تفاوت «نمایش خیابانی» و «تئاتر خیابانی» در گفت‌وگو با «محمود فرهنگ»
محمود فرهنگ: در «نمایش خیابانی» تماشاچی را نادیده گرفته‌ایم
روی ایرانی بودن نمایش خیابانی ثابت‌قدم بودم/ موضوع نمایش خیابانی متأثر از شرایط اجتماعی است/ باید نمایش‌های آیینی را حفظ کنیم/ «نمایش خیابانی» منحرف‌شده و به «تئاتر خیابانی» تبدیل‌شده است
تهران (پانا) - نویسنده کتاب «نمایش خیابانی ایران و تئاتر خیابانی جهان» روایت می‌کند زمانی که مدیریت «کانون نمایش‌های خیابانی» مرکز هنرهای نمایشی را داشته است، اجازه ورود اجراها و تئاترهای خیابانی کشورهای دیگر را به ایران نمی‌داد تا مبادا نمایش ایرانی که در حال یافتن دوباره خود بوده از اصالت ایرانی‌اش دور بماند. او معتقد است برای زنده نگه‌داشتن نمایش‌های خیابانی ایرانی باید گونه‌های تعزیه و نمایش‌های آیینی و محلی را وارد نمایش خیابانی کرد تا هم نمایش‌های اصیل ایرانی حفظ شود و هم نمایش خیابانی رشد کند.
نمایش خیابانی از آن دسته اجراهای خیابانی است که برخواسته از درون اجتماع است. بازیگران نمایش خیابانی خارج از یک فضای رسمی بایدها و نبایدهای زندگی را به فراخور فهم مردم کوچه و بازار بیان می‌کنند. در تئاتر خیابانی بازیگر به دور از تمامی عناصر دست و پاگیر صحنه‌ای در تلاش است تا مخاطب خود را نسبت به موضوعی خاص به هیجان و گاه به تفکر و تعمق در آن مسئله وا دارد. در نمایش خیابانی نیازی به طراحی لباس، نور، چهره‌آرایی و طراحی صحنه نیست، بازیگر این‌گونه نمایش‌ها بر اساس موضوع‌های موردنظر خود اقدام به اجرای نمایش در مکان و زمانی خاص می‌کند.
موضوع نمایش خیابانی متأثر از شرایط اجتماعی است
«محمود فرهنگ» نویسنده کتاب «نمایش خیابانی ایران و تئاتر خیابانی جهان» درباره احیای نمایش خیابانی در ایران بعد از انقلاب اسلامی گفت: «تئاتر تا سال‌ها بعد از انقلاب اسلامی تعطیل بود. در آن شرایط ما به دنبال گونه‌ای از نمایش بودیم که ساق و برگ زیادی نداشته باشد و قابل‌اجرا باشد. در آن سالهای ۶۰-۵۹ شرایط سختی به لحاظ سیاسی بود و کار کردن روی مضمون‌ها خیلی راحت نبود. در آن زمان با کمک آقای سلحشور و آقای مجید مجیدی و دکتر نصری و غیره به نظرمان رسید کاری آماده کنیم و اجرا کنیم. درنهایت به‌مرورزمان در این چهل سال با تغییر شرایط اجتماعی، موضوعات ما هم‌تغییر کرد برای مثال جنگ شروع شد و کار نمایش خیابانی را به جبهه بردیم. سال‌هایی که در آموزش‌وپرورش بودیم و نمایش‌های مدارس را می‌دیدیم علی‌رغم اینکه امکانات زیادی در آموزش‌وپرورش وجود نداشت و حتی در ارشاد هم امکاناتی نبود اما این حجم از کار رفته‌رفته گسترش پیدا کرد.»
