سائیدن سر به ساحت خورشید

به‌ گزارش ایسنا، با برنامه ریزی مرکز سعدی شناسی، شب پنجم از "هفت شب برخوان سعدی" ویژه بزرگداشت شیخ اجل سعدی شیرازی شامگاه یکشنبه ۵ اردیبهشت و با سخنرانی سه سعدی پژوه به انجام رسید.

در این برنامه ابتدا دکتر محمود عابدی استاد دانشگاه و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی سخنانی با عنوان "سعدی غزلسرا سعدی موعظه گر نیست" ایراد کرد و پس از اواستاد احمد سمیعی گیلانی به بحث عملگرایی سعدی پرداخت و آنگاه دکتر محمد رضا خالصی به عنوان سومین سخنران، ویژگی های زبانی گلستان سعدی را مورد بررسی قرار داد تا شبی دیگر از این سلسله برنامه، به سرانجام رسد.

سعدیِ غزلسرا، موعظه گر نیست

دکتر محمود عابدی استاد دانشگاه و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی که در حال تصحیح جدید از کلیات سعدی است به عنوان نخستین سخنران این شب پیرامون نحوه تصحیح آثار سعدی توضیحاتی ارائه کرد.

این استاد دانشگاه با اشاره به این که سعدی یکی از ارکان شعر فارسی است گفت: پس از مقایسه و مقابله ۱۱ نسخه از آثار سعدی و رسیدن به زبان سعدی به این نکته پی بردم که اصولا در غزلیات او چیزی به عنوان غزل عرفانی به عنوان یک اثر اخلاقی در حوزه موعظه و پند به چشم نمی خورد و اگرچه سعدی خود یک فقیه واعظ است اما سعدی غزل سرا و غزل گو غیر از سعدی بوستان و گلستان است و می توان گفت در حوزه غزل با سعدی دیگری روبرو هستیم.

وی با بیان این که در تصحیح آثار شاعرانی چون حافظ و سعدی چیزی به نام نسخه اساس وجود ندارد گفت: نکته بسیار مهمی که پس از مقابله ۱۱ نسخه به آن رسیدم این بود که در این ۱۱ نسخه برخی غزلها هستند که احیانا در یک یا دو نسخه آمدند و به تدریج به اینجا رسیدم که بیش از ۴۰ غزل از غزلهایی که در کلیات مرحوم فروغی آمده از سعدی نیست از جمله سه غزل از کمال اسماعیل یا یک غزل از همام تبریزی است و دیگرانی هم هست یا مثلا تقریبا در هیچ غزلی از غزلهای سعدی قافیه تکرار نمی شود و هر جا یک بیت دارد که قافیه تکرار شده در این که صحت انتساب ان بیت به سعدی است باید تردید کرد.

عابدی در بخش دیگری از سخنان خود شهرت آثار سعدی از زمان حیات وی را یکی از مشکلات تصحیح دقیق آثار او دانست و گفت: این موضوع که در طول تاریخ برخی آثار را خوانندگان با ذوق به عنوان اثر سعدی شناخته و زمزمه می کنند خود مشکلی برای تصحیح دقیق این آثار است در حالی که ما نمی توانیم به آنچه که در اذهان علاقمندان رسوخ کرده چندان اعتماد کنیم و قرار نیست شعر و متن را آنچنان که به زبان ها افتاده است عرضه کنیم بلکه رابطه ما با شاعر نسخه ها هستند و وظیفه داریم تا آثار رسیده از کاتبان امین را به اقتضای اجتهاد علمی و اعتقاد خود و ارزش متن اماده و عرضه کنیم تا این کار باعث شود تا زبان فارسی که فرهنگ ایران کهن است و از آغاز تا انجام زندگی را فریاد می زند ذهن و دل و ذوق خوانندگان را شاد کند.

سعدی شاعری عملگراست

استاد احمد سمیعی گیلانی دومین سخنران این شب بود که به بررسی نشانه های سبکی سعدی در غزل پرداخت.

