گزارش از افزایش آسیب اجتماعی کارتن خوابی در جامعه
کارتن‌خوابی سبک زندگی نیست یک اجبار است
تهران (پانا) -سازمان هواشناسی، زمستان امسال کشور را سرد‌تر از نرمال و پربرف پیش‌بینی کرده است. اشتباه نکنید این یک گزارش هواشناسی نیست. درحالی که خیلی‌ها از تماشای برف در پشت پنجره‌های خانه‌شان لذت می‌برند، برای آن تعدادی که خانه گرم و نرم‌شان به اندازه چند تکه مقوای روی هم سوار شده گوشه خیابان‌هاست، تماشای برف از فاصله نزدیک چندان دلچسب نیست.
به‌گزارش ایران، هنوز خیلی‌ها یادشان نرفته، روایت دردناک کارتن‌خواب‌های بی‌پناهی که همین چند سال پیش، خبر فوت‌شان، تیتر اول رسانه‌ها شده بود. همان‌هایی که ساعت‌ها در کنار خیابان‌های سرد جان می‌دادند و هیچ عابری حتی زحمت ایستادن را هم به خود نمی‌داد. حالا، اما دوباره نگرانی‌ها بالا گرفته است. درحالی که کارشناسان هشدار می‌دهند اگر کارتن‌خوابی را در گوشه خیابان دیدید که شرایط مساعدی ندارد، فوراً اطلاع دهید، اما خیلی‌ها بی‌تفاوت از کنارشان در خیابان‌ها رد می‌شوند. برخی‌ها هم البته به خیال اینکه این یک سبک زندگی است، خودشان را توجیه می‌کنند که «لابد خودش» خواسته و به ما مربوط نیست! اما در پشت پرده ماجرای این روزهای کارتن‌خوابی، روایت‌های دیگری هم شنیده می‌شود. از خانواده‌ای که به‌خاطر نداشتن مسکن مناسب به گوشه خیابان پناه آورده‌اند و بعد هم که خیریه‌ای جا برای مادر و دخترها باز کرده، پدر به ناچار به گوشه خیابان پناه آورده است. تعداد کارتن‌خواب‌های تهران در سال ۹۷ حدوداً ۱۵ هزار نفر اعلام شده، آماری که البته با توجه به نبود جامعه آماری مشخص فقط یک تخمین محسوب می‌شود، این درحالی است که در سال ۲۰۱۹ در یک تحقیق آماری در کالیفرنیا به عدد حدوداً ۷۹ هزار نفری کارتن‌خواب‌ها رسیده‌اند. علت اصلی بی‌خانمانی در امریکا، نبود مسکن ارزان‌قیمت است. در ایران هم البته قیمت بالای مسکن بویژه در کلانشهرها که فرصت‌های شغلی بیشتر است، یک تلنگر جدی محسوب می‌شود.
دو معضل جدید برای کارتن‌خواب‌ها
رئیس انجمن آسیب‌شناسی اجتماعی ایران معتقد است که طی ماه‌های اخیر با حجم چند برابری کارتن‌خواب‌ها و بی‌خانمان‌ها در کلانشهرها مواجه شده‌اند: «به هرحال بخش‌هایی از جامعه کارگری که پیش از این روی خط فقر بودند و با حداقل دستمزد، امرار معاش می‌کردند مثل دستفروش‌ها یا کارگران فصلی، الان به علت شرایط ناشی از کرونا، دچار مشکلات بیشتری شدند. علاوه براین افزایش هزینه‌های زندگی بویژه اجاره خانه‌ها حتی در حاشیه شهرهای بزرگ، همین زندگی حداقلی را هم از آنها گرفت و برخی افراد توان و بضاعت خود را از دست دادند و برخی که تحت فشار صاحبخانه بودند، از شهرها به سمت روستاها مهاجرت کردند و برخی حتی به سمت چادرنشینی در حاشیه شهرها رفتند. در کلانشهر اصفهان شخصاً با مواردی مواجه بودم که برای تأمین اسکان بشدت ناتوان شده بودند و با کمک خیرین و سازمان‌های مردم نهاد برای آنها مسکن تأمین کردیم. برخی نیز دیگر از تأمین حداقل مسکن نا‌امید شده‌اند و حالا ما شاهد افزایش چند برابری افرادی هستیم که نمی‌دانند کجا و چطور باید زندگی کنند.»
