"مبانی دینی تحول در برنامه درسی" در وبینار دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم

به گزارش روابط عمومی و امور بین‌الملل سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی؛ وبینار برنامه‌های هفته پژوهش و سومین نمایشگاه دستاوردهای پژوهشی و فناوری دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم امروز شنبه ۲۹ آذر ماه برگزار شد. حسن ملکی معاون وزیر و رئیس سازمان پژوهش سخنرانی را با موضوع "مبانی دینی تحول در برنامه درسی" ارائه کرد.

باید با حوزه علمیه و دفتر تبلیغات مرتبط باشیم

ملکی با قرائت آیه شریفه "حسبنا الله و نعم الوکیل نعم المولی و نعم النصیر" دلیل انتخاب این موضوع سخنرانی را علایق مطالعاتی خودش در این زمینه دانست و گفت: به عنوان یک فرد یا مسؤول سازمان پژوهش اعتقاد راسخ دارم که اگر بخواهیم تحولات تعلیم و تربیتی را مرتبط با مبانی دینی و اسناد تحولی پیش ببریم باید با مراکز اعتقادی و دینی مانند حوزه علمیه، دفتر تبلیغات اسلامی و دیگر مراکز مشابه مرتبط باشیم.

وی افزود: لازم است مراد خودم از دو مفهوم دین و برنامه‌ریزی درسی را توضیح دهم. بر اساس آموزه‌هایی که علمای اسلام ارائه نموده‌اند دین مجموعه‌ای از گزاره‌های توصیفی و تجویزی است. گزاره‌های توصیفی مانند واقعیت‌های هستی‌شناسی، ارزش‌شناسی و ... و در نهایت خداشناسی است و گزاره‌های تجویزی مجموعه‌ای از بایدها و نبایدهای اخلاقی و احکام دینی است که از گزاره‌های توصیفی منبعث می‌شوند و ریشه اصلی آن‌ها آموزه‌های وحیانی، نقل و عقل است.

رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی با اشاره به زمان کم برای توضیح کامل موضوع انتخابی این سخنرانی یادآور شد: با در نظر گرفتن همه این موارد قصد دارند مبحثی را در خصوص انسان‌شناسی و نسبت فطرت انسانی و برنامه‌ریزی درسی بیان کنم.

برنامه درسی، نقشه تربیت همه جانبه متربی است

وی ادامه داد: برخی کارشناسان و نظریه‌پردازان معتقدند که برنامه درسی طرح و نقشه یادگیری است که معتقدم این مسئله کفایت نمی‌کند چراکه تربیت واژه‌ای وسیع‌تر است و با یادگیری مساوی نیست. باور دارم که برنامه درسی نقشه تربیت همه جانبه متربی است. در این شکل از تربیت است که عناصری مانند محتوای تربیت، روش‌های تربیت، نظام ارزشیابی در تربیت، نقش معلم، نقش متربی، محیط یادگیری و غیره معنا پیدا می‌کند. اگر بگوییم برنامه درسی طرح یادگیری است خودمان را محدود کرده‌ایم. در کتاب‌ها، تألیفات و تحقیقات خود نیز سعی کرده‌ام تربیت را محدود به یادگیری نکنم بلکه آن را رکن اصلی قرار دهم.

انواع رویکردها در برنامه درسی

عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی در تشریح رویکردهای مختلف علم برنامه درسی یادآور شد: یک رویکرد دانش‌آموز محور بودن است که دانش‌آموز، یادگیرنده و متربی را کانون توجه قرار می‌دهد و به نوعی فلسفه پراگماتیسم را در خود دارد؛ مربی اصلی این رویکرد جان دیویی است. رویکردی که هدف‌ها و عناصر تربیتی را از یادگیرنده می‌گیرد رویکرد مطلوب نخواهد بود.

ملکی با اشاره به رویکرد جامعه‌محوری گفت: در این رویکرد دانش‌آموز را برداشته و به جای آن جامعه را قرار می‌دهند که در محدود کردن فرد تفاوت چندانی ندارد. این رویکرد نحله‌های مختلف با گرایش‌های سوسیالیستی، مارکسیستی و ..... دارد. در نقد این رویکرد اعتقاد ما بر این است که زندگی اجتماعی مهم است اما اگر این زندگی به طور افراطی مورد توجه قرار گیرد و اصالت با جامعه باشد، افرادی پرورش پیدا می‌کنند که به نوعی مطیع مطلق هستند و این درست نیست و انسان نباید در جامعه هضم شود و اراده و اختیار منبعث از فطرت الهی خود را نادیده بگیرد.

