قادر آشنا: تئاتر با آرمان‌های انقلاب فاصله دارد

نشست «بررسی جشنواره تئاتر فجر و تئاتر انقلاب» با حضور حسین مسافر آستانه کارگردان تئاتر، سعید اسدی کارگردان تئاتر، قادر آشنا مدیرکل هنرهای نمایشی و علی ایزدی مدیر طرح و برنامه اداره کل هنرهای نمایشی، عصر روز گذشته به صورت مجازی در دانشگاه سوره برگزار شد.

اسدی در این نشست، با بیان اینکه تئاتر سنتی و نوین ایران متأثر از فراز و نشیب‌های درونی و بیرونی بوده و خصلت‌هایی داشته است، گفت: نمی‌توانیم این سخن را بگوییم که انقلاب الزاماً میان تئاترپس از انقلاب و تئاتر دوره قبل آن انقطاع ایجاد کرد؛ البته که دانش‌های جدیدتری در آن وارد شد و در نهادسازی بعد از انقلاب تفاوت‌هایی پیدا کرد.

وی درباره جشنواره تئاتر فجر اظهار داشت: جشنواره در دوره اول انقلاب برای نیروهای فعالی که قبل از انقلاب به هر دلیلی فعال نبودند، به عنوان نیروی محرک و موتور تولید عمل کرد اما در ادوار بعدی به ویژه بعد از جنگ تحمیلی، گفتمان‌های دانشگاهی حیات این جشنواره را دگرگون کرد که تنوع و چالش‌های نظری از آن موقع رخ داد. به همین دلیل در دهه‌های ۸۰ و ۹۰ جشنواره تئاتر فجر همواره تابع این چالش‌های نظری و عملی بوده است که بخش عمده آن را دانشگاهیان رقم زدند.

اسدی در ادامه به بحث گفتمان و روند زیبایی شناسی و بحث تحولات تئاتر فجر شکل گرفته با وجود نیروهای جدید و دانش آموختگان دانشگاهی اشاره کرد.

با مرحله پختگی در هنر فاصله داریم

ایزدی در ادامه به توضیح کلیت تئاتر بعد از انقلاب پرداخت و گفت: ما به جای گفتن «هنرِ بعد از انقلاب» ابتدا باید ببینیم که آیا هنر انقلاب و پس از انقلاب در جوامع مختلف با یکدیگر تفاوت‌هایی دارند یا خیر؟ زیرا میان هنر و انقلاب نسبت دوسویه‌ای بر قرار است.

وی افزود: نسبت بین هنر و انقلاب این است که هر دو در یک جریان کمک‌کننده بودند؛ در واقع انقلاب باعث متحول‌شدن هنر و هنر نیز باعث سرعت‌بخشی به روند شکل‌گیری انقلابی در حال وقوع بود. نمی‌شود گفت که تئاتر قبل از انقلاب یا تئاتر الان خوب بوده است یا خیر، در واقع هر کدام مشکلاتی داشته و دارند.

این کارشناس هنرهای نمایشی با تقسیم بندی ادوار هنر به ۳ دوره کودکی، عقلانی و پختگی گفت: ما در ایران بعد از انقلاب با گذشت ۴ دهه از آن، از نمایش تهییجی و لطیفی که غیرخلاق و غیرعلمی بوده فاصله گرفتیم و به دوران عقلانی رسیده‌ایم؛ دانشگاه‌ها باعث شروع خلاقیت و به روز شدن تئاتر شدند، در واقع به دنبال یک تفسیر درست رفتند و هم اکنون در آن مسیرِ تفسیر درست هستیم اما می‌توان گفت که هنوز به آن مرحله پختگی نرسیده‌ایم.

آسیب‌شناسی نمایش‌های دینی

ایزدی با بیان اینکه در هنر انقلاب (نمایش‌ها و هنری که با مضمون انقلاب و دین است) به مسیر درستی دست پیدا نکرده‌ایم، افزود: در مقایسه تئاتر قبل و بعد از انقلاب، می‌بینیم تئاتر بعد از انقلاب کیلومترها جلوتر است. درست است که شاهد افول آن در بعضی شهرستان‌ها هستیم البته باید اقداماتی برای آن آسیب‌شناسی انجام شود وگرنه هنرمندان همانانی هستند که در چهار دهه قبل خدمت کرده‌اند.

وی گفت: هر چه ارتباط هنرمندان و حاکمیت بیشتر شود، تئاتر رشد و توسعه چشمگیرتری را تجربه می‌کند، البته باید به هنرمندان هنر و توانایی‌ها و خلاقیت‌هایشان توجه ویژه‌تری شود و این امر می‌تواند از خود هنرمندان نیز آغاز شود. از سوی دیگر حمایت مدیران با مدیریت بودجه و مدیریت ظرفیت‌های موجود می‌تواند کمک شایانی به این عزیزان کند.