به گفته کوروش محمدی، حمایت‌های دولتی اگرچه برای برخی راهگشا بوده، اما برای اینکه همه این افراد به شرایط مناسب برسند و در صورتی که بحران کرونا و فشار اقتصادی ادامه داشته باشد، دولت باید برنامه‌های حمایتی خود را برای این گروه پررنگ‌تر کند. چراکه برخی از این افراد با وجود داشتن خانواده، به‌خاطر فشارهای ناشی از تأمین زندگی کارتن‌خواب می‌شوند و اگرچه ما یک چهره مجرد را در خیابان می‌بینیم، اما در واقع پشت آنها یک خانواده قرار دارد که یا تحت حمایت نهادهای خیریه قرار گرفته و یا با اقوام و آشنایان زندگی می‌کند و پدر خانواده به‌خاطر ناتوانی آنها را ترک و به نوعی زندگی در انزوا را انتخاب کرده است. بر این اساس بسیاری از کارتن‌خواب‌هایی که ما شناسایی کرده‌ایم دارای خانواده هستند. در اینجا بحث گرمخانه‌ها بشدت مورد توجه قرار می‌گیرد. گرمخانه‌ها در سال‌های گذشته هم دارای فضای حداقلی بوده و پوشش اندکی داشتند، اما الان ما با دو معضل جدید هم مواجه شده‌ایم.»
او می‌گوید: «برخی افراد که اعتیاد دارند، در قالب ماده ۱۶ و با همکاری سازمان‌هایی مثل بهزیستی می‌توانند حمایت شوند، اما اغلب مراکز ماده ۱۶ و گرمخانه‌ها تکمیل ظرفیت شده و یا حتی اگر جا دارند هم به خاطر کرونا نیاز به مراکز جدید وجود دارد. چون به فضای قرنطینه ۱۴ روزه نیاز داریم. اما آیا همه آنها تست می‌شوند؟ جواب منفی است. به‌ندرت این اتفاق می‌افتد. در اصفهان فقط برای زنان انجام شده و برای مردان هنوز منتظر مرکز قرنطینه هستیم درحالی که ۹ ماه از آمدن کرونا می‌گذرد. به هرحال در ساماندهی این افراد مشکل اساسی داریم که با پوشش صددرصدی آنها هم مرکزی برای جوابگویی وجود ندارد. بنابراین باید امکانات بهداشتی و مراقبتی بویژه در فصل سرد سال که تعداد مددجویان بشدت افزایش می‌یابد، بیشتر شود و دستگاه‌ها اعتبار ویژه کنار بگذارند. در همین چند هفته ما با موارد متعددی در خیابان‌ها مواجه شدیم که دچار مشکل شده بودند و نگرانیم که مبادا این زمستان که سخت هم پیش‌بینی شده، تلفاتی روی دست ما بگذارد.»
رئیس انجمن مددکاری اجتماعی ایران هم حرف‌های مشابهی می‌زند: «ما هم‌اکنون با یک نگرانی جدیدی روبه‌رو هستیم و آن اینکه برخی خانواده‌ها که در دهک‌های پایین هستند و توان مالی بالایی ندارند، بیمار، سالمند و یا حتی معلول خود را به خاطر اینکه از عهده مخارج و نگهداری او بر نمی‌آیند، رها کنند. مطمئن باشید ادامه این شرایط اقتصادی که با بحران کرونا گره خورده، می‌تواند بسیاری از خانواده‌های ضعیف را به این سمت سوق دهد و ما با حجمی از افراد رها شده و بی‌خانمان در خیابان‌ها روبه‌رو خواهیم شد. مسأله الان سردی هواست که در کنار کرونا بشدت خطرناک است. متأسفانه شرایط ویژه امروز، موجب شده تا ما در ماه‌های اخیر با حجم بالایی از بی‌خانمان‌ها و کارتن‌خواب‌ها مواجه شویم، البته که نمی‌توان آمار دقیقی ارائه داد. هیچ‌کس هم آماری در این زمینه ندارد، چراکه ما اصلاً سیستم ثبت و شناسایی دقیقی نداریم، اما مشاهدات میدانی نشان می‌دهد که تعداد آنها افزایش یافته است.»
