چرا آثار سینمایی و نمایشی با موضوع زندگی امام علی (ع) اندک است؟

اگر از ما بپرسند که چه کار نمایشی درباره امام علی(ع) دیده‌اید که در ذهنتان ماندگار شده است اکثریت قریب به‌اتفاق سریال امام علی(ع) «داوود میرباقری» را به یاد می‌آوریم. از ماجرای پخش چندین‌باره این سریال از شبکه‌های تلویزیونی که بگذریم علت اینکه اکثر ما نام این سریال را به یاد می‌آوریم این است که اثر نمایشی دیگری با موضوع امام علی (ع) ساخته نشده است. اگر کمی هم تئاتری باشیم احتمالاً تئاتر «مهر و آیینه‌ها» حمید امجد را به یاد بیاوریم.
نبود نمایشنامه باکیفیت برای تولید فیلم و تئاتر مذهبی
به همین منوال تعداد آثار قابل‌توجه و تأثیرگذاری که با موضوعات دینی بر صحنه تئاتر تولید و اجراشده باشند و یا در تلویزیون و سینما به نمایش گذاشته شوند بسیار انگشت‌شمارند. بارها و بارها طی سالیان گذشته سمینارها و سلسله نشست‌هایی در خصوص آسیب‌شناسی این روند برگزار شد اما هیچ‌گاه خروجی مشخص و منظمی از این برنامه‌ها دیده نشد تا بتواند تغییری درروند نامطلوب تولید آثار کمی و کیفی با موضوعات دینی، بگذارد. یکی از نقاط ضعف اساسی درزمینهٔ تولید آثار نمایشی با موضوعات دینی، نبود نمایشنامه‌هایی است که از سطح کیفی قابل قبولی برخوردار باشند و درعین‌حال با نگاهی هنرمندانه و غیر کلیشه‌ای به موضوعات دینی بپردازند.
سریال امام علی(ع) پس از دو فیلم محمد رسول‌الله(ص) و روز واقعه، به گفتمان قدیمی که مدعی بود: «سوژه‌های مذهبی قابلیت فیلم شدن را ندارند» پایان داد و در عمل ثابت کرد که می‌توان بر اساس تم‌های مذهبی فیلمی ساخت که مورد اقبال و استقبال گسترده نیز قرار گیرد.
در عرصه سینما، تئاتر و تلویزیون ایران طی دهه‌های گذشته آثاری با موضوعات دینی و برگرفته از منش و شخصیت ائمه اطهار نگارش و به تولید رسیده‌اند. در بین این آثار تولیدشده، تعداد آثاری که برگرفته از زندگی و شخصیت والای امیرالمؤمنین باشند در کل سینما، تئاتر و تلویزیون ایران به تعداد انگشتان دست هم نمی‌رسد. این روند نامطلوب کمی و کیفی درزمینهٔ تولید آثار سینمایی، تئاتری و تلویزیونی طی سالیان گذشته تداوم داشته و راهکاری برای تولید آثاری درخور و قابل‌توجه از سوی هنرمندان و چهره‌های مطرح این عرصه‌ها در نظر گرفته نشده است.

نمایشنامه‌های ماندگار با موضوع امام علی(ع)
در بخش نمایشنامه البته آثار ماندگاری به نام امام علی (ع) نوشته‌شده‌اند؛ نمایشنامه‌های «مهر و آیینه‌ها»، «مجلس ضربت خوردن»، «امیر»، «زمان سکوت برای زندگان»، «پل» و «عشقه» از آثار ماندگار ادبیات نمایشی ایران با محوریت زندگی امام اول شیعیان هستند.
نمایشنامه «مهر و آیینه‌ها» نوشته حمید امجد
نمایشنامه «مهر و آیینه‌ها» نوشته حمید امجد نمایشنامه‌نویس، کارگردان، پژوهشگر و مدرس باسابقه تئاتر است که در سال ۸۰ این اثر نمایشی را در تالار مولوی به صحنه برد. اجرای نمایش «مهر و آیینه‌ها» با حضور بازیگرانی چون اکبر زنجان‌پور، رضا بابک، میکاییل شهرستانی، زنده‌یاد حمید حمزه، بهرام ابراهیمی، کرامت رودساز و پریزاد سیف با استقبال مخاطبان و منتقدان تئاتری مواجه شد و در همان سال در تالار مهر حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی نیز به اجرای عمومی خود ادامه داد.
«مهر و آیینه‌ها» با نگاهی به زندگی امیرالمؤمنین(ع) نگاشته شده و زندگی حضرت و خصایص ایشان از زبان چند شخصیت دیگر روایت می‌شود و به‌زعم بسیاری از صاحب‌نظران، یکی از بهترین آثار تولید و اجراشده با موضوع دینی و شخصیت حضرت علی(ع) است.
نمایشنامه «مجلس ضربت خوردن» نوشته بهرام بیضایی
نمایشنامه «مجلس ضرت خوردن» نوشته بهرام بیضایی نمایشنامه‌نویس، کارگردان و مدرس مطرح تئاتر ایران است که با پرداختن به شخصیت حضرت علی(ع) از نگاه ضاربان حضرت یعنی ابن ملجم و قطامه نگاشته شده است. این نمایشنامه علیرغم اینکه یکی از آثار مطرح ادبیات نمایشی ایران است که موضوعی دینی دارد، نتوانست به کارگردانی بیضایی بر صحنه تئاتر اجرا شود.
سال ۹۳ و در ایام سوگواری ماه مبارک رمضان و شهادت حضرت علی(ع)، در قالب ویژه‌برنامه نمایشنامه‌خوانی آثار دینی در این ایام که در مجموعه تئاتر شهر اجرا شد، نمایشنامه «مجلس ضربت خوردن» را نیز محمد رحمانیان و با حضور بازیگرانی چون علی عمرانی، احسان کرمی و امیرکاوه آهنین‌جان نمایشنامه خوانی شد.
نمایشنامه «امیر» نوشته محمد رحمانیان
نمایشنامه «امیر» نوشته محمد رحمانیان نمایشنامه‌نویس باسابقه تئاتر ایران، یکی دیگر از آثاری است که با نگاه به زندگی و شخصیت حضرت علی (ع) نگاشته شده و یکی از آثار باکیفیت ادبیات نمایشی ایران در حوزه نمایشنامه‌های با موضوعی دینی است.
رحمانیان علاوه بر نمایشنامه «امیر»، نمایشنامه‌های «پل» و «اسب‌ها» را با نگاه به زندگی و بینش امام حسین (ع) و واقعه عاشورا به نگارش درآورد و در مقام کارگردان هم این دو اثر نمایشی را به صحنه برد. نمایشنامه و اجرای نمایش «پل» ازجمله آثار موفق تئاتر ایران است.
نمایشنامه «زمان سکوت برای زندگان» اثر محمد چرمشیر
محمد چرمشیر دیگر نمایشنامه‌نویس با‌سابقه تئاتر ایران است که نمایشنامه «زمان سکوت برای زندگان» را با موضوع شخصیت حضرت علی (ع) به نگارش درآورد. این اثر نمایشی نیز از آثار ماندگار ادبیات نمایشی ایران است که با موضوع و نگاه دینی تولیدشده است.
«زمان سکوت برای زندگان» نیز در سال ۹۳ به همراه نمایشنامه «مجلس ضربت خوردن» بهرام بیضایی، در مجموعه تئاتر شهر و با کارگردانی عباس غفاری خوانش شد.

