با اولویت کادر درمان در کشور آغاز شد. ایران ۱۷۷ میلیون دلار برای خرید واکسن کرونا به سبد کووکس پول داد و قرار بود در اسفند سال گذشته ۲ میلیون دوز واکسن به ایران تحویل دهد اما بنا به گفته علیرضا رئیسی تنها ۱.۲ میلیون دوز واکسن آسترازنکا تحویل ایران داد چرا که اروپا و واکسن‌سازهای بزرگ دنیا به سازوکار کووکس پایبند نبودند و همین موضوع منجر به این شد که این سازوکار به‌درستی عملیاتی نشود. با این حال تاکنون ۱۴ میلیون و ۴۴۵ هزار و ۶۴۲ نفر دوز اول واکسن کرونا و سه میلیون و ۶۱۰ هزار و ۷۷۵ نفر نیز دوز دوم را تزریق کرده‌اند و مجموع واکسن‌های تزریق شده در کشور به ۱۸ میلیون و ۵۶ هزار و ۴۱۷ دوز رسیده است. همچنین این روزها واکسیناسیون در فاز سه عمومی و گروه‌های پرخطر شغلی قرار دارد و تقریباً هر هفته به‌طور میانگین یک میلیون و ۲۰۰ هزار دوز واکسن وارد کشور می‌شود و روزانه به‌طور میانگین بیش از ۲۵ هزار دوز واکسن در کشور تزریق می‌شود.

موج پنجم کرونا و اختصاص رتبه سوم فوتی‌ها در جهان به ایران
با همه این تفاسیر کرونا در کشور روزانه بیش از پانصد نفر را می‌کشد و بیش از ۴۰ هزار نفر را گرفتار بیماری می‌کند. بر همین اساس گفته می‌شود ایران روز گذشته از نظر تعداد فوتی‌ها و ابتلا رتبه سوم را داشته است. بیمارانی که بنا به وعده وزیر بهداشت قرار نبود پشت درهای بیمارستان بمانند حالا در میانه‌های موج پنجم کرونا روی صندلی‌های ماشین، راهروهای بیمارستان، چمن‌های محوطه بیمارستان و حتی نمازخانه‌های مراکز درمانی بستری می‌شوند، عده زیادی از خانواده‌ها در داروخانه‌های منتخب ۲۹ فروردین و ۱۳ آبان در تهران در‌به‌در دنبال داروهای ضد ویروسی‌اند و اگر شانس با آنها یار نباشد مجبورند در بازار سیاه قیمت‌های میلیونی بابت داروهای‌شان بپردازند. نفس‌های بیماران برای پیدا کردن اکسیژن به تنگ آمده و تصاویر منتشر شده از مراکز درمان گویای این واقعیت است که نظام سلامت کشور به معنای واقعی فروپاشیده است. روزانه فقط هزاران بیمار در تهران در کلینیک‌های سرپایی پذیرش می‌شوند، روزگار سیاه بیمارستان‌ها و صف‌های طویل اجساد در مراکز درمانی و بحران دسترسی به دارو در حالی در کشور ادامه دارد که فرمانده عملیات ستاد ملی‌مقابله با کرونا پیش‌بینی کرده طی روزهای آینده وضعیت کرونا در کشور بحرانی‌تر هم می‌شود.