رهاشدن دوباره کارتن‌خواب‌ها در شهر
حسن موسوی چلک البته معتقد است که در برخی شهرها، مثل تهران، اصفهان، مشهد و بندرعباس شهرداری پای کار آمده و اگر تلاش‌هایی صورت نمی‌گرفت، ما مثل سال‌های گذشته با آمار فوتی بی‌خانمان‌ها و کارتن‌خواب‌ها مواجه می‌شدیم. درواقع راه‌اندازی گرمخانه‌ها، سامان‌سراها و گشت فوریت‌های اجتماعی موجب شده تا خدمات در این حوزه نسبت به گذشته توسعه پیدا کند، اما به گفته او، پیچیدگی موضوع بسیار زیاد است. زباله‌گردی هم با آمدن کرونا حذف نشد، چراکه معیشت این افراد به این کار وابسته است. مسأله مهم رها شدن دوباره کارتن‌خواب‌هاست. گزارش‌هایی که به ما می‌رسد نشان می‌دهد این اتفاق دوباره تکرار می‌شود. مگر اینکه سازمان‌ها و نهادها ظرفیت‌های خود را افزایش دهند، بویژه آن‌که نگرانی از اضافه شدن کارتن‌خواب‌ها و بی‌خانمان‌های جدید هم به مرور زمان وجود دارد و گرنه زمستان امسال می‌تواند تلخ باشد. ما اعلام می‌کنیم که سازمان‌ها باید از همین امروز امکانات، آمادگی و ظرفیت‌های خود را افزایش دهند.
افزایش آمار کارتن‌خواب‌ها را تأیید نمی‌کنم
با توجه به کاهش دما و افزایش نگرانی‌ها، احمد مسجد جامعی، عضو شورای شهر هم چندی پیش، خواستار شبانه‌روزی شدن گرمخانه‌ها شده و البته از آمار ۷۰۰ هزار نفر - شب مراجعه‌کنندگان به گرمخانه‌ها برای امسال خبر داده بود. درحالی که این آمار در سال گذشته ۴۵۰ هزار نفر- شب اعلام شده بود. از نیمه آبان سال گذشته اما به دستور شهردار تهران، همه گرمخانه‌های تهران و حتی گرمخانه‌های فصلی نیز شبانه‌روزی شدند. به گفته حسینی، مدیرعامل سازمان خدمات اجتماعی شهرداری تهران، هم‌اکنون ۲۰ گرمخانه و دو مددسرا در پایتخت فعال هستند که ۴ گرمخانه و یک سامان‌سرا به زنان تعلق دارد. او درپاسخ به برخی انتقادات که گفته می‌شود پذیرش مددجوها با اما و اگرهایی روبه‌روست، اینطور توضیح می‌دهد: «تنها خروج از گرمخانه آن هم به علت شرایط کرونایی، از ساعت ۱۲ شب تا ۶ صبح ممنوع است، اما درباره پذیرش هیچ محدودیتی نداریم. و درباره ماندگاری این افراد در گرمخانه‌ها که گاهی پرسش می‌شود، باید گفت که بیش از ۶۰ درصد مددجوها جزو مراجعه‌کنندگان ثابت هستند.»
آیا تعداد کارتن‌خواب‌ها و ورودی به گرمخانه‌ها افزایش چشمگیری داشته است؟ حسینی می‌گوید: «من افزایش آمار کارتن‌خواب‌ها را به علت شرایط اقتصادی تأیید نمی‌کنم. ما براساس واحد نفر-شب مراجعه‌کنندگان را سرشماری می‌کنیم که نتیجه آماری آن متفاوت است. بر همین اساس ما سال گذشته حدوداً برای ۴ هزار و ۵۰۰ نفر پرونده مددکاری تشکیل دادیم که طبق اظهارات خودشان بود. البته برای برخی‌ها هم که تعدادشان مشخص نیست به علت شرایط خاصی مثل زمان مراجعه یا اینکه به علت مصرف زیاد مواد حالت طبیعی ندارند، امکان تشکیل پرونده مددکاری وجود ندارد. اما برمبنای اینکه هر نفر چند شب اقامت دارد و خدمات دریافت می‌کند، سال گذشته ۴۹۰ هزار نفر-شب خدمات ارائه دادیم که برای امسال هم با توجه به قراردادی که با پیمانکار بسته‌ایم، از مرداد امسال تا مرداد سال آینده، حدوداً ۷۰۰ هزار نفر-شب را پیش‌بینی کرده‌ایم.»
ارسال دیدگاه