سریال‌های اندک و ماندگار با موضوع امام علی(ع)
وقتی به سراغ تلویزیون و سینما می‌آییم تا کارهای ارائه شده درباره زندگی امام علی(ع) را بررسی کنیم بیشتر از سه نام که تازه یک کار هم همچنان در نیمه راه ساخته‌شدن مانده است، کار ارزشمند دیگری وجود ندارد.
سریال «امام علی» به کارگردانی داود میرباقری
شاید موفق‌ترین اثری که در شرح زندگی امام اول شیعیان ساخته‌شده است مجموعه تلویزیونی «امام علی» به نویسندگی و کارگردانی داود میرباقری باشد که بعدها یک نسخه سینمایی هم از آن تولید و اکران شد.
تولید و ساخت این مجموعه که از سال ۷۰ تا ۷۵ به طول انجامید، روایتگر پنج سال پایانی زندگی امیرالمؤمنین(ع) و خلافت ایشان است و بازیگران مطرح بسیاری ازجمله داریوش ارجمند، مهدی فتحی، بهزاد فراهانی، محمدرضا شریفی‌نیا، پرویز پرستویی، سیروس گرجستانی، ویشکا آسایش، عنایت بخشی، اصغر همت و کریم اکبری مبارکه در آن به ایفای نقش می‌پردازند. موسیقی ماندگار این اثر هم کار فرهاد فخرالدینی است.
نبأ السما، فیلمی که ساخته نشد
در پاییز سال ۹۷ ویدئویی چنددقیقه‌ای در شبکه‌های مجازی منتشر شد که تریلری از فیلمی به زبان عربی بود و اعلام شد فیلم‌سازی ایرانی کویتی به نام «عباس یوسفی» درباره زندگی امام علی (ع) ساخته است، اما طی گفت‌وگویی که بعداً با یوسفی انجام شد مشخص شد که فیلم هنوز ساخته نشده است. این کارگردان گفت که قصد دارد یک فیلم سینمایی از زندگی امام علی(ع) از ولادت تا شهادت بسازد تا داستان‌های مهمی از زندگی حضرت را روایت کند.
یوسفی اظهار کرد که به دنبال جذب سرمایه‌گذار برای آغاز پروژه است و بعد از تأمین مالی اثر این فیلم با حضور بازیگرانی از سراسر دنیا ساخته خواهد شد.

اینجا شهر دیگری است به کارگردان احمدرضا گرشاسبی
نویسنده فیلم‌نامه حمید امجد است و سعید سعدی تهیه‌کنندگی آن را بر عهده داشته است. در این فیلم که با هزینه بنیاد سینمایی فارابی ساخته‌شده است، پژمان بازغی، داریوش ارجمند، پریوش نظریه، هومن برق‌نورد، حسین سلیمانی، فرخ نعمتی، علیرضا کمالی و داوود فتحعلی بیگی نقش‌آفرینی می‌کنند.
داستان فیلم زمان پس از ضربت خوردن حضرت علی(ع) را روایت می‌کند و ظلم‌هایی که افراد مختلف بر ایشان روا داشتند. فیلم یک‌شب پس از ضربت خوردن حضرت‌ علی(ع) تا زمان شهادت را به تصویر می‌کشد و قصه در مدت‌زمان ۲۴ ساعت می‌گذرد.
علیرغم اینکه بیش از یک میلیارد تومن هزینه ساخت این اثر شده است، فیلم در جذب مخاطب به‌هیچ‌وجه موفق نبود و در گیشه با شکست مواجه شد. ساختار تئاتری فیلم، ریتم کند و دیالوگ‌های طولانی و خسته‌کننده‌ای که افراد مختلف در توصیف یک شخص غایب دارند از عوامل شکست این فیلم ذکرشده است.