«مرکز پژوهش‌های اتاق ایران» در سلسله گزارش‌هایی تشریح می‌کند
چشم‌انداز اقتصادی ایران در سیستم جهان
تهران (پانا) - در دو هفته اخیر مرکز پژوهش‌های اتاق ایران به بررسی رویدادهای کلیدی از منظر تأثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک کشور پرداخته و در سلسله گزارش‌هایی به بررسی روند تحولات تجارت جهانی و آثار آن بر اقتصاد ایران اشاره داشته است.
به‌گزارش ایران، در این گزارش‌ها که تا کنون 4 بخش آن در قالب «پایش تحولات تجارت جهانی» منتشر شده، تأثیر تحولات در همسایگان بر دیپلماسی اقتصادی ایران، موقعیت ژئواکونومیک ایران در لایه‌های جهانی و منطقه‌ای، آینده ایران در سیاست بین‌الملل و پیامدهای دستیابی یا عدم دستیابی به توافق هسته‌ای و محیط ژئواکونومیک ایران با نگاهی به تنش اروپا و امریکا با چین بررسی شده است. به‌طور خلاصه این مطالعات نشان می‌دهد که چقدر رقابت‌های اقتصادی در جهان و حتی میان همسایگان جدی است و تا چه اندازه ایران نیازمند فعال کردن دیپلماسی اقتصادی و سیاسی خود است. همچنین سعی شده به روشن‌سازی فضا و تحولات بین‌المللی برای کمک به سیاستگذاری‌های اقتصادی پرداخته شود.
برداشت اول؛ محیط ژئواکونومیک ایران و فضای همسایگان
اولین گزارش از سلسله گزارش‌های «پایش تحولات تجارت جهانی» دو تحول کلیدی در اضلاع شمالی و جنوبی محیط ژئواکونومیک ایران را مورد بررسی قرار داده است. نخست استراتژی جدید امنیت ملی روسیه و دوم رقابت ژئواکونومیک عربستان و امارات عربی متحده. ایده کلیدی دیپلماسی اقتصادی روسیه در استراتژی جدید امنیت ملی این کشور تحت عنوان «مشارکت اوراسیایی بزرگ‌تر» مفهوم‌بندی شده است. روسیه از سال‌ها پیش اتحادیه اقتصادی اوراسیا را به‌عنوان ابتکار دیپلماسی اقتصادی خود پیگیری کرده است، اما حوزه این ابتکار را به کشورهای خارج نزدیک و جمهوری‌های شوروی سابق محدود کرده بود. مشارکت اوراسیایی بزرگ‌تر دامنه این ابتکار را به کلیت اوراسیا گسترش می‌دهد. این ایده اما با مشکلاتی روبه‌رو است. به‌دلیل سابقه این کشور بسیاری این ابتکار را درنهایت ابتکاری ژئوپلیتیک و با هدف احیای تسلط روسیه بر جمهوری‌های شوروی سابق و سپس گسترش این حوزه نفوذ به سایر بخش‌های اوراسیا می‌دانند و به آن با دیده تردید می‌نگرند. دوم آنکه این کشور هیچ‌گاه اقتصادی بزرگ نبوده و نقش لکوموتیو اقتصادی برای سایر کشورها را نداشته و نمی‌تواند نقشی شبیه نقش آلمان در اقتصاد اتحادیه
اروپا یا نقش ژاپن و چین در اقتصاد آسیا را ایفا نماید. افزون بر این، ایده مشارکت در اوراسیای بزرگ‌تر در رقابت با دو پروژه کلان دیگر در پهنه اوراسیا یعنی اتحادیه اروپا از یک‌سو و ابتکار جاده و کمربند چین از دیگر سو، دارای نقاط ضعف جدی است. از سوی دیگر و در جنوب ایران اختلاف عربستان سعودی و امارات عربی متحده بدل به یکی از موضوعات کلیدی در تحولات ژئواکونومیک خلیج‌فارس شده است. این اختلاف در چندلایه قابل بررسی است: در لایه انرژی، اختلاف اخیر دو کشور بر سر کاهش تولید نفت وارد دور تازه‌ای شده است. علاوه بر انرژی، رقابت فزاینده در حوزه‌های مشخصی بویژه، لجستیک، صنعت توریسم، تبدیل شدن به هاب مبادلات مالی و میزبانی تولید نیز وجود دارد. این موارد گویای سطح بالای رقابت میان دو کشور است. اما این دو کشور هنوز از منافع مشترک مهمی ازجمله مقابله با ایران، اخوان المسلمین و تهدیدات تروریستی مشترک برخوردارند. گرچه فوریت و اهمیت هر یک از این حوزه‌ها برای دو کشور متفاوت است. بنابراین درگرفتن این رقابت را نمی‌توان با اختلافاتی که این دو با قطر دارند مقایسه کرد.