این مترجم و نویسنده با برشمردن ویژگی های سعدی و تفاوت وی با حافظ گفت: اگرچه حافظ شاعری آسمانی است اما سعدی به واسطه سفرهای بسیاری که کرده است شاعریست عملگرا و خاکی و نهادهای زمان خود را قبول دارد اما نقد خود را متوجه افرادی که در صدر این نهادها هستند می داند مثلا نهاد قضاوت را قبول دارد اما قاضی را به عنوان یک انسان ضعیف می داند و در عین حال دیدی خدایی دارد و همانگونه که خدا به ضعف انسان واقف است و می بخشد سعدی هم ضعف انسان را قبول دارد و می بخشد.

عضو دائم فرهنگستان زبان و ادب فارسی در ادامه با اشاره به سبک سعدی گفت: به کار بردن فعل،صنعت تکرار،جناس اشتقاق و خاکساری در عشق از جمله ویژگی هایی است که می توان از آن به عنوان سبک سعدی در غزلیات وی دانست.

سمیعی همچنین با بیان این که شعر حاصل تجربه است، گفت: سعدی در غزل بر خلاف حافظ که تجربه و معلومات را توامان به کار می برد تنها از تجربیات خود بهره می برد و استفاده از معلومات را به گلستان و بوستان و مجالس می سپارد تا نشان دهد که اگر در غزل نشانی از معلومات شاعر نمی بینیم دال بر بی معلوماتی او نیست و می توان از معلومات سعدی در بخش دیگری از آثارش استفاده کرد.

ویژگی های زبانی گلستان سعدی

دکتر محمد رضا خالصی، استاد دانشگاه، سعدی‌پژوه و نویسنده نیز در این ویژه برنامه با تاکید براین که سخن گفتن از سعدی سر ساییدن به خورشید است، گفت: گلستان شیخ اجل بی تردید مهمترین کتاب نثر فارسی است و سعدی بزرگترین نثر نویس تمام ادوار ادب ایران زمین است.

این شاعر معاصر، مهمترین تحول ایجاد شده در ادبیات منثور ایران را مربوط به نثر سعدی دانست و با بیان اینکه سعدی در شعرش هم نثر ایجاد و حیات مجدد به ادبیات منثور ایرانی داد، افزود: آنچه بیش از همه به چشم می آید او نثر را به موازی با شعر به حیات هنرری خود ادامه داد، چیزی که پیش از سعدی وجود نداشت یعنی نثر به موازات شعر در ادبیات گام نهاد و همطراز شعر پیش رفت .

خالصی با بیان اینکه بدون هیچ تردید و گزافه ای نثر فارسی به ۲ دوره پیش و پس از سعدی تقسیم می‌شود، براین تاکید کرد که نثر پس از سعدی با اندکی تسامح تا امروز ادامه دارد و با یادآوری اینکه فردوسی و مولانا جلال الدین بلخی و سعدی و حافظ برترین شاعران ایران بوده‌اند، گفت: در نثر فارسی، تنها و تنها سعدی منحصر به خودش است و تالی وثانی ندارد و هیچ کس چه پیش از او و چه پس از او نتوانسته پای جای پای او بگذارد.

خالصی نثر فارسی را در دوران گذشته ساده و روان و حتی نزدیک به محاوره وخالی از پیچیدگی و ابهام تعریف و خاطرنشان کرد: اما به مرور زمان این نثر از میان رفت و جای خود را به نثری مصنوع و متکلف داد که پر از تکلف بود و هشو.

این استاد دانشگاه گفت: مقایسه آثاری مانند تاریخ بلعمی، حدود العالم، عجایب البلدان، و آثاری چون کلیله و دمنه نصرالله منشی، تاریخ وصاف، تاریخ جهان گشا نشان می دهد که چه بر سر این نثر آمده است مخصوصا که دو تن از شیرازیان مانند نصرالله منشی و وصاف الهذره شیرازیند و اینها در نصر مکلف بسیار تاثیر گذارند، بویژه تصرالله منشی که پیروان بسیاری پس از خود بر خود برجای گذاشت.

خالصی در مورد گلستان سعدی گفت: گلستان سعدی نبوغ سعدی را نشان می‌دهد، او نثر مرسل را با نثر مصنوع و دهشتناکی که ما با آن مواجه بودیم در هم آمیخت و شیوه ای جدید بنیان نهاد و ابداع کرد که در عین برخورداری از مزایا و محاسن هر دو نثر، ازمعایب و مشکلات هر دو هم مبرا بود، این نثر نمونه اعلای بلاغت و شاهکار ادبیات و معیار زبان فارسی است.