روی ایرانی بودن نمایش خیابانی ثابت‌قدم بودم
فرهنگ افزود: «تعزیه را می‌دیدیم که نمایشی تمام‌عیار بود. رنگ و لباس و همه‌چیز داشت و مضمون اصلی آن‌هم همین بود و به نظرم رسید در آثار باید از این عناصر استفاده کنیم. تلاش می‌کردیم این نوع نمایش گسترش پیدا کند. حتی کارهایی که به جبهه می‌بردیم و نمی‌توانستیم اکو یا ابزارهای دیگری ببریم اما کم‌کم با ممارستی که داشتیم تجربه‌های خوبی کسب شد. بعد از چند سال فعالیت نمایشی در ایران اجرا کرده بودم و به جشنواره جهانی در کانادا دعوت شدم و انگیزه‌های خوبی به من داده شد. ازآنجایی‌که گونه‌های مختلفی را در سراسر ایران دیده بودم، روی موضوع ایرانی ثابت‌قدم بودم و نمی‌خواستم از ساختار تئاترهای خیابانی جهان استفاده کنم. سفرهایی به ایتالیا و فرانسه و غیره داشتم و دیدم که آن‌گونه و آن ریختار برای آن زمان و مکان است و مناسب ایران نیست. به این جهت با کارگاه‌هایی که در سراسر کشور برگزار کردم توانستم تعداد ۴ هزار فیش استخراج کردم. حاصل تجربه‌ها و کلاس‌هایی که در استان‌ها و حاشیه‌های جشنواره‌های بین‌المللی داشتم و البته و مدتی هم مسئولیت مدیریت کانون نمایش‌های خیابانی مرکز هنرهای نمایشی داشتم، دغدغه‌ام این شد که آینده این نوع
نمایش ایرانی چه خواهد شد.»
باید نمایش‌های آیینی را حفظ کنیم
محمود فرهنگ از پیشکسوتان عرصه نمایش خیابانی با اشاره به از دست رفتن نمایش‌های اصیل ایرانی عنوان کرد: «موضوعاتی مانند نمایش‌های تخته حوضی و تعزیه و همچنین بزرگان این حوزه در حال از دست رفتن هستند. این نوع نمایش‌ها باید از نسلی به نسل دیگر منتقل شود و با همان قدرت هم منتقل شود. در هر استانی نمایش‌های آیینی است که جهان‌بینی، شعر، حرکت، لباس و رنگ و موسیقی دارد و ضمناً یک نمایش کامل است و در آن درام هم وجود دارد که باید جدی گرفته شود. برای مثال در نمایش «عروس گوله» بهار می‌خواهد بیاید اما دیو سیاهی می‌آید و بهار را می‌دزدد و برای اینکه بهار بیاید باید با دیو سیاه بجنگد و این درام است. این است که این نوع نمایش‌ها و جذابیت‌های اصیلش را باید حفظ کنیم.»
فرهنگ اظهار کرد: «در عرض سه سال نمایش خیابانی تمام جشنواره‌های ایران را تسخیر کرد از جشنواره فجر و عروسکی گرفته تا جشنواره همدان و مریوان و جشنواره‌های استان‌های دیگر و این مهم راه خودش را باز کرد. برای مثال اگر جشنواره مقاومت بود حتماً نمایش خیابانی در آن وجود داشت. باید در همه این‌ها به عمق برسیم و ببینیم چه می‌خواهیم و چرا این کار را انجام دادیم.»
«نمایش خیابانی» منحرف‌شده و به «تئاتر خیابانی» تبدیل‌شده است
محمود فرهنگ با اشاره به اینکه نمایش خیابانی از مسیرش خارج‌شده گفت: «حاصل چندین دهه تلاش و کوششم را مکتوب کردم و اکنون می‌بینم در دو دهه گذشته «نمایش خیابانی» از مسیرش خارج‌شده و حالت «تئاتر خیابانی» شده است. طبیعی است که من باید بگویم انگیزه‌ام از ایجاد نمایش خیابانی چه بوده و بگویم با تکیه‌بر نمایش‌های ایرانی این مهم ایجادشده است. برای مثال وقتی یک سیاه از اول نمایش پرسش و پاسخ دارد و از همه عناصر خیابانی تأثیر می‌گیرد تا مردم را جذب کند یا «گل گشنیزو» در بوشهر اجرا می‌شود و این نمایش به دلیل گرمی هوا یا کمبود آب اجرا می‌شود یا «شُتر شُتر» در کردستان است. همه این‌ها از عناصری در نمایش استفاده می‌شود.»
