تعیین خط فقر خوراکی و غیرخوراکی در کمیته امداد

ابراهیم باغبانی در پنل «سیاست های رفاهی» همایش ملی «ایران ۱۴: رفاه و تأمین اجتماعی» که به همت موسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی برگزار شد، با اشاره به مطالعات کمیته امداد پیرامون تعیین خط فقر و شناسایی فقرا اظهار کرد: در اسناد بالادستی کمیته امداد و اساسنامه این نهاد شناسایی افراد و خانواده های لازم الحمایه مورد اشاره قرار گرفته است. در سیاست های کلان برنامه پنج ساله ششم کمیته امداد نیز به تشکیل بانک اطلاعاتی و تهیه نقشه جغرافیایی فقر در هیئت امنای کمیته امداد مصوب شده است.

وی افزود: چهار دهه تجربه در کمیته امداد وجود دارد و این انتظار وجود داشت که پایش فقر از حیث کسانی که به طور مستقیم با موضوع فقر درگیر هستند دقیقتر و واقعی تر صورت گیرد و با پرداختن به موضوعات در حوزه فقر گزارش هایی را تنظیم کند که بتواند به سیاست گذاران کمک کند. در سیاست های کمیته امداد به تبیین شاخصه های فقر و محرومیت اشاره شده است؛ اینکه با چه معیاری باید بگوییم چه کسی فقیر است و چه کسی نیست. کمیته امدادی تشکیل شده و تصدی گری ممکن است روز به روز توسعه یابد اما باز هم مسئله فقر حل نمی شود و در این ۴۰ سال ثابت شده است که معین بودن دولت و دریافت یک رقم و سپس توزیع آن بین فقرا مشکل را حل نمی کند.

رئیس مرکز پایش فقر و شناسایی نیازمندان کمیته امداد امام خمینی با طرح این سوالات که فقر چیست، فقیر کیست و آیا خط فقرهای متعددی که در دانشگاه های گوناگون توسط اساتید تولید می شود مسئله ما را حل می کند یا باید به مفهوم واقعی تری بپردازیم؟ گفت: این سوالات مبنای مطالعات ما قرار گرفت، بعد از اینکه به مفهوم رسیدیم باید بگوییم فقرا چه کسانی هستند. قاعدتا باید بدانیم افرادی که زیرخط فقر قرار دارند چه کسانی هستند، کجا و در چه شرایطی زندگی می کنند.

باغبانی ادامه داد: ما یک آسیب شناسی در نظام شناسایی کمیته امداد انجام دادیم. این یک واقعیت است که دستگاههای حمایتی شاخص های معینی از فقر نداشتند و شناسایی نیازمندان در حد منابعی که به ما می دادند صورت می گرفت و بر مبنای مراجعه محوری بود و به کسانی که به ما مراجعه می کردند سرویس می دادیم و شاید محدود مواردی بوده که خود امداد شناسایی کرده است. شناسایی ها سنتی بوده و هوشمند صورت نگرفته و بعضا با این مشکل مواجه می شویم که برخی خانوار تحت پوشش در دهک های بالای درآمدی بودند و باعث خدشه به اعتماد عمومی مردم می شد.

وی با اشاره به اینکه در راستای حل این مسائل، تلاش کردیم بحث فقر را به صورت عملیاتی به نتیجه برسانیم گفت: به این نتیجه رسیدیم که باید تعریف عملیاتی و اجرایی از فقر داشته باشیم و به این تعریف رسیدیم که فقر ناتوانی فرد یا خانواده در تامین حداقل هزینه های خوراک و غیرخوراک است. این حداقل خوراک باید چه طور تعیین می شد؟ با همکاری انستیتو تحقیقات تغذیه ای به استانداردی در حوزه خوراک رسیدیم. به یک سبد حداقلی با استاندارد حداقلی رسیدیم که فکر می کنم ما را به نتیجه خوبی رساند. آن سبد را با شاخص هایی تعریف کردیم که یک سبد ارزان باشد و اقلام لوکس در آن نباشد.

رئیس مرکز پایش فقر و شناسایی نیازمندان کمیته امداد امام خمینی افزود: در مطالعات انستیتو تغذیه، سبدهای تغذیه را برای هفت گروه سنی و دو جنسیت زن و مرد تعریف کرده بودند. استانداردهایی برای هر نفر مشخص شده بود. ما در نهایت سبدی تعریف کردیم که خانواده فقیر توان تامین آن را ندارد. این سبد غذایی در طول زمان به روز رسانی و بومی سازی می شود. سامانه ای را راه اندازی و نیروهایی را انتخاب کردیم و از سال ۱۳۹۷ قیمت گیری اقلام سبد غذایی شروع شد. قیمت گیری به صورت ریز همه هفته روزهای دوشنبه انجام و وارد سامانه می شود.

باغبانی افزود: بر این اساس حداقل خوراک هر خانواده را در هر نقطه اجرایی از کشور در دست داریم که ۱۲۰۰ نقطه روستایی و مابقی شهری است. این قیمت گیری آنلاین در سیستم ما ثبت و خط فقر خوراک بر اساس جنسیت و در هفت گروه سنی برای هر فرد در خانواده تولید می شود و وضعیت را در سطح کشور به صورت دقیق در دست داریم.

وی درباره روند تعیین خط فقر غیرخوراکی هم گفت: در این زمینه هم کار ویژه ای صورت گرفت. مدلی را در دست مطالعه داریم که فرایند نهایی اش را طی می کند. از ۷۰۰ قلم کد کالایی که در بخش غیرخوراک وجود دارد، حداقل ها را تعیین و به حدود ۱۳۵ قلم رسیدیم و سرانه مصرف هم مشخص شد که قیمت گیری این اقلام هم صورت خواهد گرفت. ما خط فقر خانوار را تولید کردیم و در نهایت اینها همه انجام می شود تا شناسایی را به نحو بهتری انجام دهیم.

رئیس مرکز پایش فقر و شناسایی نیازمندان کمیته امداد امام خمینی تاکید کرد که خط فقر واقعی هر خانواده متناسب با هر شهر و روستا تولید می شود و وقتی بخواهیم وارد فرایند شناسایی شویم سطح بندی خانواده ها را انجام می دهیم که در دو سطح فقر خوراک و غیرخوراک خواهد بود و سپس نیازهای خانواده را در گروه خودش رتبه بندی می کنیم.

وی افزود: معتقدیم با سامانه سخا که در کمیته امداد شکل گرفته کل فقرا شناسایی می شود. تهیه اطلس جغرافیای فقر را هم در دستور کار داریم. با سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح آزمایشی را به صورت پایلوت در رودان هرمزگان انجام دادیم و تراکم فقرا مشخص شد. این اطلس از چهار حیث شاخص های محیطی، اقتصادی، اجتماعی و کالبدی مورد بررسی قرار می گیرد و ما عملا یک تصویری از فقیر، شرایط و وضعیت خانوار در دست خواهیم داشت که سیاست ها را می توان بر مبنای آن اتحاذ و اجرایی کرد.