خزر به سرنوشت دریاچه ارومیه دچار می‌شود؟

انتشار مقاله‌ای در نشریه نیچر نشان می‌دهد تا پایان قرن ۲۱ تراز آب دریای خزر بین ۹ تا ۱۸ متر کاهش می‌یابد. این پژوهش توسط جمعی از دانشمندان آلمانی و هلندی انجام شده است و طبق آن دریای خزر با «فاجعه» روبرو است. همچنین طبق این پژوهش طی سه دهه گذشته سطح دریای خزر مقداری افت کرده اما تبخیر زیاد آب، یخ نبستن دریای خزر طی زمستان در مناطق شمالی و متعادل نبودن میزان آب‌های ورودی باعث خواهد شد که تا پایان قرن حداقل ۹ متر از سطح آب دریا کاهش یابد و این رقم حتی می‌تواند به ۱۸ متر برسد. گزارش یاد شده چنین سناریویی را تهدید زیست‌محیطی نامیده و می‌گوید سطح دریای خزر به صورت فزاینده‌ای پایین‌تر می‌آید و شتاب کاهش آب در حال افزایش است، با توجه به اینکه آب‌های بخش روسیه و ترکمنستان خزر کم عمق است، با افت ۹ متری آب حدود ۲۴ درصد از مساحت سطح دریا کوچک خواهد شد و اگر ۱۸ متر آب افت کند، ۳۴ درصد از سطح دریای خزر خشک خواهد شد در حالی که بسیاری از پرندگان و آبزیان دریای خزر در فصول مختلف سال به شمال و جنوب مهاجرت می‌کنند و خشک شدن بخش‌های شمالی که پناهگاه گونه‌های مختلفی مانند فک‌های خزر در فصل گرم تابستان است، می‌تواند زندگی این جانداران را به خطر بیندازد. از طرفی انتشار این مقاله موجب شده تا برخی کارشناسان محیط زیست سرنوشت دریاچه ارومیه را در انتظار دریای خزر بدانند. حال سوال اینجاست که این پیش‌بینی چقدر به واقعیت نزدیک است؟

بهروز ابطحی، رئیس پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی در گفت‌وگو با پانا درباره انتشار مقاله نشریه نیچر مبنی بر اینکه تا پایان قرن ۲۱ تراز آب دریای خزر بین ۹ تا ۱۸ متر کاهش می‌یابد، اظهار کرد: «دریای خزر دائما در حال تغییر است و این نوسانات همیشه وجود داشته به طوری که گفته می‌شود نوسانی که دریای خزر در طول یکسال دارد، حدودا معادل نوسانی است که دریاهای آزاد در صد سال می‌توانند داشته باشند. بنابراین دریای خزر از نظر نوسان تراز، یک دریای فعال به شمار می‌رود.»

رئیس پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی ادامه داد: «همچنین تراز دریای خزر در دوره‌هایی از تراز فعلی، خیلی پایین‌تر و در دوره‌هایی هم از تراز فعلی خیلی بالاتر بوده است. در عین حال تراز آب دریاچه در سال‌های ۷۳ - ۷۵ دو متر از تراز فعلی بالاتر بوده است.»

پیش‌بینی کاهش تراز دریای خزر تا پایان قرن در حد احتمال است

وی با اشاره به پیش‌بینی کاهش تراز دریای خزر گفت: «پیش‌بینی‌هایی که درباره وضعیت صداسال آینده خزر گفته می شود دقیق و قطعی نیست زیرا گروهی از دانشمندان و متخصصان دریای خزر یا مدل سازها بر اساس یکسری داده‌ها و معادلاتی که وجود دارد، پیش‌بینی‌ها را ارائه می‌دهند. البته دقت پیش‌بینی به این امر بستگی دارد که داده‌های ورودی با چه دقتی مطرح شده یا آیا وقایع گذشته دقیق و درست در داده‌ها وارد شده است یا خیر.»

ابطحی اضافه کرد: «بنابراین قضاوت درباره پیش‌بینیهای مطرح شده در حد احتمال است و داده‌های ما برای این کار کافی نیست. هر چند با شرایط تغییر اقلیمی که در جهان وجود دارد، اگر حوضه آبریز دریاچه خزر به سمت خشکسالی برود و چنانچه ورودی آب که بیشتر از سمت رودخانه ولگا است کاهش یابد و سپس با افزایش دما مواجه شویم و در نهایت تبخیر آب زیاد شود، ممکن است با کاهش تراز آب دریا روبرو شویم. پیش‌بینی‌ها برای یکسال و نیم تا دو سال آینده قابل تعمیم و بررسی است.»

رئیس پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی در پاسخ به این سوال که آیا ممکن است سرنوشت دریای خزر همچون دریاچه ارومیه شود، گفت: «می‌تواند مشابه سرنوشت دریاچه ارومیه شود. این مساله فقط مختص دریاچه ارومیه نیست بلکه دریاچه‌های دیگری هم بودند که معروف‌ترین آن دریاچه آرال است که به‌دلیل بهره‌برداری کشاورزی و برداشت آب ورودی دچار خشکی شد و شرایط دریاچه کاملا تغییر کرد. بنابراین ممکن است مشابه سرنوشت ارومیه برای دریای خزر نیز اتفاق بیفتد البته پیچیدگی دریای خزر بیشتر است چون حجم و عمق آب آن بیشتر است و آب دریای خزر از جهتی مشابه آب‌های اقیانوسی عمل می‌کند که منحصر به فرد است.»

مشکلاتی که حیات دریای خزر را تهدید می‌کند

وی در پاسخ به این سوال که چه مشکلاتی حیات دریای خزر را تهدید می‌کند، گفت: «آنچه دریای خزر و همه محیط‌های آبی در دنیا بر روی آن تمرکز کرده است موضوع آلاینده‌های پلاستیک، زباله‌ها و ضایعات کشاورزی است. آلودگی پلاستیک محصول شهرنشینی بوده و وارد دریا می شود و آلودگی کشاورزی نیز ناشی از مصرف مداوم کود و سم در حاشیه دریا است. بنابراین معضل آلودگی موضوع مهمی برای محیط‌های آبی از جمله دریای خزر به شمار می‌رود که تمرکز جمعیتی در اطراف آن زیاد است و رودخانه‌های اطراف آن هم آسیب‌پذیر هستند چرا که فاضلاب‌های کنترل نشده وارد آن می‌شود.»

ابطحی تاکید کرد: «برای دریای خزر رودخانه‌های حوضه جنوبی نیز اهمیت زیادی دارد چرا که زیستگاه و محل مهاجرت ماهیان با ارزش شیلات است و فقط نباید از دریای خزر محافظت کرد بلکه حفاظت از رودخانه‌های اطراف این محیط آبی نیز اهمیت دارد.»