برداشت دوم؛ آثار تحولات جهانی و منطقه‌ای
در دومین گزارش از این سلسله گزارش‌ها، مجموعه‌ای از تحولات اخیر محیط ژئواکونومیک ایران در دو لایه جهانی و منطقه‌ای مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در لایه جهانی، موضوع اول بازگشت سازمان تجارت جهانی به قاعده‌نویسی است. این سازمان که در دوره ترامپ به‌شدت تحت فشار قرار داشت بار روی کار آمدن دولت جدید امریکا و احیای حکمرانی چندجانبه، جانی تازه یافته است. در همین راستا کوشش برای نیل به توافقی در زمینه قاعده‌مند کردن ارائه یارانه‌ها به صنعت ماهیگیری در دستور کار این سازمان قرار گرفته است. در ادامه هدف اتحادیه اروپا در تقاضا از ۲۷ کشور عضو برای کاهش 55 درصدی انتشار دی‌اکسید کربن تا سال 2030 در قیاس با سال ۱۹۹۰ مورد واکاوی قرار گرفته تا مشخص شود آیا این اتحادیه به‌دنبال تنیدن کربن‌زدایی به سیاست تجاری خود است؟ موضوع رقابت ایالات‌متحده با چین هم از دو جنبه بررسی شده است. اول موافقتنامه تجارت دیجیتال امریکا و آسیای شرقی از دیدگاه راهبرد دولت بایدن برای رقابت با چین و دوم اقدام متقابل چین با طراحی نظام تحریمی جدید در پاسخ به تحریم‌های ایالات‌متحده.
در لایه منطقه‌ای، مهم‌ترین موضوع کوشش‌های ترکیه برای بازسازی روابط اقتصادی با عربستان و مصر است؛ اما این تلاش با موانع جدی روبه‌رو است. در عربستان افکار عمومی به هیچ روی با این سیاست همراه نیست. روابط با مصر نیز به‌شدت تحت تأثیر حمایت اردوغان از گروه‌های ضد دولت مصر بویژه اخوان المسلمین قرار دارد. تحول در مناسبات اقتصادی اسرائیل و امارات نیز با همین نگاه مورد بررسی قرار گرفته است.
برداشت سوم؛ آینده ایران
و اما سومین گزارش پایش تحولات تجارت جهانی که یکی از مهم‌ترین بخش‌های این گزارش به نظر می‌رسد، به آینده ایران در عرصه سیاست بین‌الملل و پیامدهای دستیابی یا عدم دستیابی به توافق هسته‌ای پرداخته است. این مرکز در سومین گزارش خود از سلسله گزارش‌های پایش تحولات تجارت جهانی، موضوع حساس مذاکرات برجام را هدف قرار داده و از دو منظر «احیای برجام و چشم‌انداز روابط ایران و غرب» و «تأثیر توافق یا عدم توافق احتمالی بر مناسبات ایران با امریکا و اروپا» به بررسی وضعیت آینده ایران در عرصه سیاست بین‌الملل و پیامدهای دستیابی یا عدم دستیابی به توافق هسته‌ای پرداخته شده است.
برداشت چهارم؛ بررسی موقعیت ژئواکونومیک ایران
در چهارمین گزارش پایش تحولات تجارت جهانی، نیز به بررسی تنش اروپا و امریکا با چین پرداخته و در برش منطقه‌ای به تحولات پاکستان و عربستان توجه شده است. در بخش اول این گزارش و در ذیل عنوان پایش تحولات در لایه جهانی، مسائلی همچون طرح 550 میلیارد دلاری امریکا برای بهبود کیفیت زیرساخت‌ها و با هدف افزایش رقابت با چین، بازنگری اتحادیه اروپا در سند سیاست خود در قبال چین در زمینه حقوق بشر و منافع ژئوپلیتیک که محل تعارضات دو طرف بوده است، گسترش دامنه قانون ضد تحریم چین که هنگ‌کنگ و ماکائو را از پیروی از تحریم‌های اعمال شده علیه چین منع می‌کند، تداوم تنش میان چین و ایالات‌متحده بر سر مسائلی نظیر منشأ ویروس کرونا، کاهش عرضه ریزتراشه‌ها در بازار جهانی و روابط با ایران و نهایتاً توافق تجاری بریتانیا و نیوزیلند و قطبی شدن واکنش‌ها در کابینه بریتانیا به روابط با چین بررسی شده است. در بخش دوم گزارش و در ذیل عنوان پایش تحولات در لایه منطقه‌ای، چشم‌انداز اقتصاد سیاسی خاورمیانه و رشد اقتصادی که تا حد بالایی تحت تأثیر میزان واکسیناسیون علیه همه‌گیری کرونا خواهد بود، توافق‌های پاکستان با روسیه و ازبکستان به ترتیب بر سر احداث خط
لوله انتقال گاز و انعقاد موافقتنامه تجارت ترجیحی و نهایتاً تأسیس مرکز انقلاب صنعتی چهارم در عربستان به‌عنوان نمادی برای کوشش‌های این کشور در دستیابی به حوزه‌های پیشرفته اقتصاد جهانی مورد بحث و موشکافی قرار گرفته است. به‌نظر می‌رسد که این گزارش‌های مرکز پژوهش‌های اتاق ایران همچنان ادامه داشته باشد، اما در این 4 گزارش نیز نشان داده شده که ایران در چه دوره ویژه و حساسی به سر می‌برد و لازم است که با شناخت دقیق شرایط برای بهبود وضع موجود اقداماتی را انجام دهد.
ارسال دیدگاه