از سوی دیگر تصمیم ستاد ملی مقابله با کرونا برای کنترل وضعیت فوق‌بحران تعطیلی یک‌هفته‌ای از ۲۹ تیر تا سوم مرداد بود اما این تعطیلی‌ها روی کاغذ باقی ماند و تنها یک تعطیلی اسمی بود که طی آن فقط ادارات تعطیل شدند؛ هیچ نظارتی هم وجود نداشت و در نتیجه بساط مسافرت‌ها به راه، کافه‌ها و رستوران‌ها باز و مجالس عروسی و عزا نیز با جمعیت بالا برگزار شد؛ تعطیلاتی که نه‌تنها منجر به کنترل دلتا از ابتدای ورودش به کشور نشد، بلکه خود به عنوان بازوی کمکی ویروس، منجر به شیوع و گردش بیشتر ویروس شد و روند صعودی سریع مبتلایان و البته مرگ‌ها را رقم زد. همان‌طور که ایرج حریرچی - معاون کل وزارت بهداشت گفته است، رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی به زیر ۳۸ درصد سقوط کرده است ‌و ۶۲ درصد دستورالعمل‌ها هم رعایت نمی‌شود. همچنین در ۴ استان رعایت پروتکل‌ها به زیر ۲۵ درصد رسیده و در ۲۳ استان پوشش ماسک در اماکن عمومی کمتر از ۵۰ درصد است. اما نکته تلخ ماجرا آنجاست که کنترل اپیدمی به حال خود رها شده و در یک کلام اجرای شیوه‌نامه‌ها و پروتکل‌های ضد کرونا در کشور با مشکل روبه‌رواست؛ به طوری که از طرح جامع مدیریت هوشمند کرونا، نظارت‌ها و جرایم بازدارنده‌ای که پیش از این و در سال گذشته به تصویب رسید و به اجرا گذاشته شد، خبری نیست؛ طرحی که مکرراً هم اعلام شد نیازمند اصلاح است و با گذشت زمان هم از یادها رفت و تکلیف آن هم هنوز مشخص نیست. هر چند که در این شرایط کارشناسان حوزه سلامت لاک‌داون موقت و واقعی و همچنین نظارت جدی و اعمال قاطع تعطیلی را راهکار برون‌رفت از این شرایط بحرانی می‌دانند تا فشار و بار بیمارستان‌ها اندکی کاهش یابد.

۹ دستور رئیس‌جمهوری در جلسه اضطراری ستاد ملی‌مقابله با کرونا
در همین حال سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری کشور از طرح تحول مقابله با کرونا سخن می‌گوید. او بعد از مراسم تحلیف ریاست جمهوری، یک‌بار به بیمارستان امام خمینی(ره) و روز بعدش به داروخانه ۲۹ فروردین سر زده و از نزدیک در جریان وضعیت بیمارستان‌ها و کم و کاستی‌های بیماران کرونایی قرار گرفته است. استراتژی فعلی او ایجاد تحول در برنامه‌های ستاد ملی مقابله با کرونا است اینکه باید و سریعاً در مقابل بیماری اقدام شود. رئیسی پس از بازدید از بیمارستان امام خمینی(ره)، با توجه به تشدید وضعیت بیماری کرونا در کشور و افزایش شیوع و ابتلا در روزهای گذشته، دستورات فوری برای مقابله و مهار کرونا صادر کرد. تأمین فوری اقلام درمانی بالاخص سرم و اکسیژن، بازنگری در پروتکل‌های بهداشتی و تعیین ضمانت اجرا برای آن، تمهید واردات واکسن به میزان مورد نیاز به‌منظور قطع زنجیره انتقال تا قبل از آغاز فصل سرما و تأمین بدون محدودیت ارز برای واردات واکسن از جمله دستورات مهم رئیس جمهوری در این جلسه بود.

سازماندهی جدید ظرفیت‌های مردمی و نیروهای مسلح برای ارائه خدمات درمانی و اقدامات پیشگیرانه، بازطراحی و ارتقای طرح شهید حاج قاسم سلیمانی و اجرای آن، چند شیفته شدن مراکز تزریق واکسن به‌منظور پیشگیری از ازدحام و تسریع در انجام واکسیناسیون، اولویت در پرداخت مطالبات معوقه کادر درمان و افزایش نیروی انسانی کادر درمان با استفاده از ظرفیت دانشجویان دانشکده‌های پزشکی و پرستاری و نیروهای داوطلب مردمی از دیگر دستورات رئیس جمهوری در جلسه اضطراری ستاد ملی مقابله با کرونا بود.

همچنین پیرو تأکید رهبر معظم انقلاب اسلامی به مسئولان، مبنی بر اینکه واکسن چه از طریق واردات و چه با تولید داخلی باید با تلاش مضاعف و به هر شکل ممکن تأمین شود و در اختیار همه مردم قرار بگیرد رئیس جمهوری نیز بر واردات واکسن از مبادی مختلف تأکید کرد تا بیش از این بیماران روی تخت بیمارستان‌ها و با دغدغه دارو و درمان و اکسیژن و یا در صف دارو و بیمارستان جان نبازند. او روز گذشته در جلسه ستاد ملی مقابله با کرونا نیز به صراحت اعلام کرد برای اختصاص ارز برای واردات واکسن هیچ مشکلی وجود ندارد و واکسیناسیون سرعت می‌گیرد.