انحرافات چهارگانه دریاچه چیتگر

به‌گزارش دنیای‌اقتصاد، ساخت دریاچه‌های مصنوعی یکی از روش‌های جذب گردشگر در کشورهای مختلف است که از بزرگ‌ترین دریاچه‌های مصنوعی جهان می‌توان به دریاچه کنیر در مالزی، دریاچه دانستان نیوزیلند، دریاچه ناصر مصر، دریاچه گوئرلدان فرانسه، دریاچه کاریبا در زیمبابوه، دریاچه ولتا در غنا، دریاچه اسمال‌وود در کانادا و کوبیشکسوو در روسیه اشاره کرد. از مهم‌ترین ویژگی این دریاچه‌های مشهور جهان که گردشگران بسیاری را به سوی خود جذب می‌کند احداث در یک منطقه دور از شهر و ایجاد فضایی سبز و جنگلی برای تلطیف آب و هوایی شهرها و محلی برای تفریح و آرامش برای گردشگران به‌ویژه طبیعت‌گردان به‌شمار می‌روند. همچنین ساخت دریاچه‌ها باعث به‌وجود آمدن گونه‌های حیوانی و گیاهی جدیدی شده است که ایجاد جاذبه‌های توریستی سالم همچون ماهیگیری، قایقرانی، شنا، دوچرخه‌سواری، کانوسواری و چادرزنی از آسیب زدن به محیط‌زیست جلوگیری می‌کند و این دریاچه‌ها اصولا در مناطقی با آب و هوای متناسب با اکولوژی منطقه ساخته شده که نه تنها آسیبی به منطقه وارد نکرده، بلکه در جهت حفاظت از محیط‌زیست قرار گرفته است.

در کنار این دریاچه‌های مصنوعی بزرگ دور از شهر، دریاچه‌هایی در داخل شهرهای بزرگ برای ایجاد فضای سبز و تلطیف و زیباسازی شهرها ساخته شده‌اند که پارک مرکزی نیویورک از مهم‌ترین آنها به‌شمار می‌رود. این پارک در میان مراکز تجاری و آسمانخراش‌های شهر نیویورک بنا شده است که چند دریاچه مصنوعی در آن واقع شده است. منهتن یکی از قدیمی‌ترین مناطق نیویورک و از مهم‌ترین مراکز تجاری و اقتصادی آمریکا به‌شمار می‌رود که به شکل شبه‌جزیره‌ای است و پارک مرکزی نیویورک در وسط این شبه‌جزیره قرار گرفته است. این پارک برای ایجاد فضای سبز و محلی برای تفریح افراد بنا شده است تا ضمن زیباسازی شهر از گرمای آن نیز جلوگیری کند.

این پارک شهری که بزرگ‌ترین پارک شهری جهان به‌شمار می‌رود از انواع گونه‌های گیاهی و جانوری احاطه شده است و به‌دلیل وجود امکانات رفاهی و تفریحی گوناگون همچون قایق‌سواری، صخره‌نوردی، درشکه‌سواری، دوچرخه‌سواری، باغ‌وحش و باغ پرندگان و ایجاد آثار هنری متعدد و ساخت مجسمه‌های زیبا، سالانه نزدیک به ۲۵ میلیون گردشگر را به خود جذب می‌کند. مهم‌ترین ویژگی این پارک طراحی منحصربه‌فرد این پارک و زیبایی‌های بصری است و برای نگهداری و حراست از این پارک سالانه ۵/ ۳۷ میلیون دلار هزینه می‌شود که بخش عمده آن توسط کمیسیون سنترال پارک تامین می‌شود. ارزش افزوده سنترال پارک منهتن که ناشی از حضور بازدیدکنندگان، اقدامات صورت گرفته در پارک و ارتقای ارزش املاک است، درآمد مالیاتی دولت محلی نیویورک را تا حدود ۶۵۶ میلیون دلار افزایش داده است، که این میزان معادل کل هزینه‌های سالانه پارک‌های شهر نیویورک است. دریاچه‌ها که به‌عنوان سدهای مخزنی شهری با اهداف بسیاری همچون صید، ورزشی، جذب توریست و آبدهی فضای سبز احداث می‌شوند منجر به ایجاد تغییرات در چشم‌انداز منطقه، سیمای اجتماعی و اقتصادی می‌شوند. از مهم‌ترین اهداف دریاچه‎‌ها طراحی فضای شهری است که در آن باید به ابعاد گوناگون اقلیمی و زیست محیطی توجه شود که بتواند تعادل مناسبی در آب و هوا، رطوبت و سایر عوامل به‌وجود آورد.