وی با تأکید بر عناصر نمایش خیابانی گفت: «اگر می‌خواهیم نمایش خیابانی به‌خوبی دیده شود باید تصویر داشته باشد و مخاطب زبان نمایش را بداند. گاهی یک جوک به نمایش خیابانی تبدیل می‌شود و خب طبیعی است جاذبه‌ای ندارد.»
فرهنگ افزود: «من تئاتری از گروه فارسان را در خیابان‌های ایتالیا برای نمایش بردم که درام کامل بود و وقتی اجرا می‌شد ایتالیایی‌ها خیابان را ترک نمی‌کردند. علتش این بود که تصاویری که این گروه می‌ساختند آن‌قدر زیبا بود و مفهوم را القا می‌کرد دلشان نمی‌خواست خیابان را ترک کنند. پس باید به یک‌زبان جهانی برسیم و اینکه کمتر حرف بزنیم و بیشتر تصویر ارائه کنیم و عمل نمایشی را داشته باشیم و متأسفانه اکنون بیشتر حرف می‌زنند و این نمایش نیست.»
از سهم تماشاچی در نمایش خیابانی غفلت نکنیم
این پیشکسوت نمایش‌های خیابانی عنوان کرد: «در نمایش خیابانی باید سهم تماشاچی در نظر گرفته شود، یعنی تماشاچی هم در آن مشارکت داشته باشد. ضمن اینکه عناصری که استفاده می‌شود، نمایشی باشد نه اینکه از خودمان دربیاوریم. ما می‌خواهیم ریختار جدیدی در نمایش خیابانی نشان دهیم که عنصر اصلی‌اش همان نمایش‌های اصیل ایرانی باشد که در خیابان اجرا می‌شود. متأسفانه گاهی یک متن را برمی‌دارند و در خیابان شبیه نمایش اجرا می‌کنند. این در حالی است که در نمایش خیابانی اگر تماشاچی نباشد، قابل‌اجرا شدن نیست.»
نمایشی که در خیابان تماشاچی ندارد «نمایش خیابانی» نیست
وی با اشاره به کتابش با عنوان «نمایش خیابانی ایران و تئاتر خیابانی جهان» درباره محتوای آن گفت: «اگر نمایش در خیابان اجرا شد و تماشاچی نداشت یعنی برای صحنه است و اکنون این اتفاق در حال افتادن است. به این جهت به نظرم این کتاب کمک می‌کند. ما در نمایش خیابانی، کمدی و تراژدی را فراموش کرده‌ایم. من این‌ها را توضیح داده‌ام و گفته‌ام اصولش چیست و چه کنیم یک طرح و ایده، جذابیت داشته باشد. همه این بخش‌ها هم در تاریخچه و هم آسیب‌شناسی و هم در بخش آینده‌نگری مطرح‌شده است. باید نمایش‌های ایرانی را حفظ می‌کنیم. اکنون خیلی از آثار ایرانی از بین رفته است. نمایش تخته حوضی از بین رفته و در نقالی تعداد کمی افراد مانده‌اند و در کشوری ۸۵ میلیونی فقط چهار یا پنج نفر نقال داریم. ما باید این عناصر نمایش ایرانی را به سمت نمایش خیابانی بیاوریم تا هم آن حفظ شود و هم نمایش خیابانی رشد کند.»
اعظم پویان
ارسال دیدگاه