لزوم الگوی فطرت گرایی توحیدی در برنامه ریزی درسی

به گزارش روابط عمومی و امور بین‌الملل سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، سومین نشست از جلسه ارائه گزارش عملکرد و بررسی برنامه دفاتر سازمان، به دفتر تألیف کتاب های درسی آموزش عمومی و متوسطه نظری اختصاص یافت.

در ابتدای این جلسه، حسن ملکی، ریاست سازمان، این دفتر را قلب سازمان پژوهش خواند و گفت: برنامه‌های درسی دوره‌های مختلف تحصیلی در این دفتر و با تلاش‌های همکاران طراحی و تولید می‌شود به همین خاطر می‌توان این بخش را قلب سازمان پژوهش دانست زیرا این دفتر دارای اصالت سازمانی و ریشه دار است لذا لازم است که برنامه‌های این بخش روشن و واضح ارائه شود. ویژگی دیگر این دفتر توانایی کارشناسی است و من هیچ تردید ندارم که کارشناسان این دفتر از دیگر بخش‌ها به لحاظ کارشناسی برتر هستند زیرا دفتر به گونه‌ای است که کارشناس پرورش داده می‌شود.

وی افزود: سلامت اخلاقی و فرهیختگی از دیگر ویژگی‌های این دفتر است. خود من نیز سال‌ها با این دفتر ارتباط داشته ام و معتقدم که فرهیختگی این دفتر در جای دیگری نیست و این جای شکر دارد اما متاسفانه همین دفتر با این عظمت، واژه برنامه ریزی را از نام خود نیز حذف کرد و این به نوعی پارادوکس تبدیل شد. دقیقا نمی‌دانم چرا در دهه ۷۰ این اتفاق رخ داد و این کلمه حذف شد و آیا ریشه در برنامه گریزی داشت یا چیز دیگر؟ مگر می‌توان با امری بدیهی مقابله کرد زیرا بدیهی است که در این دفتر برنامه ریزی اولویت دارد. به همین خاطر، من شخصا به خاطر این نقص، ناراحتم زیرا تالیف شروع کار نیست و برنامه ریزی در بدو امر قرار دارد.

لزوم تمرکز بر تعامل در بخش رمزینه‌های سریع پاسخ

محمد علوی تبار معاون توسعه منابع و پشتیبانی سازمان به طرح برخی نکات در خصوص امور مالی سازمان پرداخت و گفت: در دفتر تالیف نظری، ۴۴ ۱۹۶ ساعت برای انجام کارها، زمان نیاز است اما متاسفانه، بالغ بر ۳۰ هزار ساعت، در این بخش به مسئول مربوطه تخصیص نیافته است لذا نیازمند تلاش مضاعف دفتر است تا مسئولان مستقیم کارها مشخص شوند بنابراین امیدوارم که تخصیص برنامه در اولویت این دفتر قرار گیرد.

در بخش دیگری از این جلسه، حسین سوزنچی، مدیر کل دفتر، به ارائه گزارش عملکرد این بخش پرداخت و گفت: مدل سنجش و پایشی که از سوی جناب علوی تبار مطرح شد، دارای مشکلاتی است زیرا مواردی که کاملا رایج شده و به دلیل سابقه ی قبلی، مشخص است، اما در این دفتر همواره یک سری برنامه‌هایی هست که اساسا تعریف نشده است. به عنوان مثال برنامه رمزینه‌ها یا کرونا، مباحث جدیدی هستند که به نظر می‌رسد در قالب پایش نمی‌گنجد و نوعی چالش را به دنبال دارد.

وی افزود: بالغ بر ۳۶ مورد از برنامه‌های این دفتر به پژوهش‌ها اختصاص دارد که تا حدودی پیش رفته و مسئولان مربوطه آنها مشخص شده البته بخشی از کارها نیز برون سپاری شده است.

مدیرکل دفتر تألیف آموزش عمومی و متوسطه نظری خاطر نشان کرد: بخشی از کارهای پژوهش به طراحی دوره‌های تحصیلی مرتبط است که بر اساس تاکید رئیس سازمان طراحی بسته‌ها در اولویت قرار داشت، کار طراحی دوره کنار گذاشته شد و پیشرفتی در آن حاصل نشد. دربخش طراحی الگوی عملیاتی آموزش و توانمند سازی معلمان کاری انجام نشد و تنها ۵ درصد، کارها پیش رفته است. در بخش بازبینی برنامه درسی ویژه پاندمی کووید ۱۹، بالغ بر ۱۰ درصد کار انجام شده که از زمان پیش بینی کار نیز جلوتر است.