دریاچه چیتگر بزرگ‌ترین دریاچه مصنوعی ایران به‌عنوان یکی از مقاصد گردشگری تهران محلی برای دوچرخه‌سواری، پیاده‌روی، قایق‌سواری با قایق‌های پدالی، ماهیگیری، شهربازی، پیک نیک و تفریح در تمام فصول سال به‌شمار می‌رود. یک مرکز تجاری در نزدیکی دریاچه قرار دارد که درحال‌حاضر جاذبه‌های بیشتری نسبت به خود دریاچه برای بازدیدکنندگان دارد. دریاچه چیتگر از ابتدا با اهدافی چون بالا بردن توان اکولوژیک منطقه از طریق ایجاد و ارتقای قابلیت‌های تفریحی، جلب توریست و سرمایه‌گذاری بخش‌خصوصی و ایجاد اشتغال، کمک به رشد و توسعه اقتصادی، ایجاد چشم‌اندازهای زیبا، دل‌انگیز و منحصر به فرد برای منطقه، تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی، تلطیف هوای منطقه ۲۲، حوزه غرب و شهر و پاسخ به برخی نیازهای فیزیولوژیکی و روانی شهروندان احداث شده است.

در مقایسه با دیگر دریاچه‌های مصنوعی جهان دریاچه چیتگر نه در زمره دریاچه‌های طبیعی برون‌شهری جهت ایجاد زیست گیاهی و جانوری به شمار می‌رود و نه در شمار پارک‌های شهری قرار می‌گیرد. زیرا اگرچه در ابتدا در منطقه‌ای تقریبا خارج از شهر درحال احداث بود اما ساخت ساختمان‌های بلند و ایجاد مراکز تجاری آن را تبدیل به منطقه شهری کرده است که منجر به سردرگمی در جهت رسیدن به اهداف ساخت این دریاچه شده است. با وجود ساخت آسمانخراش‌ها در اطراف دریاچه قابل مقایسه با پارک مرکزی نیویورک نیست. زیرا هدف از ساخت پارک مرکزی ایجاد فضای سبز و مرکز تفریحی بوده است و باتوجه به شرایط جزیره‌ای بودن این منطقه پوشش گیاهی به‌وجود آمده ضمن زیباسازی شهر به تلطیف آب و هوایی شهر کمک می‌کند و آب دریاچه از راکد ماندن آب در امان مانده است.

اگرچه دریاچه چیتگر از نظر تفریحی به یکی از جذاب‌ترین جاذبه‌های گردشگری پایتخت تبدیل شده است، ولی از ابتدای کار معایب این دریاچه محل بحث بوده است. بافت پیرامون دریاچه دارای پتانسیل‌های بسیاری برای جذب گردشگر است اما معایبی چون عدم ارتباط متناسب میان ساختمان‌ها، مسیرها و فضای باز و ارتفاع زیاد ساختمان‌ها و افزایش روزافزون بلندمرتبه‌سازی در محدوده و پایین بودن سطح خدمات‌دهی به گردشگران از دیگر موانع موفقیت طراحی دریاچه چیتگر و فضای جمعی و تفریحی شده است.

اگرچه دریاچه‌ها یکی از موثرترین ابزارها برای کاهش دمای هوا هستند و احداث جزایر حرارتی در شهرها و حومه‌های شهری اندکی از مشکلات زیست‌محیطی می‌کاهد و همچنین دریاچه‌ها با ایجاد باد در پاک شدن هوا موثرند. اما دریاچه چیتگر از زمان احداث تاکنون مورد نقدهای بسیاری درخصوص وضعیت زیست محیطی قرار گرفته است و مسائلی همچون آبگیری در شرایط بحران کمبود آب، تبخیر سالانه آب، احداث نشدن تصفیه‌خانه، راکد بودن آب، هجوم حشرات مزاحم در فصل گرما و بوی نامطبوع مهم‌ترین مشکلات دریاچه بوده است.

راکد بودن آب بزرگ‌ترین معضل دریاچه به‌شمار می‌آید که منجر به گندزدگی و ایجاد گازهای بدبو و رشد جلبک‌ها می‌شود و باتوجه به پرهزینه بودن تصفیه آب دریاچه نشست رسوبات و گرد و غبار در کف دریاچه افزایش خواهد یافت و از سویی ساخت برج‌های بلند در اطراف دریاچه مانع بزرگی در مسیر وزش باد قرار می‌گیرد و باوجود هزینه‌های بسیار در خرید آب، تبخیر آب به نوعی اتلاف این حجم از هزینه است.

نزدیکی دریاچه به کوه‌های شمال غرب تهران می‌توانست دارای مناظر بدیعی از کوهستان باشد اما به‌جای آن برج‌های بلند اطراف دریاچه ظرفیت‌های طبیعی را نادیده گرفته و این منطقه به‌شدت با کمبود سایه و پوشش گیاهی متراکم مواجه است.

در بسیاری از کشورها هنگام ساخت دریاچه مصنوعی برای کاربرد تفریحی، قبل از احداث تمامی زمین‌های اطراف دریاچه تا شعاع مشخصی توسط مدیران شهری خریداری می‌شود تا در طول اجرای پروژه تمام ساخت‌وسازهای محیطی تحت کنترل شهرداری باشد و شهرداری‌ها در پایان کار پروژه می‌توانند زمین را برای کاربردهای خاص دریاچه و نه در تضاد با منافع دریاچه به بخش‌خصوصی واگذار و از محل ارزش افزوده آن برای اداره شهر در دریاچه هزینه کنند. اما در تهران قبل از ایجاد دریاچه بلندمرتبه‌سازی‌های مسکونی توسط مالکان زمین‌های اطراف صورت گرفته و عملا دریاچه به محاصره انواع ساختمان‌های بلند درآمده است.