از جانِ شهر برای فربه کردن تنِ آن هزینه نکنید

به گزارش روابط عمومی فرهنگستان هنر، متن نامه به این شرح است:

«به نام خدا
اعضای محترم شوراهای اسلامی شهرها
همان‌طور که مستحضرید انتخاب شدن یا انتصاب به هر سمتی به معنای پذیرفتن بار سنگین حقوق مردم و صیانت از آن است و انجام این مهم، نیازمند مراقبت مستمر و بذل عمر و توان فردی و جمعی برای آن است. گروه معماری و شهرسازی فرهنگستان هنر، انتخاب و عضویت اعضای محترم جدید شوراهای اسلامی شهرهای کشور را تبریک و تهنیت می‌گوید و برای آن اعضای محترم در کار خطیر و شریفی که تقبل کرده‌اند، برکت و توفیق می‌خواهد.
از نخستین و مهم‌ترین وظایف شورای شهر انتخاب شهردار است. ویژگی‌های شهردار، از بینش و تجربه‌ او گرفته تا دانایی‌ها و توانایی‌هایش، در سرنوشت شهر، معماری، و زندگی مادی و معنوی شهروندان، تأثیری گسترده و بسزا دارد. از این‌ رو، گروه معماری و شهرسازی فرهنگستان هنر وظیفه‌ خود می‌داند که در این باره نکاتی مهم را، تحت دو مقوله اصلی «تغییر نگاه از توسعه‌ کمّی به ارتقای کیفی» و «اهلیت شهر» به استحضار اعضای محترم شورا برساند.

تغییر نگاه از توسعه‌ کمّی به ارتقای کیفی

پیش از این، توقع شهروندان از مدیران شهر بیشتر به توسعه‌ کمّی، از قبیل عملیات عمرانی و ساخت‌وسازهای کلانِ شهری معطوف بود. اکنون، به سبب تحولات فرهنگی‌ و اجتماعی‌ای که در جامعه‌ شهری ایران رخ داده است، آنچه این جامعه از مدیریت شهر توقع دارد، بیش از هر چیز، توجه به کیفیات و ارتقای کیفیت فضای شهری است.
گسترش‌های کمّی، به‌ویژه آن‌گاه که عنان‌گسیخته و هویت‌گریز می‌شود، نیازمند منابع مالی عظیمی است. مدیریت شهر برای تأمین این منابع در طی سالیان، ناگزیر شده است سیاست‌هایی در پیش بگیرد که سرشت آنها با ارتقای کیفی شهر در تضاد بوده است. به عبارت دیگر، کیفیت شهر فروخته شده است تا درآمد حاصل از آن صرف گسترش کمّی شهر شود. این گسترش کمّی، حتی در جاهایی که موفقیت‌آمیز بوده، خود بر بحران‌های کیفی دامن زده و این تسلسلِ باطلْ پیوسته به ضرر کیفیت شهر ادامه یافته است.
معضلات امروز شهرهای ایران بیشتر نرم‌افزاری است تا سخت‌افزاری. ارتقای نرم‌افزاری و بهسازی کیفی شهرْ بیش از منابع مالی، نیازمند منابع فکری است، که به‌مراتب کم‌هزینه‌تر است. بنابراین، در پیش گرفتن سیاست ارتقای کیفیت فضای شهری، مدیریت شهر را از گرفتاری در چنبره‌ ولعِ بی‌حدوحصر منابع مالی می‌رهاند و به آن فرصت می‌دهد به شهر به نحو دیگری بنگرد. شخصی که آن شورای محترم به سمت شهردار برمی‌گزیند باید چنین بینشی داشته باشد و از جان شهر برای فربه کردن تنِ آن هزینه نکند. در این جهت، بایسته است که شهردار و شورای شهر به این نکات توجه و اهتمام کنند:

الف. تاکنون بخش مهمی از درآمدهای شهر از طریق فروش پاره‌هایی از شهر، صدور مجوز تخطی از قوانین شهری در ازای پرداخت پول، و هزینه کردن از کیسه‌ آینده‌ شهر تأمین شده است. تحمل شهر از این حیث به آخر رسیده است و شهرها دیگر تاب چنین فشارهایی را ندارند. باید اداره‌ شهر را از اتکا به شهرفروشی و قانون‌فروشی و آینده‌فروشی نجات داد.
ب. مدیریت شهر باید بر ایجاد درآمدهایی متمرکز شود که به‌جای تکیه بر فروش شهر و قانون و آینده، مطابق قانون باشد؛ دارایی‌های شهر را صرف هزینه‌های جاری نکند، و ثروتی برای آینده‌ شهر پدید آورد.

ج. ارتقای کیفی شهر به جای توسعه‌ کمّی و ناپایدار، معطوف به توسعه‌ پایدار شهر است. لازمه‌ توسعه‌ پایدارْ حفظ تعادل بین ارکان زیست‌محیطی و اجتماعی و اقتصادی شهر است؛ مثلاً نمی‌توان ارکان زیست‌محیطی شهر را فدای توسعه‌ اقتصادی شهر کرد و توقع توسعه‌ پایدار داشت. همچنین کاربست اقتصاد چرخه‌ای و استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در جهت کاهش آلودگی‌ها، از جمله‌ لازمه‌های توسعه‌ پایدار است.

اهلیت شهر

اگر از منظر کیفی به شهرها بنگریم، هیچ دو شهری همانند نیستند. کیفیات و استعدادهای کیفی هر شهر از سابقه‌ تاریخی، بقایای تاریخی شهر، محیط و منظر طبیعی، بافت و نظام اجتماعی شهر، فرهنگ مردم، زبان و لهجه و آداب شفاهی و رفتاری مردم آن برمی‌آید. شناسایی این کیفیات نیازمند این است که شخص در این شهر بالیده باشد و شخصیت او در آن شکل گرفته باشد، تاریخ و مردم شهر را بشناسد و به شهر تعلق خاطر داشته باشد. هریک از شهرهای ایران دارای کیفیات و استعدادهای کیفی خاص خود است. لازمه‌ ارتقای کیفی شهرْ فهم این استعدادها و کیفیت‌هاست؛ و لازمه‌ فهم این استعدادها، سابقه‌ درازِ زندگی در آن شهر و تعلق خاطر به آن است. شهردار آینده باید اهل شهر مورد نظر باشد و توانایی تشخیص کیفیات آن شهر را داشته باشد. اهلیت شهر موجب تقویت حس مکان و ایجاد تعلق به مکان در شهروندان می‌شود. چنین تعلقی در خدمت تقویت روحیه‌ شهروندی و ایجاد و تقویت روحیه‌ جمعی در اهالی شهر برای حفظ و ارتقای کیفی شهر خواهد بود.

گروه معماری و شهرسازی فرهنگستان هنر، ضمن آرزوی موفقیت و سربلندی برای شوراهای جدید شهر و شهرداران منتخب آنها، آمادگی دارد نسبت به رایزنی‌ها و مشاوره‌های تخصصی برای تصمیم‌سازی‌ها و سیاست‌گذاری‌های کلان در حوزه‌های معماری و شهرسازی اقدام نماید تا باشد شاهد نقطه‌عطفی در مدیریت شهری هریک از شهرهای کشور باشیم.»