سوزنچی تصریح کرد: از میان ۵۶ برنامه، ۳۷ مورد پژوهشی بود که یکی حذف شد و پروپزال ۵ مورد نیز آماده شده است. ۹ مورد از کارها نیز مربوط به سه ماهه نخست سال نبود. در نهایت ۱۰ برنامه باقیمانده ۷ برنامه از زمانبندی جلوتر است و دو برنامه اصلی دیگر که تکمیلی راهنماهای برنامه درسی حوزه‌های یادگیری و پروژه رمزینه‌های سریع پاسخ است که جزء برنامه‌های محوری ما قرار دارند. در حال حاضر این دو برنامه اندکی عقبتر از برنامه هستند که به دلایل آن نیز خواهم پرداخت.

مدیرکل دفتر تألیف آموزش عمومی و متوسطه نظری خاطر نشان کرد: علاوه بر مواردی که مطرح شد، برنامه‌های خاصی مانند شیوه نامه ویرایش، تدوین محتوای مرکز کودک و طرح اتقان نیز مد نظر ما بود که در دست انجام است. در بخش تکمیلی راهنماهای برنامه درسی حوزه‌های یادگیری نیز جلسات متعددی در کارگروه‌ها برگزار شد و زحماتی در عرصه برنامه درسی کودک، برنامه درسی عشایر و تمرکز بر طراحی دوره اول ابتدایی به صورت تلفیقی نیز انجام شد اما یکی از دلایل به تعویق افتادن این طرح‌ها، سنگینی برنامه رمزینه‌های سریع پاسخ بود.

سوزنچی، برنامه درسی ویژه شرایط کرونا را مهمترین برنامه خواند و گفت: برنامه درسی ویژه شرایط کووید ۱۹ از جمله مباحثی است که من به شدت نگران آن هستم و معتقدم که باید به صورت جدی آن را مد نظر قرار دهیم. قصد من این است که عمده کار سه ماهه دوم، را بر این کار اختصاص دهم و کاری میدانی و جدی در این عرصه انجام دهیم زیرا باید برای ورود دانش آموزان به مدارس بیاندیشیم.

وی افزود: در پروژه رمزینه‌های سریع پاسخ، پیگیری‌های بسیار زیادی در بحث برون سپاری انجام شده است اما بنا به دلایلی این بخش انجام نشد و ما مجبور به اجرای کار در درون سازمان شدیم. در این مسیر، یک سری کارگاره‌های آموزشی گذاشتیم تا افراد با محتوا و روند کار آشنا شوند. استانداردهای قابل دفاعی در این بخش استخراج شده است. در ادامه این مسیر نیازهای تفضیلی نیز مشخص شد و محتواهای قابل استفاده از سامانه رشد نیز مورد بهره برداری قرار گرفت.

مدیرکل دفتر تألیف آموزش عمومی و متوسطه نظری به رقبای حاضر در فضای مجازی اشاره کرد و گفت: ما در عرصه کتاب درسی رقیب خاصی نداریم اما در فضای مجازی، رقبای بسیار قدرتمندی در عرصه انیمیشن، موشن گرافیک و .... حضور دارند به همین خاطر نحوه اجرای کارها در اولویت بسیار بالایی قرار دارد.

سوزنچی در ادامه بر لزوم تعامل در فضای مجازی تاکید کرد و گفت: بر اساس کارهایی که انجام داده‌ایم فکر می‌کنم که کارهای قابل دفاعی در این عرصه امکان اجرا دارد و می‌توان به آینده آن امیدوار بود. همین امروز، سایت‌هایی درباره کتاب‌های ما فکر کرده‌اند و ما باید با آنان به رقابت بپردازیم لذا لازم است که به ابعاد مختلف اقدامات در این مسیر بیاندیشیم و ما سعی کردیم که در این مسیر از یک مدل کار تعاملی استفاده کنیم که می‌تواند جذاب باشد و ناظر به کتاب بدون پیچیدگی، کار را ارائه می‌دهد. بر همین مبنا ما قصد داریم ۲۵ درصد کار را در بخش ابتدایی با نگاه به همین بخش تعاملی اجرا کنیم.

در ادامه احمد احمدی، رئیس گروه پژوهش و برنامه ریزی حوزه تربیت و یادگیری علوم به دغدغه‌های اصلی این دفتر اشاره کرد وگفت: یکی از بحث‌های اصلی رمزینه‌های سریع پاسخ است زیرا قرار گرفتن این بخش درکتاب‌های درسی اتصالی مشخص با دروس ایجاد کرده است لذا اگر خدایی ناکرده کوچکترین مشکلی در این بخش، وجود داشته باشد، عواقب گسترده‌ای به دنبال خواهد داشت به همین خاطر، بخشی از کندی کار نیز به این توجه و تاکید بیشتر مربوط می‌شود.