این کارشناس هنرهای نمایشی در آسیب‌شناسی برخی نمایش‌های دینی گفت: دو مفهوم هنر اسلامی و هنرمند مسلمان مفاهیمی است که باید بدانیم در هر لحظه به کدام نیاز داریم. نکته دیگر تمایز قائل شدن میان هنر اسلامی یا هنرهای دینی با سایر هنرها و ژانرهای آن هاست. مهمترین اتفاق منجر به شکست در نپذیرفتن تئاترهای اسلامی این است که گاهی هنرمند با فراموش‌کردن فرم و بی‌توجه به تکنیک و خلاقیت سعی در انتقال محتوا و مفاهیم دارد. گاهی هم با توجه به تکنیک محتوا را از یاد می‌برد و ایدئولوژی آن طور که باید و شاید به مخاطب انتقال پیدا نمی‌کند. در مورد سوم هر دو گزینه یعنی تمام محتوا و هم ایدئولوژی‌ها و تکنیک‌ها و فرم‌ها از یاد می‌روند، یا آن طور که باید و شاید اجرای موفقی نیستند.

تئاترمان با آرمان‌های انقلاب فاصله دارد

در ادامه جلسه، قادر آشنا با طرح پرسش‌هایی مبنی بر اینکه «رابطه انقلاب اسلامی با حوزه هنر چگونه خواهد بود و رابطه هنرب عد از انقلاب و رابطه هنر با آرمان‌های انقلاب چیست» صحبتش را آغاز کرد و گفت: با استفاده از آمار و ارقامی که در دست داریم، در می‌یابیم که تئاتر بعد از انقلاب چه به لحاظ محتوایی و چه به لحاظ گونه‌های نمایشی یا جشنواره‌ها و عرصه بین الملل مورد توجه ویژه‌ای قرار گرفته است، تئاترِ حال حاضر ایران به بلوغ رسیده و اجراهایی که روی صحنه می‌رود، جزء بهترین‌ها در سطح جهان است.

وی عنوان کرد: بعد از انقلاب اسلامی به تئاتر توجه ویژه‌ای شد اما اینکه تئاتری که ما الان داریم چه نسبتی با آرمان‌های امام و ارزش های اسلامی دارد، در یک کلام می‌گویم که با این نگاه فاصله داریم.

معضلی به نام انباشتگی تعداد تئاترهای آماتوری

اسدی در ادامه نشست «بررسی جشنواره تئاتر فجر و تئاتر انقلاب» گفت: موضوعی که تئاتر ایران را مخصوصاً در بعد از انقلاب دچار مسئله می‌کند، انباشتگی تعداد تئاترهای آماتوری است. در واقع منابع و فضاهای موجود در اختیار بخش تولید آماتور قرار می‌گیرد که باعث می‌شود تا بودجه و حمایت‌های دولتی بی‌نتیجه بماند.

وی افزود: یکی از آسیب‌های بزرگ ما همین فقدان ساختار حرفه‌ای تولید است و از آنجایی که بخش مهمی از بودجه‌های حمایتی عمدتاً خرج آماتور تولید شده، بنابراین رابطه ارگانیکی بین بخش‌های تولیدی و آماتوری تئاتر وجود ندارد. بنابراین، در جشنواره فجر با محصولاتی که عمدتاً حاصل فرایند آماتوری تولید است، رو به برو می‌شویم.

این کارگردان تئاتر گفت: به عنوان مثال، مفاهیمی همچون «عدالت» در سال‌های گذشته به صورت سطحی در نمایش‌ها راه یافته و محتوایی دارد که تنها مورد پذیرش از سمت متولیان است و اقناع کننده برای عموم نیست.

گلایه از شعارزدگی برخی نمایش‌های انقلابی

حسین مسافر آستانه دیگر سخنران این جلسه پیرامون افراط تئاترهای انقلاب اسلامی در مفاهیم و شعاری شدن آن‌ها گفت: نگاه شعاری نسبت به برخی از ارزش‌های انقلاب هر از گاهی باعث تولید برنامه‌های شعاری می‌شود و بر اساس آن آثاری خلق شدند که ۹۰ درصد آنها ترجمه‌های خارجی آثار است و این امر باعث می‌شود که تئاتر انقلاب اسلامی آن طور که باید و شاید رشد و درخشش پیدا نکند.

وی ادامه داد: این در حالی است که توقع مسئول این امر و هنرمندان تئاتر انقلاب اسلامی از این حوزه تغییر نگاه به تغییر دیدگاه طی سال‌های آینده به صورت تدریجی بود، هدفی که متاسفانه نتوانست آنطور که باید و شاید محقق شود، دیدگاه ما این بود که از نگاهی ماتریالیستی پس از انقلاب به سمتی رئالیستی حرکت کنیم. اما وقتی به صورت خشک و شعاری در تئاتر به جامعه تزریق شود، یا ماندگاری نخواهد داشت و یا اصلاً نمی‌تواند انتقال پیدا کند.

مسافر آستانه در پایان یادآور شد بهتر است هنر انقلاب را از منظر امام خمینی(ره) به عنوان بنیانگذار آن بررسی کنیم.