وی گفت: رویکرد دیگر در این زمینه موضوع‌محور بودن است که در این رویکرد نیز دانش‌آموز و جامعه را برداشته و به جای آن موضوعات و رشته علمی را قرار می‌دهند. در این رویکرد معادلات را با چیز دیگری جایگزین می کنند و باز هم از مسیر درست تعلیم و تربیت و برنامه‌ریزی درسی فاصله می‌گیریم.

غایت قرب الهی، راه نهایی

رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی با بیان اینکه دلایل تعدد و تنوع رویکردهای برنامه‌ریزی درسی در مبانی فلسفی و مبانی اعتقادی است، گفت: هر یک از این نظریه‌ها یک پدر و مادر فلسفی و بنیان اعتقادی عمیقی دارند که نظریه را بر پایه آن قرار داده‌اند. این تکثرها، تکثر در مبانی است و اگر مبانی عوض شد باید نظریه نیز عوض شود؛ اگر فطرت الهی انسان را کانون توجه قرار دهیم تار و پود برنامه درسی متغیر می‌شود. انسان بالفطره خداگرا و پرستشگر است و گرایش به خدا و عبودیت در سرشت اوست. اگر با این نگاه به تربیت نگاه کنیم راهی جز پیمودن جهت رسیدن به غایت قرب الهی را نداریم.

معاون وزیر آموزش و پرورش با اشاره به اینکه با کانون توجه قرار دادن قرب الهی همه برنامه‌های درسی باید در یک صراط حرکت کنند گفت: برنامه‌های درسی به مثابه سُبُلی هستند که به این صراط باید ملحق شوند. می‌دانیم که برنامه‌های درسی ریاضی، ادبیات و غیره یکی نیستند و ظرف‌های گوناگونی دارند و از منظر ظرف خود باید به قرب الهی برسند. این برنامه‌های درسی به صورت موازی با صراط نمی‌تواند حرکت کنند بلکه سبیلی هستند که باید به صراط قرب الهی ملحق شوند. در این راه، مأموریت سختی را پیش رو داریم و اگر بخواهیم برنامه درسی ما در مسیر نقل و عقل حرکت کند از حوزه علمیه استمداد می‌طلبیم.

وی ادامه داد: برنامه‌ریزی درسی باید مبتنی بر فطرت انسان فراهم شود. در برنامه‌ریزی مقوله‌ای به نام نیازسنجی یادگیرنده مطرح است اما در همین نیازسنجی نیازهای فطری و اصیل معنوی مانند نیاز به مناسبات اجتماعی مبتنی بر آموزه‌های علمی، نیاز به پرورش تفکر، نیاز به پرورش عقل سلیم و غیره وجود دارد که در نیازسنجی‌های معمولی آنها را نمی‌بینیم.

یک نظام تربیتی و برنامه درسی خلیفه‌پرور نیاز داریم

رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی تأکید کرد: قرآن انسان را مکرم، دارای کرامت ذاتی و منحصر به فرد در بین مخلوقات پروردگار معرفی می‌کند و در برنامه‌ریزی درسی مبتنی بر فطرت گرایی باید زمینه کسب کرامت اکتسابی فراهم شود و به برنامه درسی کرامت پرور و تعلیم و تربیت کریمانه توجه شود. در واقع یک نظام تربیتی و برنامه درسی خلیفه پرور نیاز داریم که یک امر تشکیکی است که باید در دوره‌های مختلف تحصیلی بروز و ظهور پیدا کند و جز با داشتن شوراهای برنامه‌ریزی درسی عمیق و مطالعات عمیق به‌دست نمی‌آید.

در مراسم اختتامیه این برنامه پس از قرائت قرآن و پخش سرود جمهوری اسلامی حجت‌الاسلام و المسلمین تیموری مسؤول برنامه‌های هفته پژوهش، حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر لکزائی رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر پارسانیا به ایراد سخنرانی پرداختند و در پایان از برترین‌های برگزارکنندگان هفته پژوهش و نمایشگاه تقدیر شد.