وی افزود: کار رمزینه‌ها بسیار گسترده و عظیم است لذا لازم است که جدی‌تر بر آن تمرکز داشته باشیم. امسال در ارتباط با مسئله حضور یا غیر حضوری بودن کلاس‌های دانش آموزان داریم به همین خاطر فکر می‌کنم لازم است که جلساتی جدی در این راستا داشته باشیم.

تهرانی فرجاد، رئیس گروه پیش از دبستان در ادامه برگزاری چنین جلساتی را یک اتفاق مهم در راستای هماهنگی و اجرای گروهی کار دانست و گفت: ما در حوزه پیش دبستان نزدیک به ۱۲۰ قطعه فیلم آماده داریم و منتظر هستیم که در شبکه ملی رشد، بحث پیش دبستانی را به صورت ویژه ببینیم. امیدواریم که در این مسیر کارهایی که انجام شده است را ببینیم و از متولیان امر قدرشناسی کنیم.

سید رضا سیدصالحی، رئیس گروه پژوهش و برنامه ریزی حوزه تربیت و یادگیری ریاضیات بیان کرد: بحث برنامه درسی و وضعیت آموزشی سال آینده در مواجه با کووید ۱۹، مبحث مهمی است؛ پیشنهاد من این است که در این مسیر حتما به دانش آموزان بگوییم که آزمون‌‌ها کتبی خواهیم داشت و حداقل ماهی یکبار یک آزمون کتبی را خواهیم داشت. متاسفانه عدم توجه به این روند باعث افت پایه دروس دانش آموزان شد و ما در سال آینده با این روند چه باید کرد؟

طیبه ارشاد، رئیس گروه پژوهش و برنامه ریزی حوزه تربیت و یادگیری تربیت بدنی و سلامت بر لزوم توانمند سازی معلمان تاکید کرد و گفت: ما دو مبحث رمزینه‌های سریع پاسخ و کرونا را پیش رو داریم و برای هر دو این مباحث نیازمند یک ارتباط جدی و مستمر با معلمان داریم بنابراین اگر نتوانیم پیش نیازهای لازم را در این عرصه تامین کنیم و به آنان آموزش دهیم، نتیجه مد نظر حاصل نخواهد شد. شاید یکی از آسیب‌های دوران کرونا، قطع بودن ارتباط ما کارشناسان آموزش با معلمان بود اما امسال فرصت مناسبی برای جبران این کمبودها و توانمندسازی معلمان است.

در ادامه سایر حاضرین به بررسی ابعاد مختلف گزارش ارائه شده پرداختند و نقد و بررسی برنامه‌های پیش رو انجام شد.

علی محبی قائم مقام ریاست سازمان در این بخش از جلسه، به فعالیت‌های شبانه روزی کارشناسان اشاره کرد و به خاطر گزارش شفاف و صادقانه ارائه شده، تشکر کرد وگفت: این گزارش دارای دو وجه بود. یکی از وجه‌ها به لحاظ شفافیت بسیار خوشحال کننده بود اما در وجه دیگر، باعث نگرانی شدید ما شد که مبادا روزمرگی و فعالیت‌های فرعی جای کارهای اصلی، ما را بگیرد و برنامه محوری ما را دچار اشکال کند زیرا محور توسعه تعلیم و تربیت است و قلب تعلیم و تربیت نیز سازمان پژوهش است و طبق تعبیر دکتر ملکی این دفتر قلب سازمان است. در این دفتر به حدی پتانسیل و انرژی وجود دارد که سوق دادن آن به سمت فعالیت‌های فرعی باعث ایجاد آسیب در بدنه سازمان می‌شود. ما بدون برنامه راهبردی راه به جایی نخواهیم برد لذا وقتی یک برنامه تحولی مورد توافق باشد، باید در مرکز توجه قرار گیرد.

وی افزود: هر بخشی از قطار تعلیم و تربیت که به ما سپرده شده، رسالت ماست، بنابراین نمی‌توانیم درخواست توقف این قطار را داشته باشیم لذا باید در مسیر کاملا برنامه محور حرکت کنیم. بهترین کار این است که گام‌های برنامه‌ها را بازبینی کنیم تا اگر علت و اشکالی وجود دارد، رفع و رجوع شود.

توانمندسازی معلمان باید در برنامه کار قرار گیرد

در بخش پایانی این جلسه، حسن ملکی به جمع بندی مباحث مطرح شده پرداخت و گفت: دریافتی که من از مجموعه گزارش سوزنچی به دست آوردم این است که کار پیش نرفته است اما دلایلی برای آن ذکر شد. پروژه رمزینه سریع پاسخ و برنامه ویژه کووید ۱۹ و تکمیل راهنماهای برنامه درسی نیز چندان پیش نرفته‌اند البته تلاش‌هایی شده است اما مجموعا شرایط به گونه‌ای نیست که بتوان از آن پیشرفت را دریافت کرد. این گزارش ما را به شفافیتی رساند که در این جلسه برای من کافی است اما تعجب من این است که دفتری با این قدرت کارشناسی، چرا اینگونه گام برداشته است و این برای من روشن نیست.

وی بر بازبینی سامانه پایش تاکید کرد وگفت: با توجه به گزارشات ارائه شده، به نظر می‌رسد این بخش نیازمند یک بازبینی در راستای رفع مشکلات و نکات منفی است زیرا اگر این بخش رفع نشود، ما همچنان با مشکلات رو به رو خواهیم بود. راجع به برنامه کووید ۱۹، مسئله از جهت نسبت ما با این پدیده کاملا روشن است و هیچ ربطی به مسئله اجرا ندارد زیرا اجرا دست ما را نبسته است. سال گذشته، ما در فرصت اندکی که داشتیم، زحماتی کشیده شد که حاصل آن شش جلد، راهنماهای درسی بود. این کتاب‌ها نقاط قوتی داشت و بخشی از آن قابل استفاده است اما قطعا آنی نبود که در شان سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی باشد.

رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی ادامه داد: بدیهی است که دیگر نباید در این دوره نیز همان مسائل را تکرار کنیم و من طی ۸ ماهه اخیر مدام بر آن تاکید داشته‌ام. ما پیش بینی می‌کردیم که برای سال ۱۴۰۰ نیازمند کاری اساسی هستیم اما نقطه‌ای که امروز با آن رو به رو هستیم، اصلا مطلوب نیست لذا باید دقیقا مشخص کنیم که کدام بخش را دفتر تالیف بر عهده خواهد گرفت زیرا سوال کاملا مشخص است و اینکه برنامه درسی متناسب با شرایط قرمز و غیر حضوری، از موضع ما چیست؟ و دارای چه مختصاتی است؟ این مسئله را باید با توجه به چاپ کتاب درسی و اینکه امکان حذف ندارد، مد نظر قرار دهیم. امروز یکسال و نیم از کرونا گذشته است و الگوهای مختلفی در برخورد با این معضل ارائه شده است باید تعیین کنیم که دقیقا چه، مدلی را مد نظر داریم.

ملکی افزود: تکمیل راهنماهای درسی کار پیچیده‌ای نیست و من تقاضا دارم که آن را در اولویت قرار دهیم و برای آن مجددا جلساتی که داشتیم، را باید احیاء کنیم تا عناصر معین شود. برای سال ۱۴۰۱ ما باید در هر حوزه تربیت و یادگیری و در هر دوره، یک بسته تولید کرده و به اجرای آزمایشی برسانیم لذا در هر حوزه حداقل باید سه بسته تولید شود. بدیهی است که بین بسته‌ها و راهنماها یک حلقه واسطه وجود دارد لذا هر دو این عرصه‌ها باید همزمان مورد توجه قرار گیرد. ما امروز باید الگوی فطرت گرایی توحیدی را در برنامه ریزی درسی مد نظر قرار دهیم و برای آن حرمت قائل شویم.

وی ادامه داد: اشاعه راهنماهای درسی برای معلمان بسیار پیشنهاد خوبی است لذا باید برای آن فکر کنیم و تلاش کنیم که این راهنماها را برای معلمان توجیه کنیم و به اشاعه آن بپردازیم تا در نهایت به توانمند سازی معلمان دست پیدا کنیم.

رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزش به گزارش سه ماهه آینده اشاره کرد و گفت: در گزارش سه ماهه آینده، فرم گزارش پیشرفت در اختیار دفاتر قرار خواهد گرفت تا در آن زمان، با قالب مشخص شاهد ارائه گزارشات باشیم. در این روند هر دفتری باید دو گزارش ارائه کند که یکی کلی و مربوط به مدیر کل دفتر باشد اما جزئیات باید در گزارش دفاتر و مدیران ارائه شود.

شایان ذکر است سه جلسه بررسی عملکرد سه دفتر سازمان روز یکشنبه ۶ تیر در مدرسه تاریخی دارالفنون و با حضور جمعی از مدیران و کارشناسان دفاتر برگزار شد. قرار است این جلسات به صورت سه ماه یکبار